Бусад 9,038 нийтлэл байна

Ёндон сайдын чин сэтгэлийн захиас

“ГЯЯ-ны нэгдүгээр орлогч сайд Дарамын Ёндон” гэхлээр миний үеийн сэхээтнүүд андахгүй. Учир нь тэр тушаалд 20 жил ажилласан, өмнө нь ГЯЯ-нд орлогч сайдаар гурван жил, түүний өмнө нам-засгийн удирдагч Ю.Цэдэнбалын туслахаар 10 жил ажилласан, тэтгэвэрт суухынхаа өмнө ардчиллын эхний жилүүдэд Японд Элчин сайдаар ажилласан гээд бахархах намтартай домогт сэхээтэн байсанд тэгж их танигдсаны цаад учир оршмой.

МОНГОЛ ХЭЛЭНД ГАЛИГ ТЭМДЭГТ ХЭРЭГЛЭХҮЙ

Монгол хэлэнд анхны галиг үсгийг Чойжи-Одсэрээс өмнө Пагва лам зохиожээ. Түүний санаачилсан дөрвөлжин үсэг нь гагц монгол хэлний төдийгүй олон хэлний дундын галиг үсэг байсан юм. Үй олон үндэстнийг нэгтгэсэн Их Монгол улсад нэгдсэн галиг хэрэгтэй байснаас энэтхэг-төвд үсгийн зарчмаар нийтлэг галиг зохиосон нь энэ аж. Үүнийг дөрвөлжин үсэг гэдэг ч олон улсын тогтсон нэршлээр “пагва бичиг” гэнэ. Өөр өөр хэлтнүүд байтугай ханзаар буюу дүрс үсгээр бичдэг хятадууд хүртэл нэг утгыг өөр өөр ханзаар дураараа тэмдэглэчихдэг байсан учир бичиг захидалд нөгөөдөх нь ойлгомжгүй, эсвэл өөр утга агуулдаг бэрхшээл их гардаг байсан гэнэ. Энэ нь үлгэрлэвээс өнөөдөр дэлхий нийтээр дундаа латин гэсэн нэг галиг үсэгтэй болсонтой ижил юм. Бүр тодорхой хэлбэл компютэрийн юникод гэсэн үг. Солонгос хэлээр дөрвөлжин үсгээр бичсэн олон захидал өнөөдөр ч олдсоор. Судлаачдын нотолж буйгаар Сэчон хааны захиалгаар зохиогдсон өнөөгийн солонгос бичиг нь чухам дөрвөлжин үсгээс санаа авсан гэх.

Гүрж, Азербайжан, Украин бас Монгол

Зөвлөлтийн харъяанд байсан улсууд болон Монголчуудын ойролцоо нөхцөл байдал

МОНГОЛ ХЭЛЭНД НЭВТЭРСЭН ЗЭЭЛДМЭЛ ҮГС (2)

Бусад аль ч хэлний нэгэн адил монгол хэлний өргөн хэрэглэгддэг мөнөөх 12-15 мянган үгийн сангийн лавтай 20-30 хувь нь гарал үүслээр нь хөөвөл гадаад гаралтай. Дээр авсан бүх жишээнд өргөн хэрэглэгддэг нэршлийн заримыг авсан болно. Үүнээс цаашлан лавшруулбал маш олон бий. Дээр нь уул ус, газар зүйн гадаад угшилтай нэрсийг тоочвол бүр ч аймаар юм болно. Хүний нэр нэмбэл…? Гаднаас орж ирж буй хараал, этгээд хэллэг? Энэ бүхэн ичээд байх зүйл биш, ерөөсөө хэл бол амьд учраас хоорондоо үгсээ солилцон зээлдэлцэн баяжиж хөгжиж буй хэрэг. Сүүлийн үед орж ирсэн зээлдмэл үгсийг харилхан гадуурхаж, орноос нь хэн нэгний зохиосон монгол гэгдэх үгээр орлуулахыг шаардах тулгах нь нийтэд ойлгомжгүй.

