Сайн муу бүтээл бий бол­сон байхыг хараад өө хэлэх шиг амар юм байдаггүй. Зал­гуулаад надаас илүү хөрөн­гөлөг болсон байвал муу юм л эхэлж бодогдох нь бидний араншин. Яагаад гэвэл бид­ний ихэнх нь ажиллаж хө­дөлмөрлөлгүйгээр "амжилт"-д хүрцгээсэн байдаг. Со­циалист өмч хийгээд түүний "ариун цагаан хөдөлмөр"-ийг хайрлаж сураагүй сэтгэхүй одоо капиталист хувийн өмч болон түүний бохир аргаар мөнгө угаасан орд харшид харшил нь үл хөдөлнө гэж юу байхав. Монголд халаас суйл­сан хулгайчид барагтай л бол ял өгдөггүй атлаа юм хийж байгаа этгээдэд түмэн янзын шалтаг ял тулгадаг гаж тогтолцоо өнөө хэр байсаар. Сүүлийн үеийн байдлаас харвал байшин барих нь үнэхээр том гэмт хэрэг мэт ажээ. Хувийн хэвшил өндөр барилга барьж байвал бүүр онц хүнд гэмт хэрэг гэж үзэг­сэд манай нийгэмд хавтгайр­лаа. Бүтээн байгуулалтыг гэмт явдал мэт үздэг ард түмэн монголоос өөр энэ дэлхийд байна уу. Энэ байшин сав барих, өндөр барилга босгох чинь бидний ялалт, бидний бахархал биш юм уу? Үүний­гээ тойрч зогсоод нулимц­гааж байх нь одоо хэвийн зүйл үү. Хорь гаран жилийн турш өөрчлөх гэж чардайж байгаа  тогтолцооны үр дүнд цөөхөн хэдхэн бизнесмэнээс бусад нь үндсэндээ хуруугаа ч хө­дөлгөөгүй өдийг хүрсэн юм. Харин амьдралд бол ахиц гарсан.  Бид үзэл санаа, хэл ус, хувцас хунар, унаа маши­ны хувьд барууныхан ч атаар­хам өөрчлөгдсөн. Тэг­сэн атлаа зам, барилга, бай­гууламж барих  явдлыг тэвчиж чаддаггүй. Бүх хууль дүрэм байшин барихын эсрэг ба  олон нийтийн хэрэлддэг тэм­цэлддэг талбар нь дандаа бүтээн босголт дээр явагдана. Одоо Ардчилсан намын өн­гөн дээр л буулгах нураах нь таарчихаад байгаа болохоос хүн бүр л баячуулын байшинг нурааж хая гэж хашгиралд­даг. Наад шинэ байрыг ну­раана гэж орилолдож бай­хаар дэргэд нь байгаа хуучин байшингуудыг нь нураах ёстой биш үү.

Нийслэл Улаанбаатар хо­тод гэхэд л зөвшөөрөлгүй барьсан гэх нэрийн дор өч­нөөн барилгын ажлыг аль найман сараас эхлэн таг зогсоож, түрүүчээс нь нураа­хаар зэхэж байна. Социализм байгуулахын тулд 700 гаран сүм хийдийг нураасан бол дараа нь капитализм барих гээд 300 гаран сум сууринг түйвээж орхисон. Одоо юугаа байгуулах гэж 80 гаруй шинэ байшинг нураах гэж. Мөнгөнд үнэр байдаггүйтэй адил бүтээ­сэн баялаг бүхэнд хөдөлмөр шин­­гээстэй. Бусдыг нь бу­руут­гадаг юм байгаа биз. Хөдөлмөрлөж бий болгосон байгууламжийг шалтаг олон сүйтгэх, зогсоох нь ажлын амт мэддэг хэнд ч арай хайран байна.

 Эрх баригчид өөрсдөө хэлдэг дээ. Хөдөөгийн сур­гуулийн дотуур байрны дээв­рээс борооны ус гоожих асууд­лыг шийдэхийн тулд УИХ, Засгийн газар, Сангийн яам нь хэлэлцэж, эрхэм ги­шүүн нь мөрийн хөтөлбөртөө тусгаж бөөн юм болдог гэсэн. Тэр оргүй үг биш. Засаг дарга нартай уулзаж орон нутагт юу бүтээв гэхээр "Сумын төвд шонгийн модон дээр  чийдэн өлгөж, хашааны хайсаа энэ дөрвөн жилд цоо шинээр будлаа шүү дээ" гэхийг нэг бус удаа сонссон. Нэг иймэрхүү юу ч хийдэггүй, юу ч хийж чаддаггүй төрийн албан ту­шаалтнууд ямар олон бай­на вэ.



