Сонины маань “Хүчирхэг  Монголын  төлөө” хэмээх  бодлого, уриатай  энэ үйл явдал  яв, цав нийцсэн  байлаа. Өнгөрсөн  лхагва  гарагийн цасан бударсан  үүрээр төвийн хэвлэл мэдээллийн сэтгүүлчдийн дөчин хүний бүрэлдхүүнтэй нүсэр баг Сэлэнгэ аймгийн Сайхан сумын Хөтөл тосгоныг зорин гарав аа.

Миний хувьд  сэтгүүлчийн томилолтоор ийн  хөдөө, гадаа явалгүй нэлээд  удаж дээ. Нэг л тийм танил, дотно зөн, мэдрэмж  эрхгүй эзэмдэж , болох үйл явдалд яагаад ч юм догдлон ихэд  яарч  байна гээч. Яарах, догдлох шалтгаан гэхдээ байсан юм аа. 

Учир нь Цагаан морин жилийн ардчилсан хувьсгалаас  хойшхи  24 жилд монголчууд  анх  удаа  цэвэр өөрсдийн хөрөнгө оруулалтаар, үндэсний нэгэн том үйлдвэрийг барьж, байгуулан, ашиглалтад  өгч,  өнөөдөр  албан ёсоор нээлтийн ёслолын ажиллагаагаа эхлүүлэх гэж байгаа болохоор тэр л дээ.

Энэ өдөр ар талд бас л сонирхохгүй байхын аргагүй үйл явдал өрнөж байлаа. Учир нь Женко сайдынхаа албан үүргээсээ татгалзсантай холбогдуулж, түүний хүсэлтийг  УИХ-ын Эдийн засгийн болон Байгаль  орчин, хүнс ,хөдөө аж ахуйн байнгын хороогоор хэлэлцэх, Хууль зүйн сайдын ёс зүйтэй холбоотой хэрэг, Ашигт малтмалын хэрэг эрхлэх газрын дарга асны учир битүүлэг  үхэл ... гээд.  Бүгд  л  сэтгүүлч  хүний зайлшгүй анхаарлаа хандуулах ёстой  фаакт, сэдвүүд  мөн үү  гэвэл мөн.



Гэвч Хөтөл тосгонд  боссон шинэ үйлдвэр миний хувьд илүү чухал , дээрх үйл явдлуудаас илүү жин дарж буй болоод  ийнхүү  нийслэлээс гадагшилж  яваа юм.
Монгол Улс  маань хөгжиж  байна, улс орны нүүр царай өдрөөс  өдөрт өөрчлөгдөж байна. Амьдрал тэр чигээрээ болохоо байгаад, бүх зүйл харлаж, уруугаа харчихаад  байгаа юм алга. Нар дагаж сүүдэр ямагт байдаг шиг бидэнд болох, болохгүйн  аль  аль  нь байна. Дандаа сүүдэртэй талаа  харж  бухимдаж , бие  биеэ  хараан  зүхэж   “ нээрэвтэж “ байхаар  болж  бүтэж байгаагаараа, босгож бүтээж  чадаж  байгаа сайн сайхнаараа  бахархан, өөдрөг, итгэл, сэтгэл дүүрэн явж  болох  олон олон жишээ дэргэд маань нүдэн дээр илт  бий болж  байна шүү дээ.

Үүний  нэг нь  Хөтөлд  байгуулагдсан  цементийн шинэ үйлдвэр юм. Энэ бол  монголчуудын хэний  ч  гарыг  харахгүйгээр  өөрсдийн  хүчээр  хийсэн, босгосон  маш  том  бүтээн байгуулалт.  Үүнийг  би  ИХ ҮСРЭЛТ  гэж  нэрлэхийг  хүслээ.  Учир нь  бид  юм  хийж  чадна, чаддаг, чадах ч болно  гэдгийг  нотолсон  бодит  нотолгоо, үлгэр  жишээ болсон  түүхэн  үйл явдал  энэ байлаа. Цааш  цаашдаа  энэ жишгээр  олон олон  үйлдвэр  бий  болж, Монголын  бүтээн  байгуулалт  улам  өрнөх  болно. Бид  чадаж  байна шүү  дээ.

