Монгол Улсын нийслэлд эдүгээ 1.3 сая иргэн амьдарч байна. Тэдний 190 мянга буюу 317 мянган өрхийн 60 хувь нь гэр хороололд оршин сууж буй аж. Гэр хорооллын айл өрхүүдийг орон сууцанд хурдан оруулах эсэх нь зөвхөн орон сууцны ч асуудал биш, Монгол Улсын хөгжлийн томоохон сорилт юм. Мэдээж орон сууцжуулах нь Улаанбаатар хот утааны бохирдлоосоо салахад шийдвэрлэх нөлөөтэй. Тэгээд ч гэртээ халуун хүйтэн усгүй, усаа зөөж хэрэглэдэг ихэнх айл өрхийг хотынх гэж хэлэхэд учир дутагдалтай байна шүү дээ.

Улаанбаатар хотыг түүхэнд анх удаа улс төрийн өөр хүчин удирдаж буй хоёрхон жилийн дотор орон сууцжуулах ажил өргөжин тэлж, олон давхар фронтоор өрн өж эхэллээ. Нийслэлийн шинэ удирдлага АНУ, Турк, Өмнөд Африк, Сингапур, Солонгос улсад ажлын айлчлал хийж, орон сууцжуулсан туршлагатай нь танилцжээ. Харин нийслэлийн иргэн бидэнд төслүүдийн тоо, хэлбэр нь биш үр дүн чухал бөгөөд аль болох олон айл орон сууцанд хурдан орж, амьдралын хэвийн нөхцөлтэй болмоор байгаа юм.



Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн төсөл

Гэр хорооллын долоон байршилд дахин төлөвлөлт хийж орон сууцны орчин үеийн хороолол барих энэ төслийг 15 сарын өмнө Нийслэлийн ИТХ-аас баталсан юм. Зөвхөн инженерийн шугам сүлжээ барьж байгуулахад л 35 тэрбум төгрөг зарцуулах тооцоотой энэ төсөл 2019 онд дуусахад 92500 айл орон сууцанд орно. Төслийг 15 компани гүйцэтгэх бөгөөд энэ онд 5800, ирэх онд 9500 айлын орон сууцыг ашиглалтад өгөх ёстой. Энэ төслийг нийслэлийн ИТХ-ын дарга Д.Баттулга удирдаж байна.

ТОСК буюу Төрийн орон сууцны корпорацын төсөл

Төр 100 сая долларын хөрөнгө гаргаж, Орон сууцны санхүүжилтийн корпорац (ОССК)-ын суурин дээр ТОСК-ыг байгуулж, хотын захын, хүнд очоог үй газрыг өмчлүүлэн, дээр нь барилгын компаниудаар орон сууц бариулж, бага үнээр иргэдэд борлуулах, хөнгөлөлттэй найман хувийн зээлд хамруулахаар найман сарын өмнө шийдсэн юм. Цалинтай, 30 хувийн урьдчилгаа төлсөн иргэд энэ зээлд хамрагдаж байгаа. Мөн төрийн албан хаагч, залуу гэр бүл, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, ахмад настнуудад байр түрээслүүлэх аж. ОССК-д байсан зээлийг Төрийн банк руу шилжүүлсэн байна. Энэ төслийг Ерөнхий сайд шууд удирддаг.

НОСК буюу Нийслэлийн орон сууцны корпорацын төсөл

Банкны урьдчилгаа төлөх чадавхигүй иргэдэд хандсан шинэ төслийг хотын дарга хэд хоногийн өмнө зарлав. Сар бүр цалингаасаа 25-30 хувийг нь орон сууцны хуримтлалын санд төвлөрүүлснээр 3-5 жилийн дараа орон сууцтай болж, дараа нь сар бүр төлж дуусаад өмчлөх юм. НОСК эхний жилд 20 мянган орон сууцны захиалга авч 50 тэрбум төгрөг төвлөрүүлснээр хоёр ч хорооллын ажлыг эхлүүлэх гэнэ. Энэ хөтөлбөрт хөдөө орон нутгийнхан ч хамрагдаж болно. Нийслэлийн өмчийн зургаан байршилд цогцолбор хороолол барих учир гэр хорооллоос газраа чөлөөлнө гэхгүй хурдан хэрэгжих аж. Хотын дарга энэ төслийг удирдах бололтой.

Энэ логикоор аймаг бүр өөрийн орон сууцны корпорац-АОСК байгуулах юм. Олон төсөл зэрэг өрн өж, удирдлага, орон тоо, зохион байгуулалтын хувьд давхцаж, зарим тохиолдолд бие биенээ харилцан үгүйсгэж болох, эрх мэдлээ булаацалдаж, үргүй зардал давхардуулан гаргахгүй байх талаас нь асуудалд эхнээс нь хандах цаг ирлээ.

Хүн амаа орон даяар орон сууцжуулах бодлого юуны өмнө энгийн, ойлгомжтой, өндөр өгөөжтэй байх ёстой. Төр засаг орон сууц байгуулах ажилд оролцож буйн гол зорилго нь хямд өртөгтэй, олон орон сууцыг богино хугацаанд хурдан барих явдал юм. Төрөөс өндөр настан, халамж шаардлагатай иргэдэд зориулж студио, бага орлоготой иргэдэд зориулсан түрээсийн, дунд болон дундаас дээш орлоготой иргэдэд зориулсан орон сууц барих ажил эхэлж байна гэсэн үг. Харин өндөр орлоготой иргэдэд зориулж, том талбайтай амины байшингуудыг хувийн хэвшил барихаар зааглах нь оновчтой.



