"ЖДҮХС-гаас зээл аваагүй" гэх Эхний худал

Саяхан Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатарын ярилцлага “Үндэсний шуудан” сонинд хэвлэгдсэнийг уншигчид санаж буй байх. Монголын нэртэй сэтгүүлчийг урьж, уригдсан уг ярилцлага дахиад л худал хуурмагийг дагуулав. Тэрээр өнгөрөгч 2018 онд “Өгөөдэй Ази” компаниар дамжуулан ЖДҮХС-гаас авсан 950 сая төгрөгийн зээлээ “хүүхдийн цэцэрлэг барихад зориулсан” мэтээр худал мэдээлжээ. Сануулахад худал мэдээлэл түгээх нь эрүүгийн ял шийтгэлтэй болсон ба энэ хууль Хууль зүйн сайдад ч мөн үйлчлэх ёстой.

Тодруулбал, өнгөрөгч 2018 онд нэр холбогдсон ЖДҮ зээлийнхээ тухай,

-“Өгөөдэй Ази” компанийн залуус Улаанчулуутын хогийн цэг дээр миний байгуулсан “Нарны хүүхдүүд” цэцэрлэгийн барилгын ажилд ямар нэг ашиг харалгүй, ажлын хөлсөө аваад ажилласан. /Барилгын гүйцэтгэгч компани ажлын хөлсөө авахаас өөр ямар ашиг гаргах ёстой байсныг бодоод олохгүй юм/ Дараа нь ЖДҮХС-гаас зээл хүсээд барьцаа хөрөнгөгүй байна гэхээр нь би өөрийн хөрөнгөөр 200 сая төгрөгийн барьцаа гаргаж тусалсан. Өөр ямар хувийн харилцаа холбоогүй гэсэн байна. Гэсэтл Х.Нямбаатарын хэлснээр "ашиг харалгүй" зургаан сар ажилласан "Нарны хүүхдүүд-2" хүүхдүүд цэцэрлэг 2019 оны нэгдүгээр сард ашиглалтад орсон. Харин "Өгөдэй Ази" Х.Нямбаатараар барьцаа гаргуулан ЖДҮХС-гаас 950 сая төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээл авсан нь 2018 оны тавдугаар сар. ХХАА-н сайд нь зээлийн журамдаа өөрчөлт оруулаад, УИХ-ын гишүүн тус бүрт 950 сая төгрөгийн зөөл олгосон байдаг юм. Дөрөвдүгээр сард журамдаа өөрчлөлт оруулаад долдугаар сард багтаагаад бүх зээлээ гаргачихсан. Өөрөөр хэлбэл, Х.Нямбаатар сайд "Өгөдэй Ази" компанид зээлийн баталгаа гаргаснаас хойш найман сарын дараа "Нарны хүүхдүүд" цэцэрлэгийг ашиглалтад өгсөн гэсэн үг. Х.Нямбаатар сайдын эхний худал энэ.

Хоёрдугаарт, тэр ганц өөрийн хөрөнгөөр ч биш, төрсөн дүү Х.Нямаа (Арилдий овогт Хишгээгийн Нямаа ЦА8501****), эхнэр И.Баярмаагийн төрсөн дүү И.Баярбат нар (Чонот овгийн Ишбалдангийн Баярбат РД:ЧА8210****) нар ч мөн барьцааг гаргасан байдаг. Тэд 2018 оны тавдугаар сард гурван жилийн хугацаатай итгэмжлэл үйлдэн, мөн хугацаанд гуравдагч этгээдэд шилжүүлэх эрхгүйгээр өөрсдийн үл хөдлөх хөрөнгө, барилга обектийг “Өгөөдэй Ази” компанийн нэр дээр шилжүүлсэн байдаг. Ор танихгүй, хувийн харилцаа холбоогүй хүмүүст хамаг өмч хөрөнгөө ямар ч болзолгүйгээр ингээд шилжүүлчихдэг “эрүүл ухаантай” хүн байх уу? Хууль зүйн сайдын хоёр дахь худал үг.

Сайдтан түүнчлэн “Нарны хүүхдүүд-1” төслийг бид 2013 онд амжилттай эхлүүлсэн... гэж ярьсан нь ч бас худлаа. Тус цэцэрлэгийг “Veloo сан” болон Канадын элчин сайдын дэргэдэх “Канадын сан”-гийн дэмжлэгтэйгээр байгуулж 2013 оны есдүгээр сард ашиглалтад оруулсан тухай эх сурвалжид бичсэн байна. Харин “Veloo” сан нь 2019 онд Х.Нямбаатарын байгуулсан “Нарны хүүхдүүд 2” цэцэрлэгийн хандивлагчдын дотор нэр хавчуулагдаад өнгөрсөн, гол гавьяаг Х.Нямбаатар өөртөө наасан байдаг юм. Тэгэхээр УИХ-ын гишшүүдийн санаачилсан гэх, нэр хаягаа зүүсэн хүмүүнлэгийн ажлууд дээр ч гэсэн санхүүгийн хяналт шалтгалт оруулж байхгүй бол сонирхлыг зөрчил шургаж байна аа гэсэн үг. Атал өнөөдөр нөгөө хүн маань “ЖДҮ-гээс нэг ч төгрөгийн зээл аваагүй, улс төр бизнесийн бүлэглэл намайг гүтгэсэн” гэчихсэн хөөрцөглөж явна. Х.Нямбаатарыг тоож онилдог бүлэглэл ч гэж хаа байсан юм. "Сармагчин нүүрээ будаад өөрийгөө хүнд тооцох" гэдэг бил үү. 

