2025.12.03.

Пээ, Монголд ямар олон үндэсний зөвлөл байдаг юм бэ? Хүүхдийн төлөө, залуучуудын хөгжлийн, хавдрын, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн төлөө, боловсролын, усны, стандарчиллын, хэлний бодлогын гээд урсаж өгнө. Ихэнх нь нэрнээс цаашгүй, баахан хуралдаж цаг үрэхээс цаашгүй хэдий ч ядахдаа хор хохирол багатай бол Нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөл, Эрүүл мэндийн даатгалын үндэсний зөвлөл, бас МҮОНРТ-ийн Үндэсний зөвлөл гэж хариуцсан салбараа дампууруулахаас өөр өөр шидгүй үе үеийн хэсэг нөхдүүд байдаг. Эхний хоёр нь үүгээрээ олон жилийн турш манлайлсан бол сүүлийн үед Олон нийтийн телевизийнх цойлон гарч ирлээ. Саяхан УИХ-ын байнгын хорооны хуралдаан дээр Үндэсний зөвлөлийн гишүүн, жүжигчин Н.Онон “Худлаа ярихаа больцгооё, Үндэсний зөвлөл үндсэндээ дампуурцан шүү”гэж хошигнож марзагнахгүйгээр түс тас онош тавьжээ. Хурал хийх ганц ажилтай нөхдүүд тэр хурлаа ч хийж чадвараа алдаж тэртэй тэргүй дампуурч болзошгүй гэгдэх байгууллагаасаа түрүүлж дампуурна гэдэг бол Х-ТҮЦ-ийнхэн ч бодож олж чадахгүй гоё онигоо.

Анх 1998 оны 8-р сард Ардчилсан нам Засгийн эрх барьж байхдаа Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай хуулийг баталж төрийн хэвлэл мэдээллийг тас хориглоод Радио, телевизийн хэрэг эрхлэх газрыг (бас МОНЦАМЭ агентлагийг) Үндэсний нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл болгохоо зарлан тунхаглаж бүтэц, бүрэлдэхүүн, дүрмийн төслийг УИХ-д өргөн мэдүүлэх өдрийг сар гаруйхны дараа буюу 10-р сарын 15-наар тогтоож сүрийг үзүүлсэн билээ. Үүний ачаар дараа жил нь АНУ-ын Freedom House-ийн тайланд Монгол Улсыг барууны орнуудын нэгэн адил хэвлэлийн бүрэн эрх чөлөөтэй улс хэмээн мандуулж ертөнцийн чихийг дэлдийлгэсэн нь эхний бөгөөд сүүлчийн удаа байжээ. Дахиад ганцхан жил өнгөрөхөд тэр хууль бараг залилангийн шинжтэй байсан нь илэрсэн тул Монгол Улсыг буцаагаад хагас эрх чөлөөтэй рүү хөөсөн, түүнээс хойш өөдлөөгүй. “Ардчилсан хүчин анх удаа Засгийн эрх авсан түүхэн хариуцлагатай цаг үед хамгийн чухал мэдээллийн хэрэгслийг сул тавьж ерөөсөө болохгүй” хэмээн зүсээ хувиргасан нөхдүүд 2000 оны сонгуулиар онхолдож унахад нь Монголын эзэн шахам болсон Намбарын Энхбаяр дөрвөн жилийн турш зоргоороо эдэлж хэрэглэж байтал 2004 оны сонгуулиар эрх мэдэл хуваагдаж МАХН, АН хоёр “Ардын эрх”, “Засгийн газрын мэдээ” хоёрыг яасан шигээ найрч 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-нд буюу долоон жилийн дараа Олон нийтийн радио, телевизийн тухай хуулийг сая нэг баталсан түүхтэй. Хэрвээ аль нэг нь Засгийн эрхийг дангаар атгасан бол энэ хуулийг гаргахгүй байсан биз. “Улс орон амаргүй нөхцөл байдалд байна” гэдэг ч юм уу шалтгаанаар.

