Монгол хүн амны билгээрээ гэдэг дээ. Монголын үрс цөөрөөсэй гэж хуцаж байгаа над шиг ... бол ёстой адгийн шаар, хүн хог байж таараа тийм ээ.  Тэгээд одоо дахиад л шуугилдаад эхлэх гэж байна уу? Тэгээ тэг. Тэнгэрээс унаж эсвэл үүлэн дээгүүр алхсандаа би ингээд бусдын толгой дээр шүлсээ хаяад байгаа юм биш за, малууд аа. Хөдлөшгүй баримт гэж нэг айхтар юм байна. Мэдээж ямар ч баримтыг булзааруулж болно, мушгиж болно, аргаа барахаараа үгүйсгэж бас болно. Гэхдээ л нэг их худлаа яриад байдаггүй гарууд нийлээд жил болгон бусдын өмнө баахан тоо баримт дэлгэхээр мань мэт нь хааяа бас харж үзэхгүй байж болдоггүй юм.

Нэгдсэн Үндэсний Байгууллага (НҮБ) гэж асар том хүнд сурталтай нэг газар бий. Дэлхийн II дайны дараа дахиж хэзээ ч ийм олон хүнийг цааш нь харуулсан дайн хийхгүй юм шүү гэсэн нобел санаачилга дээр бүтсэн байгууллага. Иран ба Солонгосын цөмийн зэвсгээр хөөцөлдөх хэнхэглэлийг зогсоож чадахгүй бас Дарфурт болсон иргэний дайн болон Жэносайд зэргийг эрт зогсоож чадаагүй зэргээсээ болоод сүүлийн үед НҮБ-ийн нэр хүнд нилээд унасан ч гэсэн энэ байгууллага зарим зүйлийг маш сайн хийж гүйцэтгэдгийн нэг нь элдэв баримт мэдээлэл цуглуулж жил болгон маш олон төрлийн тайлан бичиж хэвлүүлнэ. Тэр дундаас хүн амын хөгжлийг тодорхойлох гэж оролдсон нь “Infant Mortality Rate”  буюу монголчилбол бага насны хүүхдийн эндэгдлийг тоолоод бүх НҮБ-ийн гишүүн орнуудыг сайнаас нь муу хүртэл жагсаагаад гаргаад ирнэ. Ёстой аймаар.

Тоолж байгаа юм л даа. Өөрөөр хэлбэл статистикийн судалгаа гэсэн үг. Шинэ төрж буй 1000 хүүхэд тутмын хэд нь 1 нас хүрэлгүй чад хийгээд байгааг орон орноор нь жагсаагаад ханан дээр хадчихна. Япон, Скандинавын орнуудад төрсөн 1000 хүүхэд тутмын 3 нь цаашаа харж байxад Америкт энэ тоо 6 орчим байх жишээтэй. Нөгөө зайлуул социалист Кубад төрсөн 1000 бацааны дөнгөж 5 нь л мажийдаг бол Хойд Солонгост бүр аймаар 48 хүүхэд нэг нас хүрэхээсээ өмнө хорвоогоос хальж орхино. Нөгөө маниусын муулах дуртай хужаа нар бол бас гайгүй, мянгаас 23 ширхгийг л үхүүлж орхино. Харин оросууд маань 16-г алдана. За тэгээд монголчууд яадаг гэж бодож байна, та нар?

Хэрвээ энэ НҮБ-ийн 2006 онд гаргасан тайланд итгэх юм бол монголчууд бид шинэ төрсөн 1000 бяцган иргэн тутмаасаа 40-ийг нэг нас хүрэхээс нь өмнө эсвэл 54-ийг нь 5 нас хүрэхээс нь өмнө газар булдаг гэнээ. Заваан ...-ууд, тэгээд энэ үзүүлэлтээр нь бүх орнуудыг жагсаацан байгаа байхгүй юу. Гэтэл Монгол 195 орноос 126-д ...ж ч явах шиг. Ёстой шившигтэй. Нөгөө хүүхэд бол бидний ирээдүй энэ тэр гэж хуцаад байдаг гарууд хаа байна аа?  Дугараач дээ...Новшнуудаан! Муу мэдээ ингээд дуусахгүй ш дээ. НҮБ хэдэн бяцхан гарууд дөнгөж төрчөөд чад хийдгийг тоолоод зогсохгүй бас тэднийг төрүүлэх гээд дүлж байхдаа хэдэн ээж нь цаашаа харж диваажингийн хаалгыг татах гээд оочерлож ноймор авдгийг нь бас тоолоод амжицан байгаа байхгүй юу.

