Монгол улс маань чамлахааргүй бүтээлч давхаргатай болжээ. Ийм дүгнэлт хийхдээ татвар төлөлтийн мэдээ харсан хэрэг. 2012 татвар төлөгчийн тоо 1  саяыг шүргэжээ 2002 онд 360 мянга байсан дүн л дээ. Энэ нь хөдөлмөрийн насны хүн амын тоотой /1.8сая/ харьцуулж харвал энэ тун давгүй үзүүлэлт юм. Улсын нэгдсэн төсөвт  2012 онд  4,203.4 тэрбум төгрөгийн татварын орлого төвлөрсөн нь нийт төсвийн орлогын 86 хувь болж байна. Төвлөрсөн татварын орлого өссөн хэдий ч татвар төлөгчийн тоо өсөөгүй тохиолдолд  “Монгол улс баян чинээлэг ба ядуу давхаргад эрс хуваагджээ” гэх сүржин дүгнэлт хийж болно. Гэвч татвар төлөгчийн тоо жил бүр өссөөр хөдөлмөрийн насны хүн амын 60 орчим хувьтай дүйж байна. Мобиком, Хаан банк төсөвт төвлөрүүлсэн татвараараа эхний аравт багтаж, ЭмСиЭс-ийн нэлээд олон компани “шилдэг 100 татвар төлөгч” дунд дээгүүр жагссан байна билээ. Эдгээр компани төсөвт  төвлөрүүлсэн татвар зам, сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг болж байгаа. Хэрэв зам, сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг болж чадахгүй байгаа бол энэ нь хулгайч төрийн буруу. Эх оронч төрийн түшээд маань энэ мөнгөнөөс цалинжиж байгаа. 2012 төсөвт суусан зөвхөн цалингийн зардал 1,196.9 тэрбум төгрөг гээд бод...

Гадаад хөрөнгө оруулалттай компани бол “шулаач” нэр зүүдэг. Монгол улсад их татвар төлж байгаа бол их шулж байгаа гэсэн үг гэнэ. Төсвийн цалинтай иргэдийн цалинг бас муу нэр луу данстай “их татвар төлөгч” нар ихэнх хэсгийг нь /80 орчим хувийг/ үүрээд явж байгаа. Өөрөөр хэлбэл татвар төлөгч компаниуд өөрийн үндсэн ажилчдаа цалинжуулахаас гадна төрийн статус бүхий байгууллагад ажиллаж буй  иргэдийг цалинжуулж байгаа юм. Үүний үр дүнд хот, орон нутагт сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг ажиллаж хил дээр цэргүүд манаанд зогсож байна. Тусгаар тогтнол яг энэ “татвар төлөгч” нар дээр тогтож байгаа. Тэд бол жинхэнэ эх орончид. Оюутны 70, сургалтын төлбөрийн 500 гээд л үй олон халамжийг гадаадын болон дотоодын хөрөнгө оруулалттай компаниудаас, тэнд ажиллаж буй бүтээгч иргэдээс хуульчлан дээрэмдэж аваад шимэгчдийг хооллож байгаа. Банкны үндсэн ашиг олдог зүйл нь зээл хадгаламжийн үйлчилгээний хүүний зөрүү. Тэр хүүг нь төрөөс /төв банк/ бодлогын хүүгээрээ тогтоогоод  өгчихдөг. Тэгэхээр арилжааны банкийг “шулаач” гэх нь үндэслэлгүй юм. Үүрэн телефоны компаниудын тарифыг мөн л “Харилцаа холбооны зохицуулах хороо” гэх байгууллага зохицуулдаг. Хэн нь “шулаач” байна даа...