МОНГОЛ ХЭЛЭНД НЭВТЭРСЭН ЗЭЭЛДМЭЛ ҮГС

Өдгөө хэрэглэж байгаа үгсийн гарвал, хаанаас зээлдэн авсныг сонирхоход, хамгийн олон нь латин гарвалтай мянга орчим үг байна. Цааш нь герег, англи, франц, хятад, түрэг, төвд гарвалтай тус бүр 500 үгс, орос, герман, санскрит угшилтай тус бүр 200, манж, араб, перс гарвалтай тус бүр ойролцоогоор 100 үгс тэмдэглэгджээ. Түрэг угшилтай үгс нэн дээр үед зэрэгцээ болон хамтран амтдарч байх үед нэвтэрсэн байж таарна. Уйгар, согд, перс үгнүүд дундад зууны үетэй холбоотой байх. Төвд үгс шарын шашин нэвтэрснээр, мөн олон санскрит үгс төвдөөр дамжиж ирсэн байж таарна. Мянганы турш хөршлөн амьдарч байсны хувьд хятад гарвалтай үгс бараг мянга хүрч магадгүй ч, өнөөгийн бидний ойлгох хүрээнд 500 орчим л байна.

МАРС ГАРИГИЙГ КОЛОНИЧЛОХ ЦАГ ОЙРТОЖ БАЙНА

Хүн төрөлхтөн сансар судлалд амжилт гаргаад бүтэн жаран өнгөрчээ. Эдүгээ Марс гаригийг манай дэлхий колоничлох цаг ойртжээ. 2020 оны зургадугаар сард дэлхийгээс гурван ч удаа Марс гариг руу АНУ, Хятад, Арабын Эмират улс хиймэл дагуул нисгэлээ. Хүн төрөлхтөн яагаад Марс гаригийг сонирхоод байдаг юм бол? Хэдэн удаа Марс гариг руу хиймэл дагуул нисгэж ямар ажил хийсэн юм бол?

ГАДААД ҮГ ЗЭЭЛЭХ

Нэг хэлнээс нөгөө рүү үг, ухагдахуун шилжих нь хэл хоорондын харилцан солилцоо биш. Үг зээлдэх нь тухайн хоёр үндэстний соёлын харилцааны үр дагавар юм. Гэхдээ үг зээлэх нь соёлын харилцаанд байгаа хоёр хэлний хооронд гол төлөв нэгээс нөгөө рүү чиглэдэг болохоос харилцан солилцдоггүй тэгш бус байдал илүү ноёрхдог. Энэ тохиолдолд үг зээлдэж байгаа явцад оролцож буй хэлнүүдийн аль үндэстэн нь давуу эрх мэдэлтэй, нэр хүндтэй, илүү хөгжсөн, эд баялагаар дээр зэргээс хамаарч үг зээлэх нь ихэвчлэн нэг урсгалтай байдаг.

Я.П.Шишмарёв "Монголчуудын уламжлалт баяр ёслол - Долоон хошуу даншиг наадам"

Монголчууд цаг наашилж тэнгэр хангай дулааран, хайруу хүйтэнд гэртээ галын дэргэд өнжих шаардлагагүй болсон зуны дэлгэр цагт баяр наадмаа тэмдэглэдэг уламжлалтай. Зуны сард зүйл зүйлийн цагаан идээ элбэгшин дэлгэрч, гэдэс цатгалан болохуйд хэнэггүй гүдэсхэн зантай монгол хүн ёстой л тааваараа жаргах билээ.

ВОЛТЭР АЙЗЭКСОНЫ “ЛЕОНАРДО ДА ВИНЧИ” НАМТАР НОМ

Италийн Винчи хотноо төрж хорвоо ертөнцтэй анх танилцсан Леонардо “галзуу” мэт сониуч, есөн шид нь бүрдсэн хүү явжээ. Тэрээр бутач хүүхэд, ижил хүйстэн, ногоон хоолтон, солгой, анхаарал нь сарнимтгай, бас ч үгүй тэрслүү үзэлтэн, эрдэмтэн, математикч, инженер, зохион бүтээгч, анатомич, зураач, сийлбэрч, уран барималч архитекторч, хөгжимчин, зохиолч, өөртөө тугалын ихэс, матрын эрүү, тоншуулын хэл, нүүрний булчин, сарны гэрэл, сүүдрийн ирмэг судлах даалгавар өгсөн суутан байв.