Энэ тоог тэд пропорци маягаар гаргана. Жишээ нь 100,000 жирэмсэн эхчүүдийн хэд нь хүүхдээ төрүүлэхдээ чад хийх вэ гээд?  Тэгээд хамгийн муугаас нь эхлээд маш сайн хүртэл нь бас дахиж жагсаагаад хананд хадчихна. Мэдээж нөгөө Африкийн гожиг Малави энэ тэр бол жагсаалтыг тэргүүлээд л дайрчихна ш дээ. Зуун мянган эхчүүдийн 1100 нь мажийгаад өгнө. Харин нөгөө Скандинавын хойгийн улсууд болон баруун Европийнхон болохоор дөнгөж 5-6 хан ээжийг алдаад л гайгүй гарч байхад монголчууд 150 ширхэг эхийнхээ зурагны өмнө зул өргөөд дараа нь согтож найран дээр “Алган дээрээ бөмбөрүүлж өсгөсөн ээж минь” гэж худлаа уйлж дуулаад бөөн онигоо. Энэ муухай үзүүлэлтээрээ монголчууд бид толгой цохиx нь ч хаашаа юм гэхдээ л нилээн дээгүүр орно. 2002 оны байдлаар 135 орноос 50 хавьд цохиж явсан. Өшөө элдэв юм хуцалгүй зүгээр ганц юм энд онцолоод хэлчихэд, хужаа нар бол зуун мянган тутмаас ердөө 50 орчим хүүхнүүдээ харин америкчуудад эдийн засгаараа боолгоод алиагаа алдаж байгаа кубууд дөнгөж 30 эxээ л хүүхэд төрүүлэx үед нь алдаж байгаа ш дээ.

Тэр ажилгүй юу хийхээ мэдэхгүй байгаа залуучууд одоо авс хийдэг бизнес нээвэл яасан юм бэ зүгээр аан? Хэдэн банз харуулдаж, хадаад улаан хар даавуугаар ороогоод л зараад байхад бол хөөрхөн мөнгө олоод байх нь байна ш дээ. За энэ бяцхан иргэд болон эхчүүдээс гадна нөгөө өөр архи тамхи дураараа хэтрүүлж хэрэглээд мажийдаг гарууд, насны эцэс нь тулаад өнгөрдөг хөгшчүүл, гэмт хэргийн хохирогч болоод цаашаа хардаг монголчуудыг нэмэх юм бол оршуулга бол ёстой үнэн гоё бизнес байгаа биз дээ тийм ээ.

Ядуу гуйлгачдын зовлон бол үнэн их л дээ. Гэхдээ л дээр нь тэд дурак бас  гуйлгачин бол зовлон гэгч нь хэд дахин нэмэгдэнэ. Ингэхэд та нар сүүлийн үед Монголын төрхүүд болон Эx нялхсын эмнэлгээр нэг шагайж үзсэн үү?  Аймшигийн кинонд дуртай бол тэнд очиход л хангалттай. Боловсон газрын шорон ч тийм аймаар байхгүй дээ. Анхнаас нь буруу барьчихсан урт урт коридортой хүйтэн хөндий барилга. Ааш зан нь адсага шиг болчихсон яажийсан хэдэн эмч нэртэй авгайчууд. Хөдөөнөөс ирсэн нэг улаан хацартай жоохон бацаан. Амьдрал гэгч нэртэй хатуу дүрэмтэй нэг покер тоглоод хүүхэд гаргацан чинь нөгөөдөх нь зүрхний согогтой төрчиж зайлуул. Гадна бол ганц хоёрхон цаг мэс засал хийгээд л эдгэрчихдэг өвчин. Бяцхан гарын аз нь дутаад халxын хавтгайд гуйлгачин айлын ууган хүү болоод төрчихөж. Эмчилж чадаxгүй хэвтэж гэрээс нь зөөлгөх буузыг завьжаараа тосыг нь гоожуулж байгаад гөрөх дуртай бас өөрийгөө эмч гээд бодцон  нэг авгай хэлж байгаа байхгүй юу. “Миний дүү чи залуу байна. Наад хүүхэд чинь эмчилгээ авахгүй. Даxиад чи хүүхэдтэй болно санаа зоволтгүй”  ч гэх шиг. Ичээч дээ… та нар ичээч аан...

