Энэ өдрүүдэд Монгол Улсад Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн сурталчилгаа өрнөж, гурван нэр дэвшигч өөрийнмөрийн хөтөлбөрөө танилцуулж байна. Тэдгээрээс МАН-аас нэр дэвшигч У.Хүрэлсүх мөрийн хөтөлбөртөө “Оюутолгойн гэрээг улсын эдийн засаг, ард иргэдэд илүү өгөөжтэй, үр ашигтай болгон өөрчлөх хатуу шаардлага тавьж, Монгол Улсын эрх ашгийг хангахын төлөө УИХ, Засгийн газартай хамтран ажиллана. “Дубайн гэрээ”-г хүчингүй болгох чиглэлээр УИХ, Засгийн газартай хамтарч ажиллана” гэжээ.

Дубайн гэрээ гэж юу болох талаар уншигчдадаа сануулах үүднээс энэ үйл явдлын дараа 2015 оны 12 дугаар сарын 16-нд бичиж байсан “Оюутолгойд орж ирэх зээл аз уу, эз үү” нийтлэлээ дахин оруулж байна.

2015.12.16

Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газрын хувьд өнөөдөр нэгэн “баярын” өдөр. Түүний Засгийн газрын бодлого өнгөрсөн хугацаанд ердөө гурван субьектэд үйлчилсний нэг нь Рио Тинто гэж манай сайт өчигдөрхэн бичсэн бол өнөөдөр яах аргагүй манай хамтрагч Рио Тинтод хамаарах ёслолын арга хэмжээнд Ерөнхий сайд оролцож байна.

Зөвхөн Ч.Сайханбилэгийн ч биш 2009 оноос хойшхи, үүнээс цаашхи бүхий л Засгийн газар Оюутолгойн ордыг Рио Тинтотой хамтран эзэмших нь тодорхой юм. Энэ утгаараа Риогийн эрх ашиг манай Засгийн газрын эрх ашигтай давхцаж байгаа учраас түүнтэй үг хэлээ олохыг эрмэлзэхээс ч өөр аргагүй байдаг бизээ.

Оюутолгойн ордын нөөцийн 80 хувь руу бид зөвхөн далд уурхайгаар дамжин хүрэх ба Хьюго Норт-1 хэмээх далд уурхайг байгуулахад шаардагдах 4.4 тэрбум ам.долларыг олон улсын 15 арилжааны банкнаас зээлээр авсны баярын ёслол өнөөдөр Улаанбаатар хотноо болно. Гацаад байсан төсөл урагшлахаар болж буй нь Засгийн газрын хувьд баяр мөн байх. Харин эдийн засгийн агуулгаар нь харвал энэ зээлтэй зөвхөн баяр дагалдан ирж байгаа гэвэл худал болно.

Оюутолгойн орд одоогийн байдлаар зөвхөн ил уурхайн олборлолт явуулж буй бөгөөд нийт агуулгын 80 орчим хувь нь далд уурхайн аргаар ашиглагдах бололцоотой гэж үздэг. Далд уурхайгаар ашиглах тэрхүү 80 хувийн нөөцийг дөрвөн хэсэгт хуваадаг ба Хьюго Норт-1, Хьюго Норт-2, Херуга, Хьюго Саус гэж тус тус нэрлэдэг.

Эхний ээлжинд Хьюго Норт-1 далд уурхайг ашиглалтад оруулах ба үүнд шаардагдах зардалд өнөөдөр орж ирж буй 4.4 тэрбум ам.долларыг зориулах юм. Бусад далд уурхайг хэзээ ашиглаж эхлэх нь тодорхойгүй төдийгүй бусад далд уурхайг байгуулахад хэчнээн ам.доллар шаардлагатайг одоогоор хэн ч яриагүй байгаа гэхэд болно. Нэг удаа Н.Алтанхуяг Ерөнхий сайд байхдаа гишүүн С.Ганбаатарын асуултад хариулах үеэрээ “нийт 24 тэрбум ам.доллар шаардлагатай” гэж дуугарч байжээ.