Тэртээх  1982 онд  буюу  одоогоос  32 жилийн өмнө  тухайн үеийн  Зөвлөлтийн мэргэжилтнүүд Монголд  анхны  цементийн  үйлдвэрийг  байгуулж,  энэ  үйлдвэрийг  дагаж  Хөтөл  тосгон  бий  болсон  түүхийг  бид  мэднэ. Хөтөлийн  цемент, шохойн үйлдвэр  хагас  жарны  хугацаанд  чадал, боломжийнхоо  хэрээр  ажиллахдаа  3.9 сая тонн  цемент  үйлдвэрлэсэн  байдаг  юм. Гучин жилд  гэдгийг  би дахин  зориуд  тодотгон  онцлох  байна. Хүн нас ахихын хэрээр  тамир, тэнхээ  суларч  мууддагийн  адил  үйлдвэрийн  техник ч  ялгаагүй  элэгдэж  хорогдож, эвдэрч  муудан, арга  технологи  нь  хоцрогддог.

Нойтон  аргаар  цемент  боловсруулдаг  Хөтөлийн цемент, шохойн  үйлдвэр энэ хугацаанд  техник, тоног  төхөөрөмж, технологийн  хувьд  үнэхээр  сульдаад  эцэстээ   зогссон. Үйлдвэр  зогссоноор  Хөтөл  тосгоны  арван  мянга  гаруй  иргэний  ирээдүй  бүүдийлээ. Гучин  жилийн  хугацаанд  бий  болсон    асар  үнэ  цэнтэй  капитал  болох  мэргэжлийн  энэ  олон  ажилчин  ажилтан, инженер, техникчид  цаашдаа  яах  болж  байна вэ? Яг энэ эгзэгтэй үед  шинэ  үйлдвэр  бий  боллоо. Маш  богино хугацааны  дотор, ердөө  нэг  жил  зургаан  сарын  хугацаанд  иж  бүрэн,  хамгийн  орчин үеийн  үйлдвэрийг  барих  барихдаа  монголчууд  бид  өөрсдөө  барьж  байгуулж  чадлаа.  Шинэ  үйлдвэр  жилд  нэг  сая  тонн  цемент  үйлдвэрлэх  хүчин  чадалтай.  Тэгэхээр хуучин  үйлдвэрийн  гучин  жилд  гаргаж  байсан  бүтээгдэхүүнийг  гурван  жилийн  дотор  гаргах  үйлдвэртэй болчихлоо  шүү  дээ  монголчууд  бид.  Бахархал  бас  гайхамшиг  биш  гэж  үү. Өсөн  дэвжиж, өндийж  буй  Монгол  Улсын  маань  цементийн  жилийн  хэрэгцээ  нь  хоёр  сая  тонн  байдаг  юм  байна. Өнөөг  хүртэл  энэ хоёр  сая  тонн  цементийн  87 хувийг  импортоор  буюу  Хятададаас  нийлүүлж  ирснийг  уншигч  авхай бүр  мэдэх  билүү. Тэгвэл  Хөтөлийн  шинэ  үйлдвэр  бий  болсноор  одоо  бид өөрсдөө   цементийн  дотоодын  зах зээлийнхээ  60 хувийг  хангадаг  болчихлоо. Тун  удахгүй  Дорноговь  аймагт  тус  бүр  бас  л  нэг  сая  тонн  цемент  үйлдвэрлэх  хүчин  чадалтай  МАК,  МОНПОЛИМЕТ  компаниудын  хоёр  үйлдвэр  ашиглалтад  орно.  Үүний  дараа  монголчууд  бид  дотоодын  цементийнхээ хэрэгцээг  100 хувь  дангаараа  хангаад  зогсохгүй  гадагш  экспортод  гаргах  чадалтай  болох  юм.  Үнэхээр  сайхан  хэрэг. Энэ  чинь  л  бидний хүсээд  байгаа хөгжил, дэвшил.