Хилийн дээснээс урагшхан, Алтан нарнаас баруунтаа

Мүраками Харүки энэхүү романаа 1992 онд туурвисан байна. Уншигчдын тодорхойлсноор эр хүний дотоод сэтгэлийг уг углуургаар нь уудлан дэлгэсэн зохиол гэжээ. Үнэндээ энэ ном тэр чигтээ л хэн нэгэн чимээгүйхэн орж ирээд, нуруун дээр гараа тавихыг нь мэдэрсэн ч эгээ л амгалан, юунд ч адгалгүй, төсөөлөлдөө тэнгисийн гүн рүү эргэлт буцалтгүй уусан алдуурах шиг нам гүмхэн суусаар, дотогшоо чимээлсэн мэдрэмжид хөвсөлзүүлэх увдист хүүрнэл билээ л. Тухайлбал, арван дөрөвдүгээр бүлэгт:

ҮГИЙН ГАРВАЛЗҮЙ

Төв Азийн үе үеийн нүүдэлчдийн уугуул нутагт өнөөдөр монгол хэлтнүүд оршин сууж байна. Маш олон янз аялгатай энэ хэлийг овог дотроо ганцаараа бие даасан хэл гэж ихэнх судлаачид үздэг. XIII зуунд монгол хэлний зүүн аялга давамгайлж байж, учир нь нүүдэллэн явдаг хаад зүүн талдаа байрладаг байсан байна. Энэ үед буюу түүнээс арай эрт монгол бичгийн хэл үүссэн учир аяндаа зүүн аялга давамгайлах болжээ. ХХ зууныг хүртэл монголчууд олон аялгаар ярьдаг байсан боловч уйгараас авсан босоо бичигтээ захирагдан үндсэндээ нийтлэг нэг хэлтэй байлаа. 1930-аад оны үед СССР дэх Буриад Монголд хорь буриад аялгад захируулсан кирилл үсгийг, Халимагт халимаг-торгууд аялгад түшиглэсэн кирилл үсгийг нэвтрүүлснээр цоо шинэ салбар хэл үүсэх хандлага буй болжээ. Монгол улс II дайны дараагаас халх аялгад түшиглэсэн кирилл үсэг нэвтрүүлснээр өөрөөсөө олон монголчуудтай Хятадын өвөрлөгч монголчуудаас мөн аажмаар ялгагдаж эхэлжээ.

ХАМГИЙН ЗӨВ АМРАЛТ - ЧИМЭЭГҮЙ ОРЧИН

Би нэгэн удаа Монголд Д.Ширэндэв багшийн заадаг Үлэмж үзэхүйн бясалгалд 10 хоног суусан юм. 10 хоногийн турш өглөөний 04 цагаас үдшийн 22 цаг хүртэл анир чимээгүйн дунд бясалгал хийж юү ч ярихгүй, нэг ч үг дуугарахгүй, зөв амьсгалж, зөв бясалгаж, цагаан хоол зооглож сурсны дараа бие сэтгэл хөнгөрч оюун ухаан саруулсаж ер бусын амар амгалан болж билээ. Бясалгалын дараа үг дуугарах ч сонирхолгүй болдог юм билээ. Зөвхөн анир чимээгүйн дунд бясалгал хийх ихэд чухаг юм байна гэдгийг ойлгосон доо.

Саваагүй нялх хүүхэд, самуун үгт гайхал хоёрын яриа

Үйлдсэн явдал нь жаалхан. Назгайрч залхуурах нь их. Өгөхдөө тэнэг. Авахдаа мэргэн. Хайрлах нь бага халдах нь их. Санаа нь юм бүрийг чадах. Явдал нь хаврын өдрийг ч гүйцэхгүй. Үнэмших нь үнэгэнд ч хууртах. Гэнэдэхдээ бааст гараар хэрэм цохиод үмхэнэ гэдэг хэмээсэнд:

