Монгол Улсын засаглалыг боловсронгуй болгоход онцгой сорилтыг нээсэн чухал чуулган өнгөрсөн пүрэв гаригт Төрийн ордонд болов. Монгол Улсын нийгэм, эдийн засгийн хөгжилд бодит нөлөө гаргахуйц сайн засаглалын үндэс суурийг бүрдүүлэн, улмаар хөрш орнуудаасаа зарчмын ялгаатай, өрсөлдөх давуу тал бий болгож чадах асуудлыг хөндөн ярилцсанаараа энэ хурал өвөрмөц байлаа. “Төрийн албаны шинэтгэл, сорилт, боломж” нэртэй энэхүү үндэсний чуулганд нийтийн сайн засаглалаараа дэлхийд үлгэр дуурайл болсон Канадын Төрийн албаны комиссын дарга Мария Баррадос болон бусад төлөөлөгчид оролцсон юм. Иргэддээ яаж төрийн үйлчилгээг шуурхай хүргэх тухай салбар хуралдааныг нь хөтлөх урилга хүлээж авсан иргэний нийгмийн төлөөлөгчийн хувьд илтгэл, тайлангуудыг анхааралтай сонсож хот, хөдөө, орон нутгаас ирсэн олон хүмүүстэй би уулзаж ярилцлаа.

Эдийн засгийн үсрэнгүй хөгжлийн зорилтуудыг засаглалын үр өгөөжтэй механизмаар хангах ёстой бөгөөд төрийн үйлчилгээний өнөөгийн байдал цаг үеийн энэ шаардлагыг хангахгүй, авлига, хээл хахууль, хүнд сурталд хүлэгдсэн байгааг нийт төлөөлөгчид шүүмжлэн хэлэлцэв. Мэргэшсэн, тогтвортой, авьяас чадвар, итгэл үнэмшилд суурилсан, үр өгөөжтэй, иргэддээ үйлчилдэг, хариуцлагатай засаглалын тогтолцоог бүрдүүлэхийн тулд Монголын нийгэм “төрийн албыг” хүлээн авах ойлголт, хандах хандлагаа сууриар нь өөрчилж, үзэл бодлын шилжилт хийх шаардлагатай байгаа нь тод харагдаж байлаа.

Монголчууд бид төрийг бидний дээр байж, бидний юу хийхийг заадаг, удирддаг, шийтгэдэг, айлгадаг, өөрийн сүр сүлдээр далайлгаж, бяр чадлаараа гайхуулдаг тусгай хүч, харин хувь хүн бол хамгийн дор нь байгаа бяцхан амьтан, зөвхөн тэр төрд ойртож, түүний хэсэг нь болж байж л сайхан амьдарч болно гэсэн боолын сэтгэлгээнээсээ дээр доргүй бүрэн салж чадахгүй байна. Гэтэл өндөр хөгжсөн орнуудад төр засаг нь иргэддээ эрх чөлөөтэй, аюулгүй, амар тайван орчинд ажиллаж хөдөлмөрлөх, орлого олох, сайхан амьдрах бүх нөхцөлийг бүрдүүлэхийн төлөө ажилладаг, олон нийтэд ижил тэгш, шуурхай, ил тод үйлчилдэг газар гэдгийг иргэд нь ч, төр засаг нь ч бүрэн ойлгосон байдаг. Канадад “Civic Service Commission” буюу шууд орчуулбал Төрийн үйлчилгээний албаа 1967 онд “Public Service Commission” буюу Олон нийтэд үйлчлэх алба гэж нэрлэх болсноор засаглалд үзэл бодлын зарчмын өөрчлөлт гарч, төрд ажиллаж байгаа хэн ч болов төр засагт биш, харин иргэдэд, олон нийтэд үйлчлэх ёстойгоо бүхэлд нь ойлгох болжээ.

Энэ байгууллагын үндсэн үүрэг бол төр засагт ажиллах хүнийг сонгон, нийтийн үйлчилгээг гүйцэтгүүлэх, албан тушаалыг нь ахиулахдаа “авьяас, чадварт” нь (merit based) үндэслэх, улс төрийн намаас хараат бус байх гэсэн хоёрхон зарчмаар төр засгийн бүх шатны байгууллагуудыг ажиллуулахад оршдог. Энэ байгууллага төрд алба хааж, иргэддээ үйлчлэх хүмүүсийг өөрөө томилдоггүй, харин төрийн бүх байгууллагууд дээрх хоёр зарчмыг мөрдөж байгаа эсэхийг хянан шалгаж, засч залруулдаг үүрэгтэй бөгөөд дарга нь зөвхөн хууль тогтоогч байгууллагад буюу Парламентдаа ажлаа тайлагнаж, дүгнүүлдэг ажээ. Монголын Засгийн газар Канадын засгийн газартай тэдний засаглалын болон нийтийн үйлчилгээний туршлагыг судлан, нутагшуулах талаар хамтран ажиллахаар ноднин намар тохиролцсон ажээ.

