Энэ долоо хоногийн эхээр Хятадын Тяньжин хотод Дэлхийн Эдийн Засгийн Форумын “Зуны Давос” гэж нэрлэгддэг чуулга уулзалт “Аж үйлдвэрийн 4 дэх хувьсгал ба түүний нөлөө” гэсэн сэдвийн дор болов. Энэхүү хурлаас хамгийн их хожиж буй этгээд нь Хятад улс, тэр дундаа Тяньжин хот байнам. Зуны Давосыг Хятад улс 10 дахь жилдээ Тяньжин ба Далянь хотууддаа ээлжлэн зохион байгуулдаг. “Модоор бол 10 жил тордож усаллаа. Одоо үр жимсээ хурааж эхэлнэ ээ” гэсэн өгүүлбэрээр Хятадын ерөнхий сайд Ли форумын нээлтийн илтгэлээ эхлэв.


Хятад улс өдгөө 13-р таван жилийн төлөвлөгөөгөө хэрэгжүүлж байна. Төлөвлөгөөний нэг зорилго нь Тяньжин хотыг Хятадын аж үйлдвэр ба инновацийн төв болон өрнө ба дорныг холбосон ложистик ба технологийн гүүр болгох ажээ. Хятадын ерөнхий сайд Ли Коцянь форумыг нээж хэлсэн үгэндээ “Хятад улс эдийн засгийн реформ ба инновациар улсынхаа хөгжлийн уламжлалт хэв маяг, голлох хөдөлгүүр болсон салбаруудаа тэр чигээр нь шинэчлэнэ” гэж маш хатуу мэдэгдлээ. Нэг цаг орчим үргэлжилсэн түүний илтгэлд уул уурхай, түүхий эд боловсруулалт, хөгжиж буй улс гэсэн ганц ч үг дурдагдсангүй. Харин ч квантум технологи, хиймэл оюун ухаан, инноваци, шинжлэх ухаан гэдэг үгсийг байнга хүчтэй давтаж байснаас гадна “Made in China” гэдэг ойлголтыг бид үндсээр нь өөрчлөх болно гэж 90 гаруй орны 2000 орчим улстөрч, бизнесменүүд цугласан Зуны Давосын форум дээр амлав. Эдийн засгаа уламжлалт хүчин зүйлсээр хэмжихгүй шинэ хэмжээсүүдээр хэмжих ба үүний хамгийн том нь инноваци байх болно хэмээв.

Түүнчлэн Ерөнхий сайд Ли Коцянь улсын өмчийн бүх аж ахуйн нэгжүүдээ технологийн болон засаглалын инноваци хийхийг уриалж, гүйцэтгэх захирлуудтай нь үүлэн тооцоолуур, квантум физик, хиймэл оюун ухаан ярьж, зочдын өмнө хятадуудын хийсэн супер ухаалаг дугуй (super smart bicycle) унаж үзүүлэх нь үнэтэй машин тэрэг, онгоцоор гангалж онгирдог бидний хажууд дэлхийн том гүрний удирдагч гэхэд “жул” ч юм шиг санагдсаныг нуух юун. Хятадын амбиц бол дэлхийн санхүү ба технологийн салбарыг базна гээд шулуухан л хэлж байна. Товхондоо хэлэхэд, Хятад улс дэлхийн эдийн засгийн локомотив буюу зүтгүүр болсон. Бидэнд мөнгө, санхүүгийн нөөц байна. Харин үүнийгээ менежмент, маркетинг, судалгаа ба хөгжүүлэлт (R&D), инноваци, шинжлэх ухаан, технологиор солиход бэлэн байна гэж зарлалаа.


Энэхүү форумын дундуур 250 тэрбум долларын эдийн засаг бүхий Тяньжин хотыг удирддаг дарга нь гадаадын старт ап компаниуд, энтрепренерүүд манай хотод ирж ажиллаачээ гэж уриалаад, хэрэв бизнес, санаа чинь миний хотод амжилтгүй болбол бид эрсдлийг чинь мөнгөөр нь танд буцааж төлье хэмээн зарлаж “онгиров”. Тяньжин хотын ДНБ нь 1.65 их наяд юань буюу 250 тэрбум ам.долларт хүрсэн байна. Өөрөөр хэлбэл Тяньжин хотын нэг хүнд ногдох ДНБ нь 17,000 ам.долларт хүрчээ. 2016 оны эхний улирлын байдлаар ДНБ нь 9.1 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байгаа нь Хятад улсын өсөлтөөс даруй 2 дахин өндөр үзүүлэлт юм. Зөвхөн энэ хот 2017 онд нийт 10,000 аж ахуйн нэгжийг өөрчилж, технологи болон засаглалын инновацийг хэрэгжүүлнэ гэж байна. Компаниудын тоног төхөөрөмжийг шинэчлэхийн тулд тусгай санхүүгийн хөтөлбөр хэрэгжүүлж, хот нь зээл ба лизингийн бодлогоор дэмжиж буй аж. Энэ 2016 онд гэхэд л нийт 12,000 компани хаагдаж дампуурна, эсвэл тэдний үйлдвэрлэлийн хүчин чадлыг багасгах, агаарын бохирдол ба үр бүтээмжгүй шугамуудыг нь шууд хаах төлөвлөгөөг хэрэгжүүлж байна. Энэхүү хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхийн тулд Тянжин хот нийт 48 тэрбум юанийг компаниуддаа өгч давхар татварын бодлогоор дэмжиж байна.