Хийе, бүтээе гэсэн  сэтгэл  байхад  болохгүй, бүтэхгүй  зүйл  гэж  байдаггүй. Хөтөлийн  цемент  шохойн  шинэ  үйлдвэр  өнөө  цагийн  хамгийн  шилдэг  болох  хуурай  технологийн  аргаар  цемент  үйлдвэрлэж  байгааг  сэтгүүлчид  бид  харлаа. Бас  Монгол Улсын  Ерөнхий  сайд  Н.Алтанхуяг  баахан  хүн  дагуулж  ирээд  үзэж  бахдаад, бас  нээлтийн  ёслолын  туузыг  хайчилж  өгөөд  бөөн  баяртай  “амьтан” буцаж  байх  юм.  Баярлахаас  ч  яахав. Нэг  сая  тонн  цементийн  үйлдвэрлэлтэй  болно  гэдэг  монголчуудын  хувьд  биелэшгүй  мөрөөдөл  мэт  байсан цаг  саяхан. Гэтэл  манай үндэсний      компаниуд  үүнийг  бодит  болгож  чадлаа. Энэ бол  монголчуудын  бахархал  болсон  бүтээн  байгуулалт . Та  нартаа  баярлалаа  хэмээн  Ерөнхий  сайд  маань огшин байж  хэлсэнийг  би  лав  насандаа мартахгүй. Урьд өмнө хувь, хувьсгалын  ажлаар нааш, цааш  явахдаа Хөтөл  тосгоны хажуугаар  бишгүй  нэг  өнгөрч  л  байлаа. Зэгэл  саарал  утаа, тоос  ямагт  битүү манарсан байдаг  болохоор  нь  энд  саатан  зогсохыг  хүсдэггүй  байсан  юм. Харин  одоо тийм утаа, тоос  огтоос  алга. Хуурай  технологийн нэг  “ид шид” нь  ийм аж. Хөтөлчүүд  хүүхэд,  хөгшидгүй  баярлахын бас  нэг  учир  энэ юм. Хүний  эрүүл  мэнд, байгаль  орчинд  хор  хөнөөл  багатай  Эко  үйлдвэртэй  болсон  нь  Хөтөлд  төдийгүй  Монголд  гарсан  том дэвшил  бөлгөө.  Түүнчлэн  дулаан, усны зарцуулалт  нойтон  технологийн  үйлдвэрлэлээс  хоёр  дахин  бага  гээд  бодохоор  хуурай  технологи  нь  эдийн  засгийн  хувьд  ч ямар  давуу, хэмнэлттэй  болох  нь  ойлгогдоно.     Шинэ  үйлдвэр  80 мянган тонн  клинкерийг  аль  хэдийнэ  үйлдвэрлэсэн  байлаа. Клинкер  гэдэг  нь  цемент  болгоход  бэлэн  болсон  чулуунцар  юм  билээ.  Түүнийг  тээрэмдээд  л  гүйцээ. Одоо  цаашаа  сард  100 мянган  тонн  цемент  үйлдвэрлээд  явах  болно. Мөн  жилд  65 мянган тонн шохой  үйлдвэрлэн   Эрдэнэтийн  уулын  баяжуулах  үйлдвэр, Дарханы  хар төмөрлөгийн  үйлдвэр, хөнгөн  болон  эрдэс  бетоны  дотоодын  үйлдвэрүүдийнхээ  хэрэгцээг  бүрэн  хангах  бололцоотой. Манай улсад  цаашдаа том , том  бүтээн  байгуулалтын  нүсэр  төслүүд  хэрэгжихэд  цемент, шохой  шиг  хэрэгтэй  зүйл  үгүй. Зүйрлэвээс  цемент, шохойгүй бол,  бензингүй машин  хөдөлдөггүйтэй  адил  зам, барилга, гүүрийн  алийг   ч хийж  чадахгүй юм.  Хөшигтийн хөндийд  барьж  буй  олон улсын  нисэх буудал,  Амгалангаас  Яармаг, Хөшигтийн хөндий хүргэх  хурдны  зам, энэ  олон  мянган айлын төлөвлөсөн  орон сууц  гээд... цементгүй  бол  бүгд  “будаа”. Цемент  гэдэг  аль  ч  улсын  хувьд  стратегийн  бүтээгдэхүүн  байдаг.  Тэгэхээр  бид  стратегийн  бүтээгдэхүүний  үйлдвэрлэлээ  бие  даан явуулж  чадах  болж  байгаа  маань  юу  юунаас  ч  чухал  билээ.

Монголын  Худалдаа,хөгжлийн  банк,  Улаанбаатар  хотын банк, Хөгжлийн  банк, үндэсний  хөрөнгө  оруулагч  “БЭЙЗМЕНТ”ХХК –ийн  хөрөнгө  оруулалтаар  монголчууд  бид  ийм  нэгэн  орчин  үеийн, өндөр  хүчин  чадалтай  үйлдвэртэй  болсныг  онцлох  нь  зүйд  нийцэх  буюу. Төслийн  нийт  өртөг  250 тэрбум  төгрөг  болсон  бөгөөд  одоогоор  150  тэрбум  төгрөгийн  хөрөнгө  оруулалтыг  хийчихээд  байгааг  ч  уншигчдадаа  дуулгах нь  зөв  байх.  Монголчууд  бид  ингэж  эвсээд  зүтгэвэл  заавал  бусдын  гарыг  харж, царай алдах  шалтгаангүй  болно.  Гаднын  хөрөнгө  оруулалт  хэрэггүй  гэж  байгаа юм  биш. Гэхдээ  хийж  чадах  юмаа  бид  өөрсдөө  хийдэг  л  байх  хэрэгтэй. “Айлаас  эрэхээр  авдраа  ух” гэдэг . Авдраа нэг  ухахад  л  жилд  сая тонн цемент  үйлдвэрлэх  үйлдвэр  “гараад” ирлээ  шүү дээ.