Ардчилсан нийгэм одоо эргэлт буцалтгүй болсон байх гэж ажил хийдэг олон хүн итгэж найдсан. Тийм хү­мүүс өөртөө, дараа нь хойч үедээ өвлүүлэх баялаг босго­хоор хөрөнгө, хөдөлмөрөө үл хайрлан зүтгэж байна. Тэр Зайсан толгой, тэр Нүхтийн ам үнэн тансаг болсон байна билээ. Дотор нь би амьдрах биш дээ гэж бодохоос л сэт­гэл нь бачуурч байгаа хүн олон бий. Гэлээ гээд тэнд чинь Монгол ахан дүүс минь л амьдарна шүү дээ. Ойрд очоогүй га­зарт таниг­дахын аргагүй өндөр барил­га бос­го­чихсон байх юм. Монгол Улс төв хэсгээсээ бүр тод­руулбал нийслэлийн төвөө­сөө эхлэн нийгмийн баялаг­тай болох сонирхол улам хүчээ авч байна. Хотын төвд хууль зөрчиж байшин ба­риад бай­гаа биш, хотын төвөөсөө эхлэн баялаг чухал гэдгийг ойлгож байгаа явц юм. Алийн болгон явуулын, нүүдлийн амьдрах юм. Хо­тын төвд хоёр өрөө байртай болчих­вол мөн ч их хэрэг­тэйсэн. Машин нь багтахгүй бол явган алхана л биз. Автобус ч байж л байна. Энэ асуудал биш. Нийтээрээ дэл­хий даяа­раа аль эртнээс хүмүүс төв­дөө шигдээд амьд­раад ир­сэн. Бүх л том хотуу­дад метр гаран­хан өргөнтэй гудам бишгүй л тааралддаг. Манайхан л гэж аймаар ярдаг хажиг улс. Байшингаа барьж л байг л дээ. Юун хууль яриад байгаа юм. Тэгж яривал хэн зах зээлд шудар­гаар хөл тавьж амжилт олсон юм. Барилга барих газар, түүний зөвшөө­рөл өгөх журам гээч юм зү­гээр л шулуухан "Али Баба ба дөчин дээрэм­чин" шиг юм байсан. Одоо ч тийм. Хой­шид ч тэгэх нь. Тэнд ямар балиар хүнд суртал, жоом хархнууд шавцгаан хөдөл­мөр хийх гэж байгаа хүнийг сорон мөлждөг гэж санана. Төр засаг, ард иргэд, хууль цагдаа, хэвлэл мэдээлэл бүгд нэг тал болц­гоон юун нам улс төр манатай. Муу­сайн барил­гын компаниу­дын эзэд­тэй харин ч нэг "шу­дарга" тэм­цэл явуулж  дор бүрнээ ганц хоёр өрөө байр авахаас нааш сална гэж гон­жийнжоо. Би өөрөө барилга барьдаг ч биш, байр сав хэн нэгнээс горьдож захиалгаар ингэж өмөөрөөд байгаа юм биш. Хамгийн гол нь ажил хийж байгаа хүн ба түүний босгосон бүхэнд дай­сагнаад байгаад нь дургүй хүрээд байгаа юм. Магадгүй цаад барилгын эзэн улаан луйвар­чин өөдгүй новш байж л таа­раа. Луйвардсан хөрөн­гөө үүрээд хил даваад арил­сангүй. Эндээ нэг ч болохноо аятай­хан юм бүтээчихэж бай­на. Ялангуяа барилгын ком­паниу­дын өрсөлдөөн жигдэрч хурд чанар нь их өөрчлөгдсөн юм билээ. Харин байшин ба­риад байхад байрны үнэ буу­рахгүй байдаг нь өөр учир шалтгаан­тай. Барилгынхан орон сууц оффис үнэгүй авах гэсэн олон хүнд хийж бүтээс­нээсээ бага­гүйг хэсгийг нь авлигад өгдөг. Цөөвөр чононд хөөгдөж яваа кенгуру зулзагаа уутнаа­саа гаргаж шидээд амьд үлд­дэг шиг. Хууль зо­хиог­чид, сахиу­лагчид, хэрэг­жүүлэгчид дор бүрнээ ямар нэгэн хори­гийг бодож олц­гоодог. Тэр бүү хэл мэ­дээл­лийн хэрэгслийн­хэн хүр­тэл гайтуулах аргаа олчих­сон. "Танай байшин чанаргүй, удахгүй нурна" гэж хэллээ шүү гэж айлгаж бай­гаад хувь хүртчихдэг. За тэгээд мэр­гэжлийн хяналтынхан мэргэ­жил мэргэжлээрээ жаг­сан ирцгээнэ. Цагдаа гэхэд л замынхаас эхлээд хаа ха­маа­гүй малын