Хятад улсын бодлогыг хэрэгжүүлэн тус хот “The special entrepreneurial and Innovative Zone”-ийг байгуулснаар 2016 оны эхний хагасын байдлаар энэхүү бүст нийт 1,781 старт ап компани бүртгүүлжээ. Энэ нь сар бүр 300 шинэ бизнес, шинэ компани бий болж байна гэсэн үг. Орон нутгийн захиргааны мэдээллээс харвал дээрх компаниудаас 23 нь том бизнес болж жил бүр 1.5 сая ам.доллараас дээш хэмжээний татварыг хотод нь төлнө гэж тооцоолж байна. Энэхүү тусгай бүс нь 2015 оны 9 сард нээгдсэн бөгөөд Тяньжин хотын Binhai New Area хэсэгт байрладаг. Бүсийг байгуулахын тулд Тяньжин хот нэг тэрбум юанийн хөрөнгө оруулалт хийж тусгай журам, бодлогыг мөрдүүлж байна. Үүний үр дүнд барууны бараг бүхий л том корпораци болох Airbus, John Deere, Honewell, Schneider, Otis, Siemens, Toyota зэрэг компаниуд аль хэдийн ороод ирсэн байх юм. Хотын захиргааны бодлогоор агаар ба сансрын технологи, хүнд ба хөнгөн үйлдвэрлэл, био технологи, химийн үйлдвэр, электроникс ба мэдээллийн технологи, эрчим хүч ба сэргээгдэх материал, батлан хамгаалах технологи ба шинжлэх ухаан гэсэн 8 багц салбарыг сонгон хөгжүүлж, энэ нь эргээд Тяньжин хотын эдийн засгийг чирж явж байна. Энгийн жишээ дурдвал, Тяньжин хот жилд 44 Эйрбас А320 онгоц, 70 нисдэг тэрэг, 200 автомат жолоодлоготой онгоц үйлдвэрлэн шууд зах зээлд нийлүүлдэг болжээ.

Хамгийн сонирхолтой нь, зургаан тэрбум юанийг Тяньжин хотын захиргаа гадаад ба дотоодын хөрөнгө оруулалттай старт апийн эрсдлийг хааж нөхөн төлбөр өгөх зорилгоор банкуудад байршуулан старт ап компаниудад олгосон зээлийн эрсдлийг нь шууд хааж байна. Найдваргүй болсон жижиг дунд бизнес, старт апийн зээлийн 50%-ийг хаах зорилгоор хот нь ингэж мундаг дэмжжээ. Ирэх жилээс энэхүү сангаа найдваргүй зээлийн 70 хүртэлх хувийг хаах зорилгоор хэмжээг нь ихэсгэж буйгаа ч форумын үеэр зарлаж байх юм. Ялангуяа мэдээллийн технологи, экспортын бүтээгдэхүүнүүд ба хөдөө аж ахуйн салбарт инноваци хийж буй компаниуд дээр онцгойлон ач холбогдол өгч буй аж.


Хятад улс эдийн засгийн нийлүүлэлт дээрээ суурилсан реформ хийж байна. Өөрөөр хэлбэл, хамгийн чанартай бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг хамгийн бага өртгөөр, өндөр бүтээмжтэйгээр хийх тухай юм. Энэ реформыг хийхэд инженерүүд хамгийн чухал хүчин зүйл болдог ажээ. Монгол улс шиг жижиг зах зээлтэй, дотоодын хэрэглээ багатай улсын хөгжлийн түлхүүр нь магадгүй гадагш чиглэсэн эдийн засгийн нийлүүлэлтийн бодлого байхаар. Үүний тулд мэдээж Хятад болон бусад улсуудын хийж чадахгүй зүйлсийг, эсвэл хийж байгаа зүйлсийг нь илүү бага өртгөөр, илүү чанартай хийхээс гадна бусдад зарж борлуулж чаддаг байх шаардлагатай бид хүссэн хүсээгүй тулж байна. Бидэнд ийм боловсон хүчин, хүний нөөц байна уу? Эдгээр өндөр түвшинд бэлтгэгдэх мэргэжилтнүүдийг бэлдэж чадах дэлхийн стандартын дагуу үйлчилгээ үзүүлж буй мэргэжлийн боловсролын институциуд Монголд маань байна уу? Байгаа хэд маань чанартай үйлчилгээ үзүүлж чадаж байна уу гээд олон асуултууд зүй ёсоор урган гарах ажээ.