Хөшөө барих дуртай новшнууд бол нэг их өөдөлдөггүй. Иракийн Садам Хуссэйн өөрийнхөө гарыг сэлэм барьж байгаа мэт маш томоор хотынхоо төвд хөшөө болгож хийлгээд онгироод байсан. Тэр гар яаж дууслаа санаж байгаа биз дээ?  Америкууд амиар нь хийгээд дараа нь нутаг нэгтнээр нь тэр гарыг дүүжлүүлээ биз дээ. Хойд Солонгосын дарангуйлагч Ким Ер Син өөрийнхөө том том баахан хөшөөг бариулсан. Одоо нөгөө шизотой хүү нь иргэдээрээ тэрийг нь савантай усаар өдөр болгон угаалгадаг биз дээ. Тэр нийгэм удаxгүй сөнөх нь ойлгомжтой. Дундад Азийн Туркменистан гэгч улсын дарангуйлагч Ниязов гэгч нэг гар 12 сая долларраар ямар солиотой хөшөө ерэн хэдэн онд бариулж байсныг та нар интернэтэд ороод зургыг нь үзээрэй за.

Яг тэр малууд шиг монголчууд бас их хөшөөнд дуртай. Чингисийн хөшөө гээд л нэг л их сүртэй юм талбай дээр шовойлгочихсон. Хэн гэдэг нь ч мэдэгдэхгүй нэг морьтой гарын хөшөө Зайсанд сүндэрлээд л. Сүүлд нь байсаар байгаад Цэдэнбалын хөшөө ч байх шиг. Боль л доо тэгэхүү одоо... Ингэж тэнэгтэхийнхээ оронд тэр мөнгөөрөө хэдэн оношлгооны аппарат энэ бацаанууддаа авья л даа. Заавал гуйлгачин шиг бусдаас үнэгүй юм төсөл энэ тэрийн нэр барьж гуйж байх юм гэж үү?  Яах гэсэн юм?. Мөнхийн гуйлгачин явах гээд байгаа юм уу, тэгээд?  Хөшөө барих мөнгө бидэнд байгаа бол олигтой эмнэлэг босгох мөнгө бас олдож л таараа. Гуйлганд авч байгаа юм чинь тэгээд нэг их өөдтэй юм байхгүй ш дээ. Хуучин, эвдэрэх гэх байгаа, сольж хольдог сэлбэг нь олдохоо больсон гээд тоочоод байвал үнэн зовлон.

Хэрэв чи тэр мангар хөшөөний өмнө марзайж байгаад зургаа авахуулсан бол чиний гар чинь надтай адил цустай шүү гэдгийг л битгий мартаарай за. Яагаад гэвэл чи над шиг бас худлаа хуцахаас өөр юу ч хийгээгүй. Элбэгдоржийн й-майл хаягийг олоход нэг их зовоод байх юм бол байхгүй ш дээ. Худлаа би юу хийж чадах юм гэж хуцаад байхын оронд захиа бичихгүй юу. 1000 гар захиа бичээд л хэдүүлээ ядаж тэр эх орны хишиг гэж тараагаад байгаа 70 мянгаасаа татгалзаач дээ. Оронд нь тэр мөнгөөрөө гайгүй шинжилгээний аппарат авчихаарай гээд л нэг удаа хоншоортой загнах гээд үзье л даа, хэдүүлээ. Тэгээд бас хэл. Дахиад хэдэн жилдээ битгий улсын мөнгөөр энэ балай том том хөшөө дахиж битгий бариарай гээд. Цаадах чинь хуучин сархаан Энхбаярыг бодвол мужик ш дээ за. Та нарыг бол сонсоноо би худлаа хуцаагүй.

Эсвэл ингээд бүр болих юмуу  хэдүүлээ? Тэр абортоо хийлгэ, эмээ уу, кондомоо угла. 10 мянган бяцхан гаруудын 400-г нь алж байснаас 1000 хүүхэд жилд гаргана гэж норм тогтоогоод л  40-ийг нь л оршуулж байхаас. Нэгэнт бид тэднийг тэжээж, өсгөж, хамгаалж чадахгүйгээс хойш өөр ямар арга бидэнд байгаа юм бэ?  Дөрвөн мянгыг алах уу, дөрвөн зууг алах уу, эсвэл дөчийг алах уу? Ээ бурхан минь. Би гараа цусаар угаасаар байгаад солиорч байх шиг байна. Монголын минь үрс улам цөөрөх болтугай тэгвэл ядаж би цөөхөн бацаан алах байх гэж бодож байна. Бурхан гэж үнэхээр байдаг бол намайг өршөөз үзээсэй.


Дамбийжаа