ХУРЦЫГ ӨМГӨӨЛӨХ НЬ

2004 оны эхээр тэрээр “Сонгуульд Ардчилсан нам намын даргагүй ороод ялалт байгуулахыг нь харъя” хэмээн орон даяар заналтайгаар зараллаа. Дөнгөж дараахан нь Зоригийг алсан этгээдийг Монголын эрэлхэг хөвүүд Францаас баривчлан авчирав. Эндээс маш тодорхой болсон зүйл гэвэл Ардчилсан намын дарга Энхсайхан захиалан байж Зоригийг алуулсан ба гүйцэтгэгч нь Франц руу оргоод алга болсон Энхбат аж. Хууль зүй Дотоод хэргийн сайд баривчилгааг зохион байгуулж удирдаад энэ гавъяагаа мөнхлөхийн тулд ард түмэндээ “улсын нууцыг” задлаж буй хэрэг гэж хэн ч дүгнэхүйц. Ер нь Зоригийг хөнөөсөн явдлын захиагч, гүйцэтгэгчийг комоор нь илрүүлчихээд, ажиллагаа дуусаагүй байхад тун тэсгэл алдан ард түмэндээ тайлагнаж буй аж.

Эмнэлэгтэй танилцсан түүх буюу “Нура”-гийн талаарх сайн мэдээ түгээе

“Нура” таныг эргүүлж эхэлдэг ч та “Нура”-г эргүүлдэг болно
##nura

Хөх хотын тэмдэглэл

Өмнөд Монгол бол 1.2 сая х.д.км талбайтай, Монгол, Орос улсуудтай хил залгадаг том нутаг. БНХАУ-ын өөртөө засах таван бүс нутгийн нэг нь. Хүн ам нь 24 сая, тэдний 4.0 сая нь Монголчууд. Байгалийн баялаг арвин, төмрийн хүдэр, нүүрс гэх мэт ашигт малтмал их, ялангуяа газрын ховор элементийн нөөцөөр дэлхийд тэргүүлдэг.

БАЯЛАГ БА ЯДУУРАЛ

Баялаг ба ядуурал бол хүн төрөлхтний түүхэнд бичигдсэн гүн гүнзгий агуулгатай консерватив ном. Жорж Гилдэр баялаг хийгээд ядуурлын сэтгэлзүйг тод томруун тайлбарлажээ. Ядуурлын эсрэг авч хэрэгжүүлсэн засгийн газрын хөтөлбөрүүд ядууст ямархан гай авчирсныг дэлгэрэнгүй үзүүлжээ. Мөнөөх хөтөлбөрт хамрагдсан үй олны дундаас хэдхэн хүн ядуурлаас ангижирч байхад өчнөөн олноороо улам ядуураад байдгийн шалтгааныг та эндээс олж уншина. Тэрээр “Өнөөдөр Америкийн ихэнх нутагт ядуусын амьдралын үндсэн баримт бол ажлын хөлс халамжаар олгодог TANF (Гачигдалтай гэр бүлд үзүүлэх түр тусламж) хөтөлбөрийн тэтгэмж, хүнсний талон, нийтийн байр, нийтийн өмгөөлөгч, чөлөөт цаг ба халамжийн төрийн бусад бүх бараа үйлчилгээнээс доогуур байгаа явдал юм. Ийм нөхцөл байдал үргэлжлэхийн хэрээр гэр бүлийн бодит ядуурал, ялангуяа ядуус бөөгнөрсөн газарт бүр муудах хандлага ажиглагдаж байна” гэжээ.

Гадаадын аялагчдын тэмдэглэлд Монголын тухай хэрхэн өгүүлэв

Эдгээр зохиолд манай ардын аж байдал, ахуй орчныг нүдэнд харагдтал өгүүлэн дүрсэлснийг уншихад өр өвдөхийн сацуу баярлаж бахдах юм бас багагүй байх агаад бидэнд төсөөлөгддөг шиг бүх юм бурангуй, харанхуй байгаагүйг уншин ухаарч, тухайн цаг үе нь зовлонгийн түүх хожмоо жаргалын түүх, тусгаар тогтнолын түүх болохын урьтал байсныг ойлгох шиг болно.

СУРАЛЦДАГ БАЙГУУЛЛАГЫН ҮЗЭЛ САНАА

Бизнест судалгаа, хөгжил, менежмент, өөр юу байна хамаагүй, хамгийн гол хүч нь “хүмүүс” байдаг. Хүмүүс харин өөрсдийн бодолтой ба юмыг өөр өөрийнхөөрөө хийдэг. Хэрэв ажилчид өөрсдөө технологи болон бусад зүйлсийн талаар хангалттай хөгжихгүй, өсөхийг тэмүүлэхгүй бол... байгууллага зүгээр л өсөхгүй. Бүтээмж дээшлэхгүй, ямар ч технологийн хөгжил явагдахгүй.