Дэлхийн эдийн засгийн форумын хийсэн судалгаагаар Монгол улс маань хоёр жилийн өмнө боловсролын салбарын чансаагаараа дэлхийн 122 улсаас 76-д жагсаж байв. Харин боловсролын системийн чанараараа 115-р байр буюу бараг хамгийн ард нь давхиж явна. Менежментийн сургуулиудын чанарын үзүүлэлт хамгийн муу буюу 116-р байранд байгаа нь бид удирдахуйн ухаанаараа бусдыг хараахан бишрүүлж чадахгүйг илтгэж байна. Сонирхолтой нь математик ба шинжлэх ухааны боловсролын чансаагаараа 60-р байранд орсон нь Монгол улсын боловсролын салбарын хамгийн өндөр үзүүлэлт болжээ. Болсон болоогүй хуульч, эдийн засагч төрүүлэх гэж үзэж байснаас инженерийн чиглэлд бодлогоо тодорхойлбол энэ нь өөрөө Монгол улсын хамгийн том давуу тал болж болох юм биш үү?


Тяньжин хотын жишээ рүү эргээд орвол, хотын удирдлага том төслүүдээсээ гадна жижиг дунд бизнесүүдийг ч огт орхиогүй байна. Тус хотод нийт 72,000 жижиг дунд аж ахуйн нэгжүүд байгаагаас 3,400 нь асар ирээдүйтэй технологийн компаниуд аж. Тяньжин хотын дарга энэ жилдээ 100,000 жижиг дунд бизнесийг хотдоо байгуулж, тэдгээрийн 5,000-ийг нь Хятад даяар эсвэл дэлхийд алдартай технологийн компаниуд болтол нь дэмжих төлөвлөгөөтэй ажиллаж буй гэнэ. Тус бүр нь 50 сая юанийн хөрөнгө оруулалтаас эхэлж байгаа, нийт өртөг нь 300 тэрбум юаниар хэмжигдэх нийт 603 төслийг Тяньжин хот үйлдвэрлэл, үйлчилгээ ба дэд бүтцийн салбартаа хэрэгжүүлж эхэлж байна. Энэ нь хот ба улсын түвшинд хийж буй энтрепренер үйл ажиллагаа юм.

Улаанбаатар хот, Монгол улс яагаад ийм байж болдоггүй юм бэ? Бондын мөнгөнөөс энэ салбарт, ийм төслүүдэд хир мөнгө хуваарилагдсан юм бол?

Инноваци ба энтрепренер гэдэг үгсийг бараг өмчлөөд шахуу авчихсан, нийт 50 гаруй нобелийн шагналтнуудыг төрүүлсэн АНУ-ын MIT гээд сургууль байдаг. Өнөөгийн энэ статус, нэр хүнд, чанарыг бий болгох гэж 100 гаруй жил асар олон асуудалтай тулгарч давж гарч ирсэн түүхтэй. Амжилтын нууц нь анхнаасаа ашгийн төлөө ажиллаагүйгээс гадна үнэхээр мэдлэгийг хүний өмч буюу бодитой үнэлэгдэх хөрөнгө болгож чадсан гавьяатай боловсролын институци юм. Яг энэхүү сургуулийн загвараар ажиллаж эхлээд удаагүй байгаа “Шинэ Монгол” технологийн дээд сургууль өөрсдийгөө мөн л NMIT буюу New Mongol Institute of Technology гэж цоллон дэлхийн боловсролыг Монголдоо түгээхээр хичээн ажиллаж байгааг олж мэдсэндээ хувьдаа маш их таатай байна. Тус сургуулийг үүсгэн байгуулагч Галбадрах, Ганзориг захирлууд өөрсдөө Educational Venture буюу боловсролын салбарын аз ба эзийн хөрөнгө оруулагчид юм. Энэ салбарт хувь хүнийхээ цаг зав, мэдлэг, боловсрол, хөрөнгө мөнгийг зарцуулж тодорхой хэмжээний үр дүн гарч буй боловч хамгийн том амжилт нь Монгол улсын боловсролын системийг бага багаар нь дэлхийн стандарт руу аваачиж буй алхам билээ.