"Хөөн хэлэлцэх хугацааг өөрчлөөгүй, би өөрчлөөгүй" гэх Хоёр дахь худал

Өнөөдөр Үндсэн хуулийн цэц дээр иргэд Эрүүгийн хэргийг дагаж мөрдөх журмын тухай хууль Үндсэн хууль зөрчсөн асуудлаар маргаж байна. Өнгөрөгч нэгдүгээр сард УИХ Эрүүгийн хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийг баталсан. Энэ хуулиар 2017.07.01 /Эрүүгийн шинэ хууль үйлчилж эхэлсэн/-нээс 2020.01.10 хүртэл хугацаанд /Дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийг баталсан/ “хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан” үндэслэлээр хэрэгсэхгүй болгосон /Эрүүгийн хуулийн 22-р зүйлд заасан авилга, албан тушаалын хэргүүд/ гэмт хэргийг сэргээн шалгахаар болсон билээ. Товчхондоо, өмнө мөрдөн шалгагдаад хэрэгсэхгүй болсон хэргүүдийг дахин шалгана гэсэн үг.

Хуулийн энэ заалтыг иргэд /хуульчид/ “Шүүх, хуулийн байгууллагаар шалгаж эцэслэн шийдвэрлэсэн хэргийг архиваас ухаж гаргаад сэргээн шалгаж, ял шийтгэл оногдуулах нь хүний эрхийг зөрчсөн, Үндсэн хууль болон Эрүүгийн эрх зүйн зарчимд харш зүйл” хэмээн үзэж Цэцэд маргаан үүсгэсэн юм байна. Өнөөдөр энэ маргааныг ҮХЦ дунд суудлаараа хэлэлцлээ. Цэцийн дүгнэлт яаж гарсан бэ гэдэг дараачийн асуудал. Харин асуудал юунаас эхэлсэн бэ гэдэг өөр хэрэг.

2015-д онд УИХ-аар баталсан Эрүүгийн хуульд гэмт хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацааг “Гэмт хэрэг үйлдсэн өдрөөс эхлэн яллагдагчаар татах хүртэл тоолно” гэж заасан. Харин 2016 оны сонгуулиар байгуулагдсан шинэ УИХ уг хуулийг татан авч, 2017 онд өөрчлөлт оруулсан. Ингэхдээ Эрүүгийн хуульд өөрчлөлт оруулах ажлын хэсгийг ахалж ажилласан Х.Нямбаатар хөөн хэлэлцэх хугацааг “гэмт хэрэг үйлдэгдсэн өдрөөс анхан шатны шүүхийн шийдвэр гарах хүртэл тоолно” хэмээн өөрчилсөн. Энэ өөрчлөлтийн үр дүнд нөгөө их мөнгөтэй, авилга албан тушаалтай холбоотой хэргүүд шүүх дээр ирээд гацдаг, шүүхээс прокурор луу буцдаг болж, гэмт хэрэгтэн ял завших боломжтой болсон юм. Хөөн хэлэлцэх хугацаа таван жил гэсэн бол мөрдөн шалгах хугацаа хоёр жил гэж тооцоход үлдсэн гурван жилд нь шүүх, прокурор хоёр хэргийг бие бие рүүгээ шидсээр хөөн хэлэлцэх хугацаа дуусч, хэргийг хэрэгсэхгүй болгодог.

Өмнө нь ч хуулийн ийм орчин байсан учраас 2015 онд Эрүгийн хуульд өөрчлөлт оруулахдаа “хөөн хэлэлэцэх хугацааг яллагдагчаар татах хүртэл тоолно” хэмээн өөрчилсөн. Энгийнээр хэлбэл, хэргийг мөрдөн шалгаж эхэлснээр хөөн хэлэлцэх хугацаа зогсоно, “хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан” үндэслэлээр хэргийг хэрэгсэхгүй болгохгүй гэсэн үг. Харин 2017 онд хуульд өөрчлөлт оруулаад “анхан шатны шүүхийн шийдвэр гаргах хүртэл” гэж заачихаар шүүх, прокурорууд нь ажиллаад эхэлсэн.