МОНГОЛ ТҮҮХИЙН АЙМААРК ХУВИЛБАР

Өлсөгчид болон жагсагчид Төрийн тэргүүн Батмөнхийн өргөө болон, Зөвлөлтийн элчин сайдын яам руу дайрсан юм байна. Жагсагчдын ихэнхийг архичид, сэтгэцийн өвчтэй хүмүүс эзэлсэн учир мөнөөх Ардчилсан холбооны элит удирдагчид хяналтаа алджээ. Ингээд аймаар юм болсон байна! Дал гаруй хүн шархтаж, бас алагдсан хүн ч бий гэнэ! Ганц цонх хагараагүй, оготны хамраас ч цус гаргаагүй хувьсгал гэж яриад байдаг маань ийнхүү шинжлэх ухааны хөдөлшгүй “баримтаар” нэгмөсөн нуга цохигдлоо!

СИСТЕМЭЭР СЭТГЭХҮЙ: (СЭТГЭЛГЭЭ), БҮХ ЦАГ ҮЕИЙН БИЗНЕСИЙН ХАМГИЙН АУГАА ТАВАН НОМЫН НЭГ

Бүтээмж, амжилтад саад болж буй суралцахуйн “хөгжлийн бэрхшээлийг” компаниуд суралцагч байгууллагын зарчим баримтлан даван гарч, шинэ сэтгэлгээ хөгжүүлж, хамтын хүсэл тэмүүллийг бадрааж, цаг ямагт суралцах замаар чин сэтгэлээс хүсэж буй үр дүндээ хүрч чадна гэдгийг Сэнгэ харуулжээ.

БУРИАД МОНГОЛ АРД ТҮМНИЙ ЗАРИМ ТҮҮХ

Оросууд гэх нүүрэндээ үстэй, ногоон нүдтэй, урьд өмнө огт харж байгаагүй сүрэг шийдэм бороохой барьсаар орж ирэн дээрэмдэж талж эхлэхээр хөөрхий буриад монголчууд тэднийг мангас гэж харжээ. Ингэж орос хүнийг буриад нар “мангас” гэж нэрлэх болсон, одоо ч мангад гэдэг нь мангасын олон тоо.

АЛГАН ДЭЭР БУУСАН ДЭЛХИЙ

Энд дэлхий биет утгаараа хавтгай болчихсон тухай биш, тавган дээр тавьчихсан юм шиг бүгдэд хүртээлтэй болсон тухай өгүүлсэн билээ. Ингэхээр “тэгшхэн дэлхий” эсвэл “алган дээр буусан дэлхийн” тухай өгүүлээд буй хэрэг. Өнөөдөр оцон шувуунаас өөр амьтангүй Антрактид тивд цахилгааны зөөврийн эх үүсвэр тавьж байгаад компютэрээр интернэтэд орон мөнөөх тэгшхэн тавагнаас дуртайгаа авах бололцоотой. Харин ингэхийн тулд оцон шувуу биш хүн, хүн хүндээ технологийн дэвшил ашиглаж чадахуйц боловсролтой хүн байх шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл хавтгай дэлхийн тавцан дээр өрөгдсөн жимс амьд организм болгонд хамаатай зүйл биш. Боловсролгүй, технологи эзэмшээгүй нэгэнд дэлхий бөөрөнхий хэвээрээ байгаа.

Ураны төсөл унтрах замдаа ороогүй биз, Ерөнхийлөгч өө!!!

“Үр хүүхэд-ирээдүй хойчийнхоо жаргалын төлөө тархиа ширгэтэл, чөмгөө дундартал амь биеэ хайрлахгүй зүтэгнэ” гэх андгай тангаргаар төр засгийн оргилд асдаг. Сонирхолтой нь жаргуулах амлалт биелж байлуу? Амныхаа хэмжээгээр амласнаа ажил болгоогүйдээ гэмшдэг билүү? Өндөр сэнтийд заларснаар хариуцлага хүлээдэггүй-халдашгүй дархан эрхтэй бардам бүлэглэлийн тогтолцоо залуусын жагсаалаар ганхав уу яав.