Боловсрол бол хөгжлийн түлхүүр гэж хүн болгох шахуу тунхагладаг атлаа бодлогын түвшинд ялангуяа инженерийн боловсрол дээр бид бүхэн салбараараа, улсаараа том зургаа харах цаг нь болжээ. Хуучин автомашин ба ухаалаг гар утасны үнээр нь бид бүхэн Монголын боловсролын салбараа үнэлж, тэрхүү төлбөртөө таарсан үйлчилгээг авч байна. Байр орон сууц, авто машинаа дунд ба урт хугацааны хөрөнгө оруулалтанд тооцож худалдаж авдаг атлаа боловсролд зарцуулж буй мөнгөө шууд зардалд тооцдог ард түмэн мөнхөд баймааргүй байна бултаараа!


Монгол хүн бүрийн бахархал болсон хүн бол Чингис хаан. 13-р зуунд дэлхийн дайдыг эзэлж байсан морьтон баатрууд бяр хүч, ааг омогоороо ертөнцийг чичрүүлж байлаа. Үүнтэй агаар нэгэн боловсролтой залуус, ялангуяа нарийн мэргэжлийн үндэсний инженер залуус маань дотооддоо төдийгүй гадагшаа чичрүүлэх шаардлага нэгэнтээ ирсэн байна. 13-р зуунд эзэнт гүрний хийж байсан дайныг 21-р зууны залуус бид мэдлэгийн дайнаар орлуулах үүргийг хүлээж гэмээнэ дэлхийн хөгжилтэй мөр зэрэгцэн алхахаар байна.


“Шинэ Монгол” технологийн дээд сургуулийн багш, оюутнууд, удирдлагуудтай нь уулзаж ярилцаж байхад бидний хамгийн дуртай хичээл философийн хичээл гэж дурдаж байсан нь анхаарлыг маань өөрийн эрхгүй татсан юм. Шинжлэх ухаан, мэргэжлийн хүнд хичээлүүдээс илүүтэйгээр амьдралын үнэ цэнэ, философийн хичээлийг онцлон, тэр нь бүр сургууль даяараа оюутнуудын хамгийн дуртай хичээл нь болсон гэхээр өөрийн эрхгүй бахархал төрнө. Энэ бол яах аргагүй Шинэ Монгол залуусын Шинэ Зорилго юм.

Ажлын бүтээмж, үнэ цэнээ өсгөхийн тулд хүмүүн бодгаль бид хоорондоо бус роботуудтай өрсөлдөх болоод удаж байна. Нилээд өндөр чадвартай оёдолчны 30 минутаас 1 цагийн дотор оёж гаргадаг жинсэн өмдийг үйлдвэрийн робот 18 секүүндийн дотор ямар ч алдаагүй өгөгдсөн хэмжээгээр тачигнатал оёод гаргаад ирж байна. Хятадын нэгэн агаар шүүгчийн үйлдвэр 560 робот суурилуулаад 22,000 ажилтнаа шууд халж байна. Хятад улс үйлчилгээний салбартаа 2020 он гэхэд нийт 4.6 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийж роботжуулахаа мэдэгдлээ. Ялангуяа насжилт өндөр болж байгаа Япон, Хятадын эрүүл мэндийн салбарт 80 настай буурайнуудыг нь 60 настай сувилагч нар асрахаас өөр хүний нөөцгүй болж байгаа асуудлыг роботоор шийдээд эхэлсэн байна. Түүнчлэн Uber ба Volkswagen компанийн захирлууд зэрэгцээд маш сонирхолтой мэдэгдэл саяхан хийлээ. Uber-ийн гүйцэтгэх захирал ирээдүйд машин худалдаж авах хүн байхгүй болно. Машин бол хүний өмч гэхээс илүү нэг удаагийн аяга таваг шиг хэрэгтэй үедээ ашиглаад орхидог тээврийн хэрэгсэл л байх ёстой гэж байна. Харин Volkswagen-ийн гүйцэтгэх захирал бид 2025 он гэхэд Mobility Operator болно гэж мэдэгдсэн байх юм. Өөрөөр хэлбэл машин зардаг компани биш машин ба тээврийн үйлчилгээ үзүүлдэг компани болно гэсэн үг.

Сайтар анзаарвал дэлхий даяар green economy, shared economy, circular economy гээд концепцүүд хүчтэй явж, бүр ажил болоод эхэллээ. Том компаниуд ч дагаад стратеги, бизнес моделио бодитой өөрчлөөд эхэллээ. Боловсролын байгууллагууд ч гибрид бүтэц рүү орж байна. Бүр сайн анзаарвал энэхүү асар том өөрчлөлтийн үндэс суурь нь дахиад боловсролын салбар нь болж байна. Энэхүү институцийн инновацийг бид хийх цаг нь болжээ. Чухам л үүнийг хэнээр ч хэлүүлж, шахуулалгүй хийгээд эхэлсэн Шинэ Монгол Технологийн Дээд Сургуулийн хамт олны өмнө мэхиймү.