Хятадын зохиолч Мо Ян  Нобелийн шагнал хүртсэнээсээ хойш сэтгүүлчдэд бараг ярилцлага өгөөгүй. Түүнд гадны хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд хандсан боловч тэрбээр татгалзсан хариугүй өгдөг гэнэ. Харин Германы “Шпигель” сэтгүүлчийн сурвалжлагчид уйгагүй хөөцөлдсөний эцэст түүнтэй Бээжин хотноо уулзсан байна. Мо Ян тэдэнд хэдхэн минут гаргахаар тохирсон гэнэ. Гэвч уулзалт  хоёр цаг үргэлжилсэн аж.

-Ноён Мо, та Мо Ян нэрээр бүтээлээ хэвлүүлдэг. Энэ нь “үл дугарах” гэсэн утгыг агуулсан. Та яагаад олон нийттэй, тэд дундаа сэтгүүлчидтэй уулзахаас татгалзаад байгаа юм бэ?
-Улс төрийн байр сууриа илэрхийлэх нь амаргүй учир. Би зохиолоо  маш богино хугацаанд бичдэг, маш их боддог. Нэг үгээр хэлэхэл нэлээд бодолд  автдаг хүн. Харин олны өмнө ярьсныхаа дараа өөрийнхөө байр суурийг тодорхой илэрхийлж чадсан болов  уу гэж өөрөө өөрөөсөө байнга  асуудаг. Уг нь бол бүтээлдээ   улс төрийнхөө байр сууриа маш тодорхой  илэрхийлсэн .

-Саяхан таны “Мэлхий” нэртэй ном герман хэлнээ орчуулагдан хэвлэгдсэн. Түүнд  Хятадын эрх баригчдын хэрэгжүүлсэн ганц хүүхэдтэй байх бодлогын талаар өгүүлсэн байгаа. Тэрбум хүн бүрт хамаарах энэ бодлогын талаар та хувьдаа ямар бодолтой байдаг вэ?
-Эцэг хүний хувьд  гэвэл хичнээн хүүхэдтэй байхыг  өөрөө шийдэх нь зүйтэй. Харин офицер байсан хүний хувьд  гэвэл төрийн албан хаагч бүрт хамаарах журмыг баримтлах ёстой. Хятадын хүн амын бодлогын асуудлыг шийдэхэд амаргүй. Гэхдээ нэг зүйлд би бүрэн итгэлтэй байдаг. Юу гэвэл хүүхэдтэй болохыг хүчээр хорих эрх хэнд ч байхгүй.

- “Мэлхий” романдаа та яг энэ талаар өгүүлсэн. Энэ бүтээлийн эхний хэсэгт өгүүлсэн зүйл нь Хятадад хэрэгжүүлсэн нэг хүүхэдтэй байх бодлогын талаарх таны өөрийн бодол уу эсвэл ... ?
-Энэ бол эмэгтэйчүүдийн эмчээр хэдэн арван жил ажиллсан, тун ч ажилсаг хамаатны нэгэн эгчийн маань амьдралын тухай түүх. Тэрбээр амьдралдаа аймшигтай зүйл үзсэн бөгөөд энэ бүхнийг өгүүлэх нь зүйтэй гэсэн бодол маань уг бүтээлийг туурвихада хүргэсэн.

-Таны хамаатны эгч энэ номыг уншаад хэрхэн хүлээж авсан бэ?
-Тэрбээр романыг маань уншаагүй. Би түүнд уншихгүй байхыг зөвлөсөн бөгөөд “Та унших юм бол надад уурлана” гэсэн.  “Мэлхий” роман нь дан ганц эгчийн маань тухай өгүүлсэн юм биш. Би бусад эмч нар болон өөрийнхөө үзэж харсан зүйлийг ч оруулсан.