Манай ТУГ

Монголын анхны арилжааны хиймэл дагуул хөөрлөө. 2024 оны 3 дугаар сарын 4-ний өдөр. АНУ, Калифорни муж, Ломпок хот. Ванденбергийн Сансрын Хүчний Баазаас.

УКРАИНЫ ДАЙНЫ ШАЛТГААН, СУРГАМЖ

Эдүгээ шинэ 2024 онд орос украины дайн улам өргөжих төлөвтэй байна. Украины тал “Оросын түрэмгийлэгчдээс эх орныхоо газар нутгийг бүрэн чөлөөлнө, Ялалт биднийх болно” хэмээн уриатай тулалдаж байна. Оросын тал “Украин бол Оросын газар нутаг. Ялалт биднийх болно” гэсэн уриатай тулалдаж байна. Тэхлээр дайн улам ширүүснэ.

КИЕВИЙН ТӨЛӨӨХ ТУЛААН (2)

Путины Украин дахь “Тусгай ажиллагаа” эхлээд гурав дахь жил рүүгээ орлоо. Энэ Тусгай ажиллагаа гэгч анх хэрхэн эхэлсэн тухай өгүүллийг сонирхуулахаар орчуулан толилуулж байна.

КИЕВИЙН ТӨЛӨӨХ ТУЛААН

Тусгай ажиллагаа (ТА) нь хууль сахиулах байгууллагууд, түүн дотор зэвсэгт хүчин ба цагдаагийн байгууллагын тусгай ажиллагааны нэг төрөл юм. ТА нь цэргийн ажиллагаанаас зорилго (тагнуул, хорлон сүйтгэл, нууц үйлдэл г.м.), арга (нууцлал, далд ажиллагаа) зэргээр ялгаатай. Цэргийн ажиллагааг зөвхөн тусгай хүчнийхэн (тагнуул, далд сүйтгэгчид г.м.) гүйцэтгэнэ. ТА-ны зорилго нь цэргийн аргаар хүрч чадахгүй цэрэг. улс төрийн зорилтыг шийдвэрлэх явдал. ТА-ы гол шинж нь бэлтгэл, нууцлал, гэнэтийн байдал, ажиллагааны хурд юм. ТА-г сэтгэлзүйн бэлтгэлийн өндөр түвшинтэй, аль ч нөхцөлд бие даах чадвартай, даалгаврыг шийдвэрлэхэд тулгарах саад бэрхшээлийг даван туулах чадвартай цэргийн албан хаагчдын жижиг бүлгүүд гүйцэтгэдэг. ТА нь маш богино хугацаанд зорилгоо гүйцэтгээд дуусгавар болгодгоороо дайн тулалдаанаас эрс ялгаатай. Путины Украин дахь “Тусгай ажиллагаа” эхлээд гурав дахь жил рүүгээ орлоо. Энэ ТА анх хэрхэн эхэлсэн тухай өгүүллийг сонирхуулахаар орчуулан толилуулж байна.

ЦЭНД ХЭМЭЭХ СУДРЫН ТУХАЙ

Өвчин бүгдийг даран мөхөөгч. Хилэнц бүгдийг машид амирлуулагч. Сайн бүгдийг сайтар өгөгч. Өгүүлэшгүй эрдэм ихт эл тарнийг олонтоо уншаарай. Аврал ач тус ихтэй. Хамаг муу бүгдийг илааршуулан арилгах болно. Цагаан зүгийн хамаг хүсэл бүгд биелэх болно хэмээн Бурхан багш зарлиглсасан байдаг. ...

НОМ

Би наяад оны дундуур Оросын Буриад улсад ажлаар явж байгаад Агын тойргийн нэгэн музейд буриадын эрдэмтэн Гомбожав Цыбиковын түвд хэлнээс орос хэл дээр орчуулсан “Ламрим” судрыг үзээд мэл гайхаж билээ. Монгол улсад монгол хэл дээр кирилл бичгээр хөрвүүлсэн Ламрим судар ная, ерээд онуудад огт гараагүй байхад энэхүү судар орос хэл дээр аль дээр үед 1919 онд хөрвүүлэгдсэн байхыг хараад гайхсан даа.