Тэгвэл цаашид 24 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт шаардагдахаас одоогийн байдлаар 10 тэрбум ам.долларыг нь зарцуулаад байна. Үүний 7 тэрбум ам.доллар нь бүтээн байгуулалтын зардал бол гурван тэрбум ам.доллар нь үйл ажиллагааны зардал юм. Монголын Засгийн газар 34 хувийг эзэмшигчийн хувьд түүндээ ногдох хөрөнгө оруулалтыг гаргах үүрэгтэй. Гэвч өнөөдрийн байдлаар дээрх 10 тэрбум ам.долларын зардлын өөрт оногдох хувийг хамтрагч Рио Тинтогоос зээлээр аваад байгаа юм. Арван тэрбум ам.долларыг санхүүжилтийн бүтцээр нь задлан харвал 25 хувийг нь буюу 2.5 тэрбумыг нь хувьцаагаар, үүний 34 хувь буюу 800 сая ам.долларыг нь Монголын Засгийн газар Тио Тинтогоос зээлээр авсан. Үлдэх 75 хувь буюу 7.5 тэрбум ам.долларыг хувь нийлүүлэгчийн зээл хэлбэрээр буюу мөн л “Рио Тинто”-гоос Оюутолгой компани зээлээр аваад байна.

Гарын үсэг зурах, ёслолын арга хэмжээ зохион байгуулж, оргилуун дарс буудуулах мэдээжийн хэрэг таатай боловч үүний цаана олон “зовлон” нүүрээ нууж байгаа юм. Үүнийг олон нийтээс булзааруулах, тэдэнд бодох зай үлдээхгүй байх нь Засгийн газрын PR-ийн зорилго. Яагаад?

Өнөөдөр олон улсын арилжааны банкуудаас авч буй 4.4 тэрбум ам.долларын зээлийг Хьюго Норт-1 уурхайн бүтээн байгуулалтад зарцуулахдаа бүгдийг нэг дор гаргаад цацчихгүй нь тодорхой юм. Өөрөөр хэлбэл, эхний жилийн ажилд 800 саяас нэг тэрбум ам.долларыг зарцуулна гэх байдлаар жил жилд бага багаар хуваарилна. Учир нь далд уурхай барих ажил нэг дор дуусахгүй долоон жил үргэлжлэх ба үүнийг дагаж ажлын зардал тухайн жилийн гүйцэтгэлээс хамааран хэсэг, хэсгээр данснаас гарах учиртай. Харин энэ хугацаанд 4.4 тэрбумын үлдэгдлийг хаана, хэн, ямар нөхцөлтэйгээр “хадгалах” вэ? Үүний хариултад л ихээхэн учир бий аж.

Тэгвэл гэрэл гэгээ татуулан ирж байгаа 4.4 тэрбум ам.долларын дээрх зээлийг захиран зарцуулах эрх Рио Тинто компанид шилжин очихыг юуны өмнө дуулгая. Монголын арилжааны банкуудад байршина гэж горьдож буй бол ёстой горьдсоны гарз аж. Яагаад гэвэл одоогийн байдлаар санхүүгийн бүх ачааллыг үүрч байгаа “Рио Тинто” дарамтаа бууруулах, өөрөөр хэлбэл өөрийн хамтрагч болох Монголын Засгийн газартай ачаагаа хуваах хүсэл эрмэлзэлтэй. Энэ утгаараа Рио халааснаасаа нэгэнт гаргаад байгаа 7.5 тэрбумын хувь нийлүүлэгчийн зээлдээ 4.4 тэрбум ам.долларыг суутган авах нөхцөлийг манайтай тохирсон юм байна. Ингэснээр Риогоос Оюутолгойд оруулаад байгаа 7.5 тэрбумын зээлийн 4.4 тэрбум төлөгдөж, цаана нь 3.1 тэрбумын зээл хэвээрээ үлдэнэ гэсэн үг. Рио Тинто өмнө оруулсан мөнгөө арилжааны банкуудын мөнгөөр сольж байна гэсэн үг. Үүнийг дахин санхүүжилт гэж хэлдэг. Дэлхийн зах зээл, түүхий эдийн үнэ хэцүүхэн байгаа энэ үед 4.4 тэрбум ам.долларын зээл олох амаргүй байсан байх. Мөн хамтрагчийнхаа ачааллыг бид бодолцох нь ч зөв байсан байх. Хамгийн гол нь Оюутолгой хөдөлгөөнд орж, үүнийг даган ханган нийлүүлэгч компаниудын ажил үйлчилгээ, ашиг орлого нэмэгдэх нь эдийн засагт дам нөлөөтэй учраас Ч.Сайханбилэг баярлах нь ч зөв байх. Гэхдээ энэ бүхэн төлөөстэйг мартах учиргүй.