-Таны бусад бүтээлд ч аймшигт түүхийг өгүүлдэг. Жишээ нь “Сармисны дууль” романд хөдөлмөрөө ашиглуулсан нэгэн хөл хүндтэй эмэгтэй амиа хорлодог. “Мэлхий” роман нь нэлээд хүнд бүтээл бололтой. Та түүнийг туурвихад арван жил зарцуулсан гэсэн. Яагаад тэр бэ?
-Би бүтээлийнхээ эр сурвалжлтай нэлээд их ажилласан. Бичэж дууссаны дараа  сэтгэл санааны хувьд надад амаргүй байсан. “Мэлхий” роман бол өөрөө өөрийн шүүмжлэл гэж болно.

-Юу гэсэн үг вэ? Хүмүүсийг хүчээр үр хөндүүлэхэд хүргэж байсанд та буруугүй шүү дээ. Та энэ  тухай бүтээлдээ л өгүүлсэн.
-Сүүлийн хэдэн арван жилийн туршид Хятад маш их зүйл үзсэн бөгөөд бараг хүн бүр өөрийгөө  золиос хэмээн үздэг. Үнэндээ бол бүгд энэ бүхнийг  хийлцэж, хүний амийг золиосолж байсан. Гэхдээ хэн ч ингэж байсан эсэхийг өөрөө өөрөөсөө асуудаггүй. Тийм болохоор  өөрөө өөртөө энэ асуултыг тавихыг би “Мэлхий” романаараа дамжуулан уриалсан. Жишээ нь би гэхэд соёлын хувьсгалын үед 11 настай байсан. Улаан хувьсгалын цэрэг байсан төдийгүй багшийгаа олны өмнө шүүмжлэх арга хэмжээнд хүртэл оролцож явсан. Бусдын авьяас чадвар, аз жаргал зэрэгт  атаархаж байсан гэсэн үг. Би өөрийн ирээдүйг бодон эхнэрээ үр хөндүүлэхийг шаардсан.  Нэг үгээр хэлэхэд би буруутай.

-Та соёлын хувьсгалын үед сургуулиа орхиход хүрсэн. Гэсэн хэдий ч  Хятдын Коммунист намд элссэн. Энэ талаарх таны бодол?
-Хятадын Коммунист нам 80 сая гишүүнтэй. Түүний нэг нь би. Би 1979 онд намын гишүүн болж Ардын чөлөөлөх армид алба хаасан. Хожим нь соёлын хувьсгал нь зарим нэгэн удирдагчдийн гаргасан алдаа байсан гэдгийг ойлгосон. Тийм болохоор энэ нь заавал намтай холбоотой юм биш.

-Та бүтээлдээ Коммунист намын гишүүдийг шүүмжилсэн. Романы баатар  болох хамаатны эгч чинь ч энэ талаар маш радикаль байр суурьтай байдаг. Харин сая та байр сууриа маш зөөлөн илэрхийллээ. Энэ бүхэн нь хоорондоо зөрчилдөж буй  хэрэг биш гэж үү. Энэ талаарх таны бодлыг сонсох гэсэн юм
-Би намын удирдах ажилтнуудыг шүүмжилсэн бол миний улс төрийн байр суурь зөрчилдөж байгаа гэсэн үг биш.  Би намын бус, хүн төрлөхтний зохиолч гэдгээ нэг бус удаа хэлсэн. Хээл хахуульд автсан албан хаагчдыг л шүүмжилсэн.

-Хятадын зохиолч Лиао Юиву өнгөрсөн намар Германы Номын худалдааны шагналыг хүртсэн. Тэрбээр таныг төрийн зохиолч, намаас зай барьдаггүй хэмээн шүүмжилсэн.
-Би түүний хэлсэн үгийг уншсан. Түүний энхтайваны шагналыг хүртэхдээ хэлсэн үгийг ч уншсан. Тэрбээр Хятадыг таран бутаргахыг уриалсан. Би ийм байр суурийг хүлээн зөвшөөрч чадахгүй.  Лиао Сычуань мужийнх. Түүний эцэг эх нь төрсөн муж нь Хятадаас салан тусгаарлаасай гэж бодохгүй л байгаа болов уу.  Лиао ч  сэтгэл зүрхнийхээ гүнд ингэж бодохгүй байгаа гэдэгт  би итгэлтэй байна. Тэрбээр энэ шагналыг буруугаар ашигласан. Намайг шүүмжилсэн шүүмжлэл нь ч шударга бус.