Үнэхээр Канадын засаглалын агуулгыг Монголын төр засагт нэвтрүүлчихвэл Төрийн албаны зөвлөлийг “Нийтийн үйлчилгээний зөвлөл”, харин төрийн ажилтнуудыг “нийтийн үйлчлэгч” гэж нэрлэнэ гэсэн үг. Энэхүү шинэ цол Монголын төр засгийн олон дарга нарт тийм ч тааламжтай биш ч гэсэн энэ бол цаг үеийн шаардлага, заавал нутагших ёстой соёл. Ардчилсан нийгэмтэй цуг бэхжих учиртай “нийтийн үйлчлэгч” гэсэн нэр томъёо бидний амьдралын хэв хэмжээ болсон цагт л манай улсад авлига хээл хахуулийг, “намчирхах, нутгархах, бүлгэрхэх, албан тушаал, эрх мэдлийн нэр сүрээр төрийн байгууллагын дотоод ажил, хүний нөөцийн бодлогод ил далд хэлбэрээр “нөлөөлөх”-ийг бид бага багаар хязгаарлах юм.

Төрийн үйлчилгээг иргэддээ хүргэх ажилтнуудыг сонгон авдаг Канадын дээрх хоёр зарчим бол манай улсын засаглалд бараг байхгүй зүйл бөгөөд хурдхан шиг арга хэмжээ авахгүй бол хэзээ ч бий болж чадахгүй соёл юм. Монголд өнөөдөр баримталж байгаа суурь зарчим бол улс төрийн намын харьяалал, танил тал, мөнгө билээ. Монголын төрийн албаны хүмүүс иргэдээ дээрээс харж, иргэдээсээ улам бүр хөндийрөн холдож байгаа бөгөөд иргэдээ харахын тулд бараг л дуран хэрэглэх шаардлага гарч байна. Төр томорч, улам бүр сүр, хүчтэй болох хандлага ил байна. Нийтэд үйлчлэхээр сонгогдсон Их хурлын гишүүд, тэдний байгуулсан Засгийн газар нь юуны өмнө өөрсдөдөө үйлчилж байна. Төр засгийн болон улс төрийн намуудын орд харш улам бүр тансаг болж, хашаа хэрмээр хүрээлүүлэн, дарга нарын цалин хангамж, унаа тэрэг, гадаад эмчилгээ, амралтын зардал ард түмний амьдралаас тасран хөөрчээ.

Энэ байдлын тод жишээ нь Төрийн далбаа. Түүнийг төр хууль гаргаад өмчлөөд авчихлаа. Ардчилсан нийгэмд далбаа, сүлд, сүлд дуу төрийнх биш үндэснийх байдаг. Нэг зочид буудал үүдэндээ төрийн далбаа намируулсныг нь цагдаа ирж буулгахыг шаардав. Зөвшөөрөл авалгүй төрийн далбаа мандуулж, хууль зөрчсөн гэнэ ээ. Наадам, баярын үеэр машин дээрээ төрийн далбаа намируулсан хүн бүр хууль зөрчигч болж торгуулж, шийтгүүлэх болж байна. Далбааны адилаар наадам бол монгол үндэстний баяр наадам болохоос аль нэг улс хувьсгалын, эсвэл улс төрийн намын баяр биш, аль ч улс төрийн намаас хэдэн зуун жилийн өмнө бий болсон юм.

Аль нэг ой давхцаж байгаа бол агуулгаар нь ялгаж салган тэмдэглэх нь тухайн байгууллагын хэрэг болохоос, аль нэг улс төрийн нам бий болсныг хүн бүр тэмдэглэж хөөрцөглөх хувь хүний дотоод шаардлага байхгүй. Ганцхан намтай, ганц ч шүүмжлэл хэлж болдоггүй цаг үе улиран алга болоод хорин жил болж байгаа шүү дээ. Монгол Улсын төр олон нийтэд үйлчлэх албыг дээрх утгаар байгуулах цаг болсныг түүхийн хонх жингэнэн зарлаж байна.