Төр, засгаас  үндэсний  үйлдвэрлэгчдээ  дэмжинэ  хэмээн  байнга  тунхагладгаа  одоо  харин  амьдралд   хэрэгжүүлэх  хэрэгтэй  байна. Яагаад  гэвэл  бид нэгэнт  дотоодынхоо  цементийн  хэрэгцээг  100 хувь  хангах  бололцоотой  болчихоод  байхад  Хятадын  бас нэг  компани  зэрэгцээд  Төв  аймгийн  Сэргэлэн  суманд   цементийн  үйлдвэр  барьж  эхэлснийг  Ерөнхий  сайд  маань  таашааж  байгаагийн  учрыг  ухсангүй ээ  би. Стратегийн  бүтээгдэхүүнээ  бид  үйлдвэрлэж  бүрэн чадах  атлаа  заавал  бусдад  боломж  олгох  нь  хэр  оновчтойг  хэлж  мэдэхгүй  юм.  Хятадууд  ямагт  манай  дотоодын  бүтээгдхүүний  үнийг  унагах замаар  үндэсний  үйлдвэрлэлийг  өвдгөөр  нь  мөлхүүлж  ирснийг  санах  хэрэгтэй.  Тийм  аюул  дөнгөж  өндийж  буй  цементийн  үйлдвэрийн  салбарт  заналхийлэхгүй  гэх  газаргүй  билээ.

“Манай  хотын  айл, өрх  бүрээс  нэг  хүн  энэ  үйлдвэрт  ажилладаг  юм.  Өнөөдөр  бид  ангиараа  ирж  шинэ үйлдвэртэй  танилцлаа. Цэвэр  цэмцгэр  маш  гоё  үйлдвэр  байна. Би  онц  сурдаг. Энэ үйлдвэрийнхээ  зардлаар  гадаадад  суралцахаар  болсон. Төгсч ирээд  аав, ээжийнхээ  халааг авч  үйлдвэртээ  ажиллах  болно ” хэмээн  Хөтөлийн  дунд сургуулийн  11-р  ангийн сурагч  Г. Мөнхжин  хэмээх охин  сэтгэгдлээ  илэрхийлсэн  бол  энэ үйлдвэрт  32  жил  ажиллаж  байгаа  ахмад  ажилчин  Д.Өнөр-Амгалан  гуай  “Техникийн  хувьсгал  гэж  энэ  байх.  Үнэхээр  том  шинэчлэл  болж  байна. Цементийн  зуухны  утаа  үгүй  боллоо. Бүтээгдэхүүний  чанар, тоо  хэмжээг  урьдынхтай  зүйрлэх ч  аргагүй.  Хамгийн  гол  нь  залуу  үед  маань  найдвартай  ажлын  байр  бий  болж,  хөтөлчүүд  бидний  ирээдүй  гэгээлэг ,  бид  зорилготой  болж  ирлээ. Урам  зориг  ч  нэмэгдлээ. Итгэл, сэтгэл  сэргэлээ.  Бидэнд  туршлага, мэдлэг  байна.  Үйлдвэрийн  910 ажилтан, ажилчдын  амьдрал  баталгаатай  боллоо.  Манай  үйлдвэрт  гадаадын  нэг ч мэргэжилтэн  байдаггүй. 30  жилийн  туршид  дандаа  үндэсний  инженерүүд  үйлдвэрээ  ажиллуулж  ирсэн  юм. Энэ бол  бидний  бахархал” хэмээн  нүдэндээ  нулимстай  догдлон  өгүүлснийг  сурвалжлагынхаа  эцэст  шигтгэхийг хүслээ.  Тийм ээ,  хөтөлчүүд  төдийгүй  монгол  түмнийг  баярлуулж, бахдуулсан  үйлдвэрийг  1.6 жилийн  дотор  байгуулж  бид  чадлаа.  Бусдыг  нь  ч  бас  чадах  болно.