-Та чухам ямар шүүмжлэлийг нь хэлээд байна?
-Жишээ нь тэр намайг  Бо Силайн...

-Чонгинг мужийн намын дарга асан хээл хахууль авсан хэрэгт буруутгагдсан...
-Шүлэгтээ түүнийг магтан дуулсан хэмээ. Харин ч тэр шүлэг нь эсрэгээрээ түүнийг шүүмжилсэн бүтээл байсан.

-Таныг шүүмжилэгчид  шүлгийг тань санаатайгаар мушгин өөрийг тань Бо Силайг өмөөрсөн мэт ярьж байна гэж үү?
-Миний эсрэг байдаг хүмүүсийн дийлэнх нь зохиолчид буюу мөн л шүлэг бичдэг хүмүүс. Миний бичсэн тэр шүлэг нь ёгтолсон шүлэг гэдгийг та сайн мэднэ. Гэтэл намайг Нобелийн шагнал хүртсэнээс хойш миний алдаа гаргахыг хүлээж шүлгийн маань утгыг хүртэл мушгин гуйвуулах болсон.

-Та өнөөдөр Хятадын зохиолчдын эвлэлийн тэргүүн. Ер нь Хятадад Засгийн газраас хол байж амжилтанд хүрэх боломжтой юу?
-Миний албан тушаал бол нэр хүнд, хүндэтгэл. Намайг Нобелийн шагнал хүртэхээс өмнө миний энэ алба хэний  ч анхаарлыг татаагүй.  Нобелийн шагналтан   сөрөг хүчин байх ёстой гэсэн бодолтой хүмүүс бий. Ийм байх ёстой гэж үү? Ийм хүмүүс  миний туурвисан бүтээлийг огтхон ч сонирходоггүй.  Уг нь Нобелийн утга зохиолын шагнал нь туурвисан бүтээлд олгодог биз дээ.

-Гэхдээ Хятадад хүний хэлсэн үг, бичсэн зүйлийнх төлөө үргэлж мөрдөн мушгиж шоронд суулгасаар байгаа шүү дээ. Ийм зохиолчдыг сулууллахын тулд та өөрийнгөө нэр хүнд, шагналыг ашиглах нь зүйтэй  биш үү?
-Ли Хаобог аль болох хурдан эрх чөлөөтэй болоосой хэмээн би хүсдэг. Үүнийгээ ч олны өмнө нэг бус даа хэлсэн. Гэсэн хэдий ч над руу дайрч, хэлсэн зүйлийг маань давтан хэлэхэд хүргэж байгаа.

-Ли 2010 онд Нобелийн энхтайвны шагналыг хүртсэн. Тэрний талааар дахин дахин хэлэхд мэдээж өөр сэтгэгдэл төрүүлэхэд хүргэнэ л дээ.
-Энэ нь надад соёлын хувьсгалын үеийн үйл явдлыг санагдуулж байна. Хэрвээ хүсэх юм бол чи ярина. Хүсэхгүй бол хэн ч яаж байсан намайг дугаргаж чадахгүй.

-Таныг шүүмжлэгчдийн нэг бол нэрт уран бүтээлч Ай Вэйвэй.
-Тэр миний талаар  юу гэсэн  бэ?