Эцэст нь “хөөн хэлэлцэх хугацаагаар ял завшуулж байна” гэдэг шүүмжлэл, бухимдал гараад эхлэнгүүт 2020 оны нэгдүгээр сард Эрүүгийн хуулийг дахиж өөрчлөөд, хөөн хэлэлцэх хугацааг 2015 онд баталснаар нь дахиж оруулж ирсэн байдаг. Тэгээд “авилгачдыг ял завшуулсан” ял зэмээс мултрахын тулд хөөн хэлэлцэх хугацаагаар хэрэгсэхгүй болгосон авилга албан тушаалын хэргүүдийг дахин шалгуулахаар /яг үнэндээ бол нүд хуурсан л хэрэг л дээ/ “Эрүүгийн хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай” хуулийг баталсан байдаг юм.

Х.Нямбаатарын Хууль зүйн сайдаар томилогдохоосоо ч өмнө Эрүүгийн хуулиар ингэж тоглосон хүн. Атал өнөөдөр нэг бол “Хөөн хэлэлцэх хугацааг би өөрчлөөгүй, С.Бямбацогт сайдын оруулж ирсэн хууль” гээд, үгүй бол “Ажлын хэсэг дээр Ш.Раднаасэд гишүүн санал оруулсан” гэж өөрөөсөө зайлуулаад, эсвэл бүр “2017 оны Эрүүгийн хуульд өөрчлөлт оруулахдаа 2015 онд баталсан хөөн хэлэлцэх хугацааг огт хөндөөгүй” гэж худлаа яриад сууж байна. Хэрвээ Х.Нямбаатарын хэлснээр “хөөн хэлэлэх хугацааг хөндөөгүй” бол сүүлд баталсан дагаж мөрдөх журмын тухай хууль юу болж таарах вэ?

Ш.Раднаасэд гишүүн 2019.10.04-ний өдрийн чуулганы нэгдсэн хуралдаан дээр энэ тухай,

-“Хөөн хэлэлцэх хугацааг 2017.5.16-нд төрийн ордны 334 номерийн өрөөнд ажлын хэсгийнхэн буюу Х.Нямбаатар, Дээд шүүхийн Х.Батцэрэн, дэд сайд Б.Энхбаяр, Ерөнхий прокурорын орлогч Г.Эрдэнэбат, УЕП-ын газрын Хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах ажиллагаанд хяналт тавих хэлтсийн дарга Ё.Сагсай нар хуралдаад хөөн хэлэлцэх хугацааг өөрчилсөн. Дараа нь намайг хийсэн гэж гүтгэсэн. Өчигдөр үнэнээ хүлээсэн” гээд баримтаар ярьсан. Атал нөгөө “үнэнээ хүлээсэн” хүн нь одоо ч гэсэн “Хөөн хэлэлцэх хугацааг Ш.Раднаасэд гишүүн Х.Батцэрэнгээр бичүүлээд оруулж ирсэн. Надад хамаагүй” гэж яриад л сууж байна. Бүр нэг худрагагүй.

Өнөөдөр өөрийнх нь санаачилж батлуулсан “шударга ёсны төлөө хийсэн” гээд байгаа Эрүүгийн хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хууль нь Цэц дээр маргаан үүсгэхэд ч гэсэн мань хүн Цэцийн хуралдаанд оролцсонгүй. Уг нь бол хууль санаачилж батлуулсан хүн нь буруу ч бай, зөв ч бай хуулиа хамгаалж УИХ-ыг төлөөлөн Цэцийн хуралдаанд оролцдог. Гэтэл хууль батлах үед УИХ-д байгаа ч үгүй Ц.Сандаг-Очир гэж хуульчийн мэргэжил ч байхгүй, нийгмийн ухааны багш мэргэжилтэй нөхрийг өөрийнхөө өмнөөс явуулсан байх жишээтэй. Өөрөө болохоор энд тэнд ярилцлага өгөөд “Материаллаг хуульд хөөн хэлэлцэх хугацаанд хуулийг буцаан хэрэглэхийг хориглодог. Процессын хуульд хориглодоггүй. Эрүүгийн процессдоо хөөн хэлэлцэх хугацааг өөрчилсөн учраас процессийн хуулиа дагуулаад Эрүүгийн хуульдаа өөрчлөлт оруулсан. Эрүүгийн хуулийг ойр ойрхон өөрчлөөд байх нь буруу жишиг учраас Дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийг гаргасан” гэсэн солио, галзуу юм яриад сууж байна.  

Уг нь бол материаллаг буюу Эрүүгийн хуулиар хүнийг гэм буруутай эсэх, ял оноох эсэхийг шийддэг. Процессийн буюу Хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн зорилго нь “гэмт хэргийг илрүүлэх, гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийг олж тогтоон шударгаар ял оногдуулахад” чиглэдэг. Х.Нямбаатарын яриад байгаа шиг материаллаг эрх зүй нь нэг юм хэлээд, профессийн эрх зүй нь түүнийгээ үгүйсгээд явдаг юм биш. Бүр тодорхой хэлбэл, материаллыг эрх зүйгээр зохицуулсан харилцааг процессийн эрх зүйгээр эвдэж болдоггүй. Тийм ч юмаа мэдэхгүй Хууль зүйн сайд байна гэдэг зүгээр шившиг. Тэрийгээ ч мэдээд Цэцийн хуралдаанд оролцоогүй биз.