Үргэлжлэл

6. Манай ба хүний лам

Далай багшийг лекц унших үеэр Дарамсала лам нарын хөлд дарагдлаа. Хаашаа л харна буддын хувраг. Хар, шар, цагаан. Бүгд улаан шарыг тунаруулжээ. Чухам аль газраас ирснийг нь таахад ч хялбар. Цагаан арьст хуврагууд содон харагдана. Тэдний ихэнх нь эмэгтэйчүүд. Ямархан учирлаар энэ замыг сонгосон юм бүү мэд. Хайрлаж дурлах нь хүртэл ISO стандартыг хангаж байх учиртай бүтэж үхэм иргэншлийн шоронгоос л зулбаж яваа амьтад болов уу. Миний л бодол. Эвий дээ, хүний зовлонд төгсгөл байх биш. Төвдөд буддын шашныг амжилттай дэлгэрүүлсэн ловон Бадамжунай “төмөр шувуу нисэхийн цагт буддын шашин улаан нүүртний оронд дэлгэрнэ” гэсэн гэдэг. Үнэн бололтой. Харин Далай багш баруунд лекц унших бүртээ “хүн өөрийн унаган соёлыг дагах нь дээр” гэж хэлдэг.
    Тайваниас олон хувраг иржээ. Мөнөөх сэтгэлийн хөөрөлтэй гэлэнмаа тэдний нэг нь. Их газрын Хятадын нөлөөнөөс ямагт эмээдэг тэдний нэг хамгаалалт нь шашин болжээ. Тайваньчуудын тусгаар тогтнолын тэмцэл яв явсаар соёлын хүрээнд шилжсэн ба түүний том жишээ нь төвдийн буддизмд зарласан хайр юм. Бүр тусгай сангууд хүртэл байдаг. The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation гэж байгууллага бий. Төвдийн буддизмтэй нягт хамтран ажиллана. Буддын шашны ном бүтээлийг үнэ төлбөргүй хэвлээд өгнө. Манайхан ч андахгүй. Зурхайч Тэрбишээс аваад академич Авдай хүртэл тэдний аяыг олоод баахан ном үнэгүй хэвлүүлсэн байдаг. Бодвол өөрийнхөө номыг “шашны юм” гэж панаалдаа биз. Уул нь тэр хоёрын хоолоо олдог арга шашинтай даанч хавьтахгүй л дээ. Юутай ч тайваньчууд Далай лам болоод шарын шашинд элэгтэй улс. Лам нараас нь гадна тайвань сүсэгтнүүд ч олон байлаа. Тэд бусдаас бийлэгжүү.
    Хөх саарал хувцас өмссөн солонгос хуврагууд мэр сэр үзэгдэнэ. Мөн цув шиг урт шар өмсгөлтэй япон хувраг ганц хоёрын зэрэг байх. Зэнгийн эдгээр хуврагуудыг гаднаас нь харахад гайхалтай даруу бас цэмцгэр ажээ. Мулзайтал хуссан сахал үс, жижиг үүргэвч үүрсэн тэднийг хайхгүй л бол нүдэнд өртөхгүй. Ядахад тоо нь цөөн. Лекцийн дараа хүн бүр (ялангуяа монголчууд) Маклеодганжийн дэлгүүр хоршоогоор нэг дүүрдэг бол япон, солонгосчууд хаа нэг тийшээ алга болчихно. Надтай таараагүй ч байж мэднэ. Ер нь л даруу улс шиг билээ. Солонгосын сүсэгтнүүд их зохион байгуулалттай, дэг журамтайгаар лекцэнд суусан. Сурвалжлагч бололтой нэг солонгос хүүхэнд Дарамсала гойд нөлөөлжээ. Гартаа диктофон барьчихаад төрсөн сэтгэгдлээ буулгаж байгаа бололтой юм. Ямар нэг зүйл олж харахаараа дороо дэвхцэж байгаад л ганцаараа яриад унана. Сэтгэлийн амгалан ахуйд ноёлсон энэ газар орилж бахираад гүйгээд байгаа хүн “гажиг” харагддаг юм билээ. Нар үзэгдэхгүй болтол нь загалмай зоосон хойгтоо буцаж очоод сүрхий сурвалжлага нийтэлсэн байх гэж найдаж сууна.    