хулгайтай тэмцдэг нь хүртэл орон сууц барих явцад "санаа зовцгоо­но". Ус суваг, эрчим хүчнийхэн гүн бодолд дарагдаастай. Гадаа хүүхдийн тоглоомны талбай дээрэмдчихлээ, цонх таглачихлаа гэсэн дугаар хорооны иргэд чарлаастай. Үндсэндээ барилга барих нь маш ноцтой гэмт хэрэг хийж байгаагаас ялгаагүй. Энэ бүг­дээс мултрахын тулд өрөө тасалгаануудаасаа шидэлж өгнө. Хишиг хүртэгчид чоно биш хүн юм болохоор хариуд нь хууль зөрчихийг зөвшөөр­дөг. Тэгээд барилгын үнэ суга өсөх, хаана ч хамаагүй бай­шин барих зөвшөөрөл авах нь ямар ч асуудалгүй бол­чихож байгаа юм. Энэ олон рекетлэгч өөр өөрсдөдөө л ганц нэг байр авч байвал хөдөлмөр хамгаалалтыг зөр­чих, норм стандартыг мөр­дөх­гүй байх нь падлийгүй болж хувирдаг. Үүнээс үүдээд л сүүлийн үед осол аваар их гарч байна. Байшин барьж байгаа жирийн барил­гачин хүртэл ажилдаа санаа тавьж дараа нь муу үр дагавар гарчих вий гэж анхандаа санаа зовдог байлаа. Гэтэл хянадаг шалгадаг тэр бүү хэл хажуунаас нь хараад сууж байгаа хаа хамаагүй хөнд­лөн­­гийн этгээд хүртэл шал өөр юм хүсч, түүнээ шаар­даад байхаар илүү юм хийхээ зогсоосон. Жишээлбэл хө­дөлмөр аюулгүйн дүрэмд захирагдах явдал орхигдсон. Аюулгүйн дүрмийг чанд сахи­лаа гээд  мөнгөний гарлага болохоос өөр ямар ч шидгүй мэт санагддаг болсон. Энэ­ний гай гарч сая­хан ха­раал туссан юм шиг дараал­сан аваар гарч хэд хэдэн хүний эрдэнэт амь эрс­дэж харам­салтай явдал бол­лоо. Үүн дээр дөрөөлөн ам­ныхаа хэм­жээгээр барилгын салба­рыг зүхэцгээж "Наада­хаа буул­гаж хая эсвэл надаа юм өг" гэц­гээж байна. Одоо чинь Ард­чилсан нийгэм. Ямар ком­мунизмд байгаа биш капита­лис­тууд бүтээж коммунистууд нураадаг гэдэгсэн дээ.

Аливаа бүтээн байгуулалт анх хэрхэн эхэлдгийг ерөн­хийд нь тоймлоход хэтэрхий олон салбараас асуудаг. Салбар бүхэн болохгүй бү­тэх­гүй дүрэм журам тулгадаг. Ядаж тэрнийгээ ягштал хя­надаг бол өөр хэрэг. Уг нь тэр "ТЭЗҮ" буюу цаасан дээр зурсан төсөөллийг нь ойлго­дог бол уншаад л бусад нөхөд зайгаа тавиад өгчих эд шүү дээ.  Хожим "ТЭЗҮ"-ээс зөрчсөн алхам хийсэн бол байшинг биш эзэнг нь нураа­сан шиг нураах хэрэгтэй. Түүнд хуулийн дээд хэмжээ өгөхүйц ял төлөвлөж амь настай нь уяад өгөхөөр хэн хууль зөрчих юм. Бүтээн бай­гуулалтын муу үр дагавар, хулхидсан байдал арав хо­рин жилийн дараа илэрсэн ч хаа байгаа газраас нь байх­гүй болчихсон байвал үр хүү­хэд, төрөл төрөгсдөөс нь нэхэн хөөж, хохирлыг бараг­дуулдаг, ялладаг хуультай болчих хэрэгтэй. Хэдэн зуун жилээр домог түүх болон үлдэх байгууламжтай аль аль нь ийм хариуцлагагүй хандаж болохгүй ш дээ.  Салхи гара­хаар ганхаад байгаа биш бол нэгэнт эхэлсэн барилгыг ну­раагаад яах юм. Оронд нь бас л нэг нөхөр тэр газар дээр нь барьж таараа. Хотын төвд хорин давхрыг босгож байгаа нөхрөөс наад руу чинь хожим очих машин унаа, хүүхдийн цэцэрлэг, сургууль, эмнэлэг гэсэн хэдэн тоймтой пробле­мыг яаж шийдсэнийг нь асуух хэрэгтэй. Хэлэх үг олдохгүй үнэн мулгуу үйл хийсэн бол өөрсдөөр нь хэлүүлж  өөрийнх нь гараар дампуу­руу­лахгүй юу.