Харин одоо Монголын Засгийн газар 34 хувийг нь эзэмшдэг Оюутолгой компани ганц Рио Тинтогоос зээлтэй байсан бол нэмээд 15 банкинд зээлтэй болчихлоо. Цаашид Оюутолгой компани зээлийн асуудлаар Рио Тинтотой төдийгүй 15 банктай ярилцах болно. Тэр зээлийг олж ирснээрээ Рио Тинто л тэр банкуудтайгаа учраа олно биз гэж хэлэх эрх байхгүй. Яагаад гэвэл тэдгээрт Монголын Оюутолгой ордын лицензүүд барьцаалагдсан байгаа аж. Улаанбаатарт удирдагчид маань баярын хундага тулгах тэр мөчөөс эхлэн бид өмнөхөөс хүнд нөхцөл рүү оргилуун дарсны бөглөө шиг огцом шидэгдсэн гэсэн үг.

Рио өмнө нь “хувь нийлүүлэгчийн” гэх 7.5 тэрбум ам.долларын зээлийг дан биш давхар дээлтэй гаргаад байсан юм. Өөрөөр хэлбэл, энэ зээл 6.5% + libor хүүтэйгээр Оюутолгой компанид олгогддог. Хьюго Норт-1 уурхайн бүтээн байгуулалтын нийт зардал болох 4.4 тэрбумыг энэ удаад бүтнээр нь дансандаа оруулсан Рио дараа дараагийн жилүүдийн зардлыг цувуулан гаргахдаа Оюутолгойд өмнөхийн адил 6.5% + libor хүүтэйгээр зээлдүүлнэ. Гэтэл банкуудаас авсан зээл дунджаар 3.78%+ libor хүүтэйгээр олгогдсон юм. Өнөөдөр дарга нарын маань хундага харшуулан хүлээн авч байгаа арилжааны банкны зээлийн ард ямархуу дагалдах нөхцөл үүсч байгааг одоо ойлгосон болов уу.

Баярлах уу, гутрах уу гэдгээ шийдэх бололцоог олон нийтэд олгох үүднээс ёслолын хөшигийг сөхвөл иймэрхүү гашуун үнэн ил болж байна.

Зээлийг зүгээр нэг авч болохгүй, ажлыг зүгээр нэг урагшлуулж болохгүй заавал тайзан дээр дурангийн өмнө ёслол үйлдэж, жүжиг тоглодог “уламжлал”-аас Ч.Сайханбилэг татгалзах боломжгүйн учир нь тэр юм.

Оюутолгой ордыг эргэлтэд оруулах бизнес төслийн менежер нь Рио-Тинто. Энэ акул менежментийн төлбөр авдаг. Магадгүй төслийн зардал өсөх тусам менежментийн төлбөр өсдөг байхыг үгүйсгэхгүй. Асуудлыг бүхэлд нь харвал, Оюутолгойг ашиглах тухай яриа үүсч байх 2007 онд хөрөнгө оруулалтын зардал 2.7 тэрбум ам.доллараар яригдаж, 2009 онд гэрээ байгуулахад 5.1 тэрбум ам.доллараар батлагдаж, 2013 онд зардал батлагдсанаасаа хоёр тэрбумаар хэтрэн 7.1 тэрбумд хүрснээр хоёр талын хооронд үл ойлголцол үүсч ажил зогссон. Өнөөдөр дахиад л 4.4 тэрбум ам.доллар шаардлагатай болж, үүнийг арилжааны банкуудаас зээлээр авчихаад байгаа нь энэ. Цаашид ордыг бүтнээр нь ашиглана гэвэл зардал улам бүр өснө, магадгүй Н.Алтанхуягийн нэгэнтээ ам алдсанаар 24 тэрбум хүртэл ам.доллар шаардлагатай болбол үүнийг хэрхэн босгох вэ. Юугаа барьцаанд тавьж, хаанаас зээлэх вэ гэх асуудал ч үүсч болзошгүй.

Юутай ч зардал өсөх хэрээр Риогийн давуу байдал томорч, Монголын талын хүртэх ашиг хойшилсоор, холдсоор. Хүлээлт аажим аажмаар бөхсөөр өнөөдрийг хүрэв.