Зөвхөн нийслэлд хоёр зуун мянган орон сууц барих төсөл бол зүгээр нэг барилгажуулалт биш, улс орны хөгжлийн томоохон ажил учир төслийн удирдлага, зохион байгуулалтын хувьд маш ухаалаг хандах ёстой. Солонгосын загварууд хэлбэрийн хувьд бидэнтэй төстэй боловч энгийн, хялбар талаасаа Сингапурын Орон сууц ба хөгжлийн зөвлөлийн бүтэц Монголд илүү тохиромжтой санагдана. Дээрх орон сууцны корпорацуудаа нэгдсэн, цомхон удирдлагатай болгох нь цөөн хүн амтай манай улсад илүү тохиромжтой юм.

Монголын орон сууц ба хөгжлийн зөвлөл (МОСХЗ) нь нэгэнт л төрийн буюу ганцхан субьектийн өмч хөрөнгө учраас удирдах дээд байгууллага нь Эдийн засгийн хөгжлийн яам, салбарууд нь нийслэл хот, аймгийн төвүүдэд байрлаж орон нутгийн засаг захиргаа хариуцан, яамнаас нэгдсэн удирдлага, аргачлал, судалгаа шинжилгээ, тооцоогоор хангаж, нэгдсэн зураг төсөв, санхүүжилтээр ажиллах нь өгөөжтэй болно.

МОСХЗ нь эхлээд ХХК, яваандаа ХК хэлбэртэй болох нь зөв. Бүтцийн хувьд барилга, газар ба корпорац хариуцсан хоёр үндсэн газартай. Барилгын газар нь барилгын дэд бүтэц, барилга байгууламжууд төлөвлөх, барих, судалгаа шинжилгээ, барилгын чанар болон тендерээ хариуцах юм. Харин газар ба корпорацын хувьд газар, үл хөдлөх хөрөнгөө хариуцсан захиргаа, орон сууцны менежмент, иргэдийн оролцоо ба үйлдвэрлэлээ газрын хэсэг нь, корпорацын харилцаа, санхүү, мэдээллийн үйлчилгээ, хууль болон дотоод аудитаа корпорацын хэсэг хариуцсан энгийн хялбар бүтэцтэй байж болно. Гурав дахь нь газрын статустайгаар барилгын судалгааны институт ажиллуулах шаардлагатай.

Улаанбаатар хотын мэдлийн 400 мянган га газар өөрөө томоохон хөрөнгө учир санхүүжилтээ хариуцсан корпорацтайгаа нэг удирдлагад байх нь зөв. Энэ корпорац нь бонд гаргадаг, хөрөнгө босгож барилгын ажлаа санхүүжүүлж, улмаар иргэдийн газрыг зах зээлийн үнээр худалдан авна. Ер нь иргэдийн газрыг дийлэнхийн саналаар хүч түрж биш зах зээлийн үнээр худалдан авах нь хамгийн оновчтой, хурдан арга юм. Бас нийслэлийн эзэмшлийн газруудыг өндөр үнээр уралдуулан зарах замаар хөрөнгө босгож болно.

Санхүүжилтийн хувьд Орон сууц ба хөгжлийн зөвлөл нь төсвөөс гадна томоохон сан байгуулах, түүндээ орон сууцны борлуулалтын орлогоосоо орон нутгийн бонд гаргах, хонжворт сугалаа зохион байгуулах, газраа үнэ хаялцуулан зарах замаар хөрөнгө хуримтлуулах учиртай. Сингапурт Төв хуримтлалын сан буюу ажил олгогч, ажилтан хоёроос төрийн авдаг бүх хураамжийг иргэний нэр дээр жирийн (орон сууцны), эрүүл мэндийн, тэтгэврийн гэсэн гурван дансанд хуримтлуулж үлдэгдэлд нь хүү төлдөг. Жирийн данснаас орон сууцны төлбөр хийхийг зөвшөөрдөг.

Орон сууцны бүх төсөлд, ялангуяа хотын даргын санал болгосон иргэдээс эхлээд цалингийн гучин хувийг авч цуглуулах аргачлал дээр төсөл цагтаа дуусч, иргэд байрандаа орохыг баталгаажуулах механизм хэрэгтэй. Хотын дарга “төр засаг дампуурдаггүй” гэж хэлэх нь хангалттай биш. Энэ асуудлыг Солонгос улс баталгааны компани байгуулж шийдсэн байна. 1992 онд Засгийн газар нь 55, арилжааны банкууд 18, барилгын компаниуд 14 хувиар тус тус оролцож байгуулсан энэ компани нь барилгын компани төслөө зарласан хугацаандаа дуусгаж чадахгүй тохиолдолд эндээс хөрөнгө нэмж аваад төслөө дуусгадаг.

Зохион байгуулалтын хувьд ойлгомжтой, нэгдсэн бодлого, аргачлалтай болсны дараа олон улсын тендер зарлахгүй бол тендер зарлаад төр засаг нь солигдохоор өмнөхөө үгүйсгэж, том төслүүдийг тас хөлдөөдөг жишиг давтагдана.

Мөн хотын дарга минь, та өөрөө цахилгаан, дулааны эх үүсвэрийн хомсдолоо хурдан шийдэж, ес дэх удаагаа шав тавих гэж буй Тавдугаар цахилгаан станцаа яаралтай бариулж эхлээч ээ.

Нийслэлийн орон сууцны төслүүдийг амжилттай эхлүүлбэл эдийн засаг хямралаас гарч, хотын гэр хороолол хумигдаж, утаа багасах зэрэг олон эерэг өөрчлөлт гарах болно.