МҮОНРТ-ийг 15 хүнтэй Үндэсний зөвлөл хэмээх толгойтой болгохдоо сурсан юмыг сураар боож чадахгүйн үлгэрээр тухайн үед өөр өөр намын байсан “төрийн гурван өндөрлөг” – Ерөнхийлөгч 4 хүн, Улсын Их Хурал 7 хүн, Засгийн газар 4 хүнийг тус тус нэр дэвшүүлэхээр хувааж авцгаасан. Нэгэнт олон нийтийнх гэж баахан шоудсан болохоор түүх уламжлал, ёс заншил, соёл урлаг, утга зохиол, шинжлэх ухаан, эрх зүй, гадаад харилцаа, сэтгүүл зүй, эрүүл мэнд, боловсрол, биеийн тамир, спорт, байгаль орчин, хөдөлмөр, нийгмийн хамгаалал, эдийн засаг, бизнес, техник технологи, удирдлага менежментийн чиглэлийн төрийн бус байгууллагуудын дэвшүүлсэн хүмүүсээс сонгож дэвшүүлэх гэж толгой эргүүлсэн сонин тогтолцоог зохиожээ. Тодорхой шалгуур байхгүй, хэнийг ч хаанаас ч юуны ч нэр дээр шургуулахад чөлөөтэй. Доорхи жагсаалтаас хараарай. Эхний удаад төрийн бус байгууллагууд өдөр сарыг өнжин хуралдаж дундаасаа Үндэсний зөвлөлд нэр дэвшүүлсэн ч төдөлгүй хууртаж нэг мэдэхэд нэр дэвшигчдийг Ерөнхийлөгч, УИХ, Засгийн газар цаанаа урьдчилж сонгоод УИХ-д тоонд нь тулсан нэрсийг оруулдаг, тэр нь шууд батлагддаг тийм тогтолцоог бий болгосон байв. Бараг бүх нэр дэвшигчийн духан дээр хэн нь хэн, аль нам, фракц, гишүүний хүн бэ гэдгийг сийлсэн байдаг гэхэд нэг их хилсдэхгүй. Үндэсний зөвлөлийн гишүүн тус бүр зөвхөн тухайн Ерөнхийлөгч, Их Хурал (тэр тусмаа Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга), Засгийн газрын үед л сонгогдох нигууртай. Юун үзэгчид, олон нийт, иргэний нийгэм. Зөвхөн жүжигчин Н.Онон мэтийн ганц нэг хүн өөрөөрөө орсон, эрхэм гишүүдэд сонирхолтой санагдсаных байх. Бас лам нар. Ихэнх суудлыг хаа нэгтээгээс мултарсан, арай дээгүүр албан тушаал хүртээгүй, хөөгдөж туугдсан, тэгсэн хэрнээ төрийн биед хувалз мэт он жилээр шигдээд сорж суудаг этгээдүүд эзэгнэж юу ч хийхгүйгээр, цалин авч, өчүүхэн төдий хариуцлага хүлээхгүй, мэдээлэл бүрэн хаалттай учраас бараг нууц байдалд зургаан жилийг өнгөрүүлдэг болсон нь дампуурлын шалтгаан.

Энэ удаад МҮОНРТ-ийн Үндэсний зөвлөлийн өмнөх ба одоогийн гишүүдийн жагсаалтыг гаргаж хүснэгтлэв. Томилогдсон оноор, гэхдээ урвуугаар эрэмбэлж сүүлд сонгогдсоныг хамгийн дээр харуулж одоо бүрэн эрх нь хэрэгжиж 15-ын нэрийг улаанаар ялгаж бас ямар салбарыг төлөөлж суугааг тэмдэглэв. Зарим хүн дээр өөрийн мэдэлгүй жуумалзахад бэлтгэнэ биз.

Хэрвээ би бүрэн бүртгэж зөв тоолсон бол 2005 оноос хойш Үндэсний зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд нийт 57 хүн ажилласан бол гурван хүн (Х.Чилаажав, Б.Ганболд, Д.Оюун-Эрдэнэ) хоёр удаа сонгогджээ.

Тун удахгүй бүрэн эрхийн хугацаа нь дууссан В.Бат-Эрдэнэ, С.Алтанцэцэг, Д.Батсүх, Д.Өлзийбаатар, Н.Жанцан нарыг буулгаж оронд нь УИХ-аар оруулах, тэгэхдээ сонсгол хийж хэлэлцүүлэн батлах дараачийн нэр дэвшигчдийн хэн нь хэнийх байх бол?