-Тэр  таныг төрин яруу найрагч гэсэн. Түүгээр ч зогсохгүй бодит байдлаас хөндийрсөн, Хятадыг төлөөлөх сэхээтэн биш гэсэн.
-Хятадын ихэнх уран бүтээлчид төр харьяалалтай биш гэж үү. Зарим профессор гэгдэж, зарим нь төрийн сонинд нийтлэл бичдэг. Тэдгээрийн хэн нь ч би  Хятадыг төлөөлнө хэмээн хэлж чадахгүй. Би ч ингэж хэлэхгүй. Ай Вэйвэй ингэж чадах  юм уу? Миний бодлоор үнэндээ бол хамаг л хар ажлыг хийж хогтой зууралдаж, зам тавьж байгаа хүмүүс л Хятадыг төлөөлнө.

-Та бол намын гишүүн төдийгүй коммунист утоп үзлийг баримтална гэдгээ нэг бус удаа хэлсэн. Гэтэл таны номууд коммунизм аажмаар үйлчлэхээ больж үгүй болж байгаа гэдгийн баталгаа биш гэж үү. Тиймээс энэ утоп үзлээс салах цаг болоогүй гэж үү?
-Марксын “Коммунист манифест” бүтээлд бичсэн зүйл нь үнэхээр гайхамшигтай. Миний бодлоор түүнийг амьдрал хэрэгжүүлнэ гэдэг тун ч амаргүй зүйл. Нөгөө талаас нь авч үзвэл  Европ, тэрдундаа хойд Европын амьдралын төвшин өндөр орнуудыг хараад  энэ нийгмийг Марксгүйгээр төсөөлж болно гэж үү гэсэн бодол төрдөг. Өөрөөр хэлбэл марксизм н капитализмыг аварсан гэж болно. Үнэндээ түүнийг үзэл бодлыг хэрэгжүүлсэн нь баруун. Харин бид хятадууд, оросууд болон зүүн европчууд нь Марксыг буруу ойлгосон.

-Таныг маш ихээр хүндэтгэдэг хүмүүсийн нэг бол Германы зохиолч Мартин Валсер. Тэрээр таны бүтээлийг “Аймшигтай бөгөөд сайхан зүйлийг маш тодорхой бөгөөд оновчтойгоор өгүүлсэн” хэмээн тодорхойлсон
-Би ч Мартин Валсерийг их хүндэтгэдэг. Хятад хэлнээ орчуулагдсан түүний бүх бүтээлийг би уншсан. Тэрбээр бүтээлдээ дэлхийн хоёрдугаар дайны дараах үеийн германчуудын зан ааш онцлогыг маш тодорхой өгүүлсэн байдаг. Миний бүтээлийг үнэлсэн нь миний хувьд маш том хүндэтгэл. Миний бодлоор тэрээр Нобелийн шагнал хүртэх ёстой Германы зохиолчдын нэг. Гюнтер Грассын бүтээлийг ч би өндрөөр үнэлдэг. Мөн Герта Мюллерийн хятад хэлнээ орчуулагдсан бүтээлүүдийг би уншсан бөгөөд зарим нь үнэхээр гайхалтай.

-Таниас нэг ялгаатай тал нь гэвэл Гюнтер Грасс Засгийн газраа шүүмжилдэг. Үүнийгээ олон нийтийн өмнө нээлттэй хэлдэг бөгөөд үүнтэй холбоотой ямар нэгэн асуудал үүсдэггүй.
-Тийм. Олон нийтийн өмнө иймэрхүү асуудлаар мэтгэлцдэг бусад зохиолчдыг би биширдэг. Би тэгдэггүй. Би олны өмнө гарч ярихаас эмээдэг.

-Тэгвэл Стокгольм хотноо болсон арга хэмжээнүүд нь таны хувьд ихэд амаргүй байсан байх даа?
-Тийм. Тиймээс  ч муу юмнаас хамгаална гэж би олны өмнө гарахдаа байнга гартаа байнга модны хэлтэрхий атгаж байсан.

Орчуулсан Ю.Дэлгэрмаа