Америкийн нэрт зохиолч Марк Твэйний Хаклибэри Финнийн адал явдал роман анх 1885 онд хэвлэгдсэн, энэ жил 140 жилийнх нь ой болж байна. Зохиол 1965 онд Г.Төмөрбатын орчуулгаар Гекельберри Финнад тохиолдсон адал явдал нэртэйгээр монгол хэлнээ буусан. Үүнээс хойш ч 60 жил өнгөрчээ. 1885 оны анхны америк хэвлэлийг энэ удаа монгол хэлнээ буулгалаа. Өнөөгийн уншигч тэр болгон мэдэхгүй олон нэршил, үйл явдлыг тухай бүрд нь товч тайлбараар тодруулав. Мөн анхны хэвлэлд оруулсан 170 орчим чимэглэл зургийг хавсаргав. Зохиолд Шэкспирийн нэлээд хэдэн шүлэглэл, Марк Твэйний өөрөө бичсэн хүүхдийн шүлэг зэргийг Б.Цэнддоо орчуулав.
Хорь гаруй жилийн өмнө сонинд өгч байсан ярилцлагаа оллоо. Урьд нь тэр сониноос өөр дахиж хаана ч хэвлэгдээгүй ярилцлага байна. Зүгээр л сонируулж байна. Цаг хугацаа улирах хэрээр нийгэм ч их өөрчлөгджээ. Хүмүүсийн орчиноо үнэлэх үнэлэмж ч их өөрчлөгдөж.
Боловсролын тогтолцоогоо хэрхэн шинэчлэх талаар түрүүний удаа бичсэн. Энэ удаа эрүүл мэндийн тогтолцоогоо хэрхэн шинэчлэх талаар санаалаа бичлээ. Дараагийн удаа эрчим хүчний тогтолцоогоо хэрхэн шинэчлэх талаар саналаа хэлнэ. Тэгээд цааш үргэлжлэнэ.
Нийгмийн бүтэц бүрэлдэхүүн зохион байгуулалт, суурьшил үндсээрээ өөрчлөгдсөн атал үүнээ даган өөрчлөхийн оронд яг эсрэг чиглэлтэй өөрчлөлт сүүлийн жилүүдэд их хийгдлээ. Хот суурин зэрэг төвлөрсөн газар руу хүн амын нүүдэл, шилжих хөдөлгөөн явсаар атал Монголын 300 гаруй сумын дийлэнх нь 10 жилийн (одоо 12 жилийн гэх байх) сургалттай сургуультай болсон. Ялангуяа энэ нь цөөн хүн амтай суурин газруудад ахадсан төдийгүй багшийн боловсон хүчин, сурагчдын анги дүүргэлтээс эхлээд хэт томдсон хөрөнгө мөнгөний ачаалал, өртөг зардлын дарамт үүсэж буй.
Эль Дорадо гэж байдаггүй. Энэ бол домог. Баялагт зөвхөн хөдөлмөрөөр хүрдэг. Оюун ухаан, өндөр боловсрол ч гэсэн хөдөлмөр юм шүү дээ.
Зөвлөлтийн Шинжлэх ухааны академи эрхлэн удирдаж 1954 онд “История Монгольской народной республики” хэмээх Монголын түүхийн ном орос хэлээр хэвлүүлсэн нь Монголын түүхийн орчин цагийн бичвэрийн хатуу эх загвар болон тогтсоноор 70 жил боллоо. Энэ бүтээлийг хоёр жилийн дараа монгол хэлээр орчуулсан ба үүнээс хойш энэ нь монгол түүхчдийн эх загвар болон тогтсон юм. Улмаар үзэл суртлын хувьд намын болон улсын түүх бичлэгт үүнээс гажих эрхгүй тул өгөгдсөн загвар дотор багтаан улам баяжуулах болсон билээ. Энэ нь бага дунд бүрэн дунд сургуулийн сурах бичигт шингэж, их дээд сургуулийн заавал уншиж судлан цээжлэх, түүнээ шалгалт шүүлгээр баталгаажуулах мөрдлөг болжээ.
