Дэлхийд үзүүлж буй хүний үлэмж нөлөөнөөс үүдэн геологийн нэгэн галавт ийм шинэ нэршил өгчээ. Бидний байгуулсан хот балгад хаяа хаяагаа дэрлэн сунайж буй өдгөө цагийг геологид ингэж нэрлэхээс ч өөр аргагүй хэмээн үзэж байгаа юм.

Тэртээ 445 сая жилийн өмнөөс далай тэнгисийн ёроолд тунадас аажим хуралдаж эхэлжээ. Тэр цагт амьдрал гэгч гагцхүү усан дотор өрнөж, алс хэтийн аюул заналыг анзаарах ч сөхөөгүй бужигнаж байлаа. Яван явсаар далайн ёроолоос түрсэн тунадас дээшээ нэг метр орчим цухуйж, нэлэнхүй их ус эрэг ирмэгтэй болоход граптолит мэтийн далайн амьтдын 80 гаран хувь нь устан үгүй болж, үлдсэн цөөхөн нь усандаа байх аргагүй болоод иржээ. Улмаар хагас тэрбум жил шахам үргэлжлэх учиртай Ордовикийн галав ирж далайн төвшин, найрлага хийгээд дэлхийн цаг уур ч огцом өөрчлөгдөж, энэ бүхний дүнд далайн мандал дээр Өмнөд туйлын эх газар түрэн гарсан байна.

Давхрага зүйчид дэлхийн чулуулгын сая сая давхаргуудын үүх түүхийг цуглуулж, шинж тэмдгийн өөрчлөлт бүрийг нь алдалгүй тэмдэглэж авдаг. Цуглуулсан баримтаа нягталж үзээд бусдаасаа тод ул мөр үлдээсэн үеэс нь уламжлан урьд өмнө чухам юу болсныг тогтоодог. Тэгээд 4.5 тэрбум жилийн туршид манай гариг хэрхэн хувьсан өөрчлөгдсөнийг үечлэн хуваадаг юм.

Давхрага зүйчид сүүлийн зуун тавьхан жилд хүн төрөлхтөн энэ гаригийн эко системд оруулсан асар их өөрчлөлтийг судлаад “Antrhopocene” буюу “Хүний галав” хэмээх цоо шинэ эрин нээлээ хэмээн мэдэгдэж байгаа юм. Энэ эринд Ордовикийн үеийнх шиг огцом өөрчлөлт гарах эсэхийг давхрага зүйчид нарийвчлан судалж байна.

“Хүний галав” буюу “antrhopocene” гэх нэр томъёог одоогоос арван жилийн өмнө Холландын химич Паул Крутзэн анх гаргаж иржээ. Крутзэн бол 2000 онд озоны давхаргын цоорхойд нөлөөлөгч химийн нэгдлүүдийн судалгаагаар Нобелийн шагнал хүртсэн эрдэмтдийн нэг. Түүнийг нэгэн эрдэм шинжилгээний чуулганд оролцож байхад хурлын удирдагч сүүлийн мөстлөгийн төгсгөл үеэс өнөөг хүртэл, 11 500 жил үргэлжилж байгаа гэж албан ёсоор үздэг голоцэний эрин гэдэг нэр томъёог байн байна ашиглаад байж. Гэтэл мань Крутзэн илтгэгчийн үгийг тасалдуулж “Бид голоцэний биш харин хүний галавт амьдарч байгаа шүү дээ” гэж. Ингээд танхим хэсэгтээ нам жим болжээ. Төдөлгүй хурлын завсарлагаар толгойтой бүхэн “хүний галав”-ын тухай ярьж, зарим нь бүр түүнийг энэ нэр томъёоныхоо зохиогчийн эрхийг ав гэсэн байна.

Аль 1870 онд Италийн геологич Антониа Стоппани хүн төрөлхтөн хүч түрсэн шинэ эринийг anthropozoic хэмээн нэрлэсэн юм. Харин Стоппанигийн саналыг бусад эрдэмтэд шинжлэх ухаанч бус гээд хүлээж аваагүй аж. Гэтэл одоо “хүний галав”-ыг хүлээн зөвшөөрч байна. Стоппанигийн амьд ахуй цагаас хойш дэлхийн хүн ам бараг дөрөв дахин нэмэгдэж, ойролцоогоор долоон тэрбумд хүрч, тэр чинээгээрээ байгальд илэрхий нөлөөлөх болжээ. Биологич Е.О.Вилсон “XX зуунд дэлхийн хүн амын өсөлт бактерийг ч давж гарна” гэж бичсэн удаатай. Тэрээр хүн төрөлхтөний биомасс дэлхийн ямар ч томоохон амьтныхаас даруй зуу дахин илүү болсон гэж тооцоолжээ.

Крутзэн 2002 онд “хүний галав”-ын тухай санаагаа Nature сэтгүүлд хэвлүүлснээс хойш энэ ойлголт тухайн салбарт ажилладаг судлаачдын хүрээнд хүчээ авч эхэлсэн байна. Төдөлгүй дээрх нэр томъёо шинжлэх ухааны нийтлэлд үе үе дурьдагдах болов. 2003 онд Гол мөрний тогтолцооны дэлхийн судалгаа: Дэлхийн тогтолцооны хяналтаас хүний галвын хямрал, 2004 онд Хөрсний бохирдол ба хүний галав зэрэг доривтой нийтлэлүүд гарсан.

Гэхдээ геологийн шинэ эриний талаар эхэлж дугарсан эрдэмтдийн олонх нь геологич биш. Крутзэний нэр томъёог анхандаа бидний нийтлэг хувь тавилан гэдгийг хүмүүс ойлгоогүй. Давхрага зүйч Ян Заласивич 2007 онд Лондонгийн Геологийн нийгэмлэгийн Давхрага зүйн комиссын гишүүн байжээ. Тэрээр нэг удаагийн зөвлөгөөн дээр мэргэжил нэгтнүүдээсээ “хүний галав”-ын тухай ямар бодолтой явааг нь сонирхсон байна. Тэгэхэд нийт 22 гишүүний 21 нь шинжлэх ухааны төвшинд анхаарал хандуулах цаг болсон гэжээ.

Эрдэмтэд энэ асуудлыг геологийн үүднээс авч үзэх нь зүйтэй гэдэг дээр санал нийлж. Гэхдээ хэдэн арван сая жилээр үргэлжилдэг геологийн галав гэх ойлголтоор үүнийг нэрлэж болох эсэх нь эргэлзээтэй. Газрын тунамал чулуулагийн өөрчлөлт болон амьтны чулуужсан үлдэгдэлд тулгуурлан галвын заагийг тогтоодог юм.

Мэдээж одоохондоо ийм ул мөр олдохгүй. Тэгэхээр хэзээ давхрага зүйн судалгааны обьект бүрэлдэх бол гэдэг асуулт аяндаа гарна. Харин Ян Заласивич нарын эрдэмтэд заавал удаан хүлээх хэрэггүй хэмээн хариулж байна.

Үндэстний тойм сэтгүүлийн №15(63) дугаараас

Үргэлжлэлийг уншихыг хүсвэл энд дар