Оросод иргэд, ажилчид нь чинээлэг язгууртан хэсгийнхээ хөрөнгийг хураах гэж нэгдсэн болохоор Октябрийн хувьсгал ялж большевикууд гарч ирсэн гэж бодож байна уу? Үгүй л болов уу!!! 1905 онд 200мянган тариачид зонхилсон ажилчид Петроград /Санкт-Петербург/ дахь өвлийн ордон руу гэр бүлээ дагуулан жагсаал хийжээ. Тэд “цалинг нэмэгдүүлж, ажиллах орчинг сайжруул” гэх  шаардлага дор нэгджээ. Гэтэл 2-р Николай хаан морин цэргийн хороогоор дайруулж зэрлэгээр хядаж жагсаалыг дарсан байгаа юм. Энэ үйл явдал ард олныг босгоод зогсохгүй, цэргүүд хүртэл бослого гаргахад хүргэсэн байна  Сергеем Эйзенштейном  найруулсан Бронено́сец „Потёмкин“  бол яг энэ цаг үед Потёмкин байлдааны хөлөг онгоц дээр усан цэргүүд бослого гаргасан түүхээс сэдэвлэсэн кино билээ. Яг л энэ инерц дээр дөрөөлж хаан суудлаасаа буусны дараа шинээр байгуулагдсан засгийн газрыг хөрөнгөтөн /буржуй/ гэж буруутган унагааж Ленин тэргүүтэй большевикууд гарч ирсэн юм. Тэд иргэдэд хүсэж байсан өндөр цалин ажиллах нөхцөлийг бус чинээлэг хэсгээс булааж авсан хөрөнгө дээр техник шиг ажиллуулж уршгийг нь сорж эхэлсэн байдаг. Сталины хамтралжуулах аян дор 8 сая Орос золиосолж, улаан буудай хурааж авах бодлогын уршгаар зөвхөн Украйнд гэхэд 4 сая хүн өлбөрч үхсэн байдаг  юм. Таван жилийн төлөвлөгөө гэх мэт олон нормыг бий болгох багаж нь хүн болж боолын хөдөлмөр эрхэлж байж. Энэ түүх яван явсаар хөрөнгөтөн ангиа устгасан тогтолцоо, улс орон нуран унадгийг баталсан билээ.

Монголчууд бид энэ түүхийн нэг хэсэг нь болж туулаад гарахдаа лангуун дээрээ бараагүй дэлгүүр, картын бараатай л тууж орж ирсэн. Одоо “Мод Монголоос эхэлдэг” болчхоод байна шүү дээ. Ухрах бус урагшлах хүсэл бидний олонход байгаа. Хийж бүтээж буй бүтээлч хэсэгт бүр ч их хүсэл тэмүүлэл байгаа. Гададын хөрөнгө оруулалт олж ирээд эх орондоо бизнес эхлүүлж буй залуусаар би бахархдаг. Москвад Старбаксын салбар амжилттай үйл ажиллагаа явуулж байна. Дэлхийд данстай асар том глобал компанийг Оросууд оруулж ирээд нутагтаа ажиллуулж, ажиллаж ашиг хүртэж цалин авч байна. Мэдээж бас татвараа ч авч байгаа. Старбаксыг “шулаач” гэж харааж буй Оростой тараагүй нь эрүүл хэв шинж байх. Нэг мэдлэг чадвартай сэргэлэн залуу удахгүй эх орондоо энэ бизнесийг оруулж ирж олон Монголчуудыг ажилтай болгож татвар төлөгчийн тоог нэмэгдүүлэх байх. Гадаадын хөрөнгө оруулалт орж ирэх, эсвэл гадаадын компани Монголд салбараа нээх нь шулж буй гэхээсээ тэр компанийн үйл ажиллагааны  ашгаас Монголчууд хүртэх боломж нээж байгаа хэрэг юм л даа.

Гэвч тэгж бодохгүй байна аа. Одоо бүгдийг эхлэхэд Сталин л дутаад байна.

Б.Сарнай /Московский государственный университет имени М.В.Ломоносова, Экономический факультет/

https://twitter.com/econsarnai