    Монгол лам нар бусдаас өнгөлөг бөгөөд сүрлэг. Олуулаа ч байлаа. Булцгар цагаанаа байг гэхэд мах мариатай хувраг таарвал ямар ч өмсгөлтэй байсан монгол гэдэг нь гарцаагүй. Хэдий төвд, монгол хоёр зүсээр адилхан ч өмсгөлөөр нь ялгаж болдог. Гэхдээ манайхан төвд маягаар банзал өмссөн явах нь элбэг. Гол ялгаа нь “буян”-ы тарга, хээнцэр ганган бөгөөд ихэмсэг төрх. Өндөр гэгээн анх загварыг нь гаргасан хуврагийн дээл эдүгээ хувь хүний хөрөнгө чинээ, зэрэг зиндаанаас хамаараад хоорондоо адилгүй болжээ. Ухаан нь, нэг нь торгоор, нөгөө нь пүүсүүгээр бас нэг нь цэмбээр гэх мэтчилэн хийж өмссөн лам дээлийг “номын хувцас” гэхэд хэцүү. Харин “загварын долоо хоног” гэмээр. Өнгөний хувьд ч өөр өөр. Бид сонголт сайтай улс. Улаанаас шар хүртэлх гэрлийн дипресэд багтдаг бүх өнгө алаглана. Монголын шашин “алга цоог” ажээ. Гоё ч юм уу, солонго шиг. Манай том, жижиг хийдийн хамбагуай нар хар хиазтай, хээтэй хээгүй улаан торгон дээл өмссөн нь Далай багшийн сүрийг дарах гэсэн мэт харагдана. “Буян” нь тэр юм биз ээ. Ер нь бид их ганган, хээмсэг улс гэдгээ хүний газар очиж мэдлээ. Гадас шиг өсгийтэй туфлиэр уулын зам даган бөгцөгнөж яваа монгол охин ч таарсан. Бусдаас л илүү гарч байвал юухан хээхэн ч хамаагүй өөртөө зүүнэ.
    Далим гаргаад сонирхуулахад Төвдөд ренбүчи олон байдаг шиг манай лам нар дунд “магистр”, “доктор” зэрэг цол хэргэмтэн олон бий. “Гавж”, “гэвш” гэх мэт шашны цол жулдаад байгаа аж. Номын амьдрал, хорвоогийн явдал хоёр гал, ус шиг харш боловч орчлонгийн хэмжүүрээр өөрийгөө тодруулах гэсэн лам монголоор л нэг байна. Сүүлийн жилүүдэд “Соёлын гавъяат зүтгэлтэн” хувраг олноор төрөх төлөв ажиглагдах боллоо. Та лам нарын гаргасан ямар нэг номыг аваад хараарай. Буддагийнхаас ч сүртэй CV олж уншина. Нэг лам жижгэвтэр ном орчуулаад өөрийгөө дараах үгээр тодотгожээ. “Хуврагийн чуулганы уламжлалыг дэлгэрүүлэх төвийн тэргүүн, дүвчин Данбивагийн хувилгаан Лувсанданбийнямын номын хүрдэнгийн сэрүүн ордны хуврагийн уламжлалыг дэлгэрүүлэх төслийн удирдагч...” Хүн шоолох нь “нүгэл” л дээ. Даан ч тэссэнгүй. Хүн нь хэдий чинээ бага байх тусмаа тодорхойлолт нь төдий чинээ урт байдаг аж. Далай багш нэрнийхээ ард “Шагжийн гэлэн” хэмээх даруухан тодотгол тавьдаг юм.
    Монгол лам нарыг сахил санваараа сахидаггүй гэдэг зэмлэл Далай багшийн зүгээс байнга ирдэг. Уншлага номоо ч дэг жаягаар нь уншиж чаддаггүй гэж банга донго хүртдэг бололтой юм. Саяын “сүн чэ”-ний уншлагыг монгол лам нараар уншуулсан нь үнэн хэрэгтээ шалгаж буй мэт санагдсан. “Сүн чэ” эхлэхийн өмнөх хоёр хоногт монгол лам нар уншлагаа нэлээд давтлаа. Урлагын үзлэгт орох гэж байгаа юм шиг. Үлдсэн цагт нь манай лам нар эхнэр хүүхэд, ээж аавдаа бэлэг цуглуулахаар дэлгүүр хэснэ. Маклеодганжид шашны эд зүйлийн дэлгүүр алхам тутамд бий. Тэндээс монголчууд бурхан шүтээний элдэв зүйл авна. Баяжуулдаг шидтэй гэх “Намсрайн бумба”-ыг бөөнөөр нь авч байхыг харлаа. Алладины дэнлүү маягийн эд юм уу даа. Амраг садангууддаа нэг нэгийг авч байгаа юм болов уу гэтэл үгүй гэнэ. Энд авчираад 200 мянгаар зардаг аж. Үнэхээр л шидтэй эд юм бол бусдад ямар ч үнээр байсан өгмөөргүй санагдсан. Өөртөө нэгийг авах гэснээ баяжуулдаг бумба зарж зогсоо төвд надаас ч ядуу болохыг нь анзаараад болчихлоо. Тэр “Намсрайн бумба” найдваргүй ээ.
    Тэнд байгаа төвд эрчүүдийн ихэнх нь лам. Хооронд нь ялгахын аргагүй гүрдгэр хөх юмнууд. Айлын хаяанд хавчуулагдаж суугаа улс арга байж уу. Далай багшийн ордонтой залгаа “Зүглигхан” хийд рүү оройн 20 цагаас хойш гадны хүн орохыг хориглодог аж. Тийм пайз байсан. Манай хэдэн лам энд ном үзэж байна. Тэд нар маань яг л төвдүүд шиг гүрдгэр хөх амьтад болжээ. Хариад харвин суулгангаа “номоо үзэж” болмоор санагдана. Тэндхийн нэг монгол ламтай жаал хуучилсан. Гол нь төвдүүдийн тухай сонирхсон хэрэг. Эцэг, эхийг нь хятадууд алчихсан гэж ярьдаг өнчин өрөөсөн лам нар олон гэнэ. Лам болохоос өөрөөр амьдрах аргагүйдээд хийдэд суугаа гэж нууцаа дэлгэдэг улс ч байдаг байна. Манай хүний ярьснаар төвд лам нар нөхөн үржихүйн асуудлыг алгасдаггүй бололтой. Гол нь нуух. Манайхантай л адил юм. Амьдрал л болсон хойно, хаана ч байдаг л асуудал.
    Монгол, төвд лам нар их ходий. Энэ удаагийн “сүн чэ”-нд монголчуудыг “өөдтэйхөн” оролцуулахын төлөө манай хэдэн лам танил тал, арга саам бүхнээ ашигласан. Далай багшид бараалхахад хүртэл тэр холбоо сүлбээ нь хэрэг болсон гэнэлээ. Монгол хүний овжин ухаан, арга эвийг нь олох чадвар гээд олон сайн чанарыг тэнд мэдэрсэн. Төвдүүдэд Монголын гадаад паспорт гаргаж өгдөг нэг бизнэс байх шиг байна. Энэ бол зөвхөн таамаг. Эрэлт хэрэгцээ ямар нэг аргаар хэзээд хангагддаг жамтай. Монголд өнөөдөр хичнээн төвд байгааг мэдэх хүн байхгүй л болов уу. Удахгүй Улаанбаатарт Далай ламын ивээлээр үлгэр жишээ хийд(хэнд үлгэр дууриал болох вэ?), “жинхэнэ төвд” лам нартайгаа бий болно. Тэр цагт манай хэдийн ханш унана. Өнөөдөр гэхэд л төвдүүдийн мэдэлд байдаг Бэтүб хийд бусдаасаа нэр хүндтэй. Элдэв ренбүчи нар байн байн манайхаар үзэгдэх болж. “Эрүүгийн хэргийн” улмаас хөөгдсөн ренбүчи өөр паспортоор дахиад ирчихсэн манаргаж яваад баригдсан удаатай. Паспорт бол байж болмоор, байвал унацтай байхаар бизнэс. Буддизм төвдүүдийн амьдардаг арга болчихсон ч тэдний өмч биш билээ.