Монгол Улсын тав дахь Ерөнхийлөгчийг сонгох санал хураалт 2017 оны зургадугаар сарын 26-нд болов. Үдшийн 22:00 цагаас Сонгуулийн Ерөнхий хороо том дэлгэцээр сонгуулийн үр дүнг аймаг, дүүрэг тус бүрээр гурван нэр дэвшигчдийн авсан саналын тоог харуулж эхлэв. Шөнийн хоёр цагаас өглөөний долоон цаг хүртэл дэлгэцэн дээр ямар ч өөрчлөлт гарсангүй. Баян-Өлгий аймгийн дүн өглөө эртлэн ирснээр эцсийн дүн гарав. Сонгуульд нийт 1,357,888 иргэн саналаа өгч, ирц 68.27 хувьд хүрсэн нь өмнөх ерөнхийлөгчийн сонгуулиас гурван хувиар өсчээ.

Сонгогчид саналын хуудсан дээрх нэр дэвшигчийн нэрсийн өмнөх тойргийг харлуулсан буюу хар сонголтыг тоолоход АН-аас нэр дэвшигч Х.Баттулга 517.478 сонгогчийн буюу нийт сонгогчдын 38,1 хувийн, МАН-ын М.Энхболд 411.748 буюу 30,3 хувийн, МАХН-ын С.Ганбаатар 409.899 буюу 30,1 хувийн саналыг тус тус авчээ. Гурван нэр дэвшигчийн хэнийх нь ч нэрийн өмнөх тойргийг харлуулахгүй, цагаан хэвээр нь өгсөн буюу хэнийг нь ч сонгоогүй 18 мянга хүн байгаа нь нийт сонгогчдын 1.3 хувь болжээ

Ийнхүү нэр дэвшигчдийн хэн нь ч 50 хувь дээр нэмэх нь нэг санал авч чадаагүй тул санал хураалтыг Баасан гарагт буюу 7-р сарын 7-нд дахин явуулахаар товлоод байна.

МАНАН “арилахын” дохио

Энэ сонгуулийн үр дүн Монголын нийгэмд бий болсон улс төрийн хоёр үндсэн хандлагын илэрхийлэл юм. Нэр дэвшигч тус бүрийн мэдлэг, боловсрол, дүр төрх, улс төрийн замнал нь тодорхой үүрэг гүйцэтгэснийг эс тооцоод, том зургаар нь харвал нэгдүгээрт, Монголчууд засаглалын гурван эрх мэдлийг ганцхан намд төвлөрүүлэхийг хүсээгүйг харуулав. Ерөнхийлөгчийн албан тушаалыг бэлгэ тэмдгийн гэж хардаг хэдий ч, шүүх засаглалын эрх мэдэлд хамгийн их нөлөөтэй болохыг иргэд бүрэн ойлгодог болжээ. Тийм ч учраас АН-ын нэр дэвшигч МАН-ын нэр дэвшигчээс 100 мянга гаруй санал илүү авчээ.

Хоёрдугаарт, төр засгийн эрхийг хорин таван жилийн турш ээлжлэн болон эвсэн барьж ирсэн МАНАН-д иргэд итгэл алдарсны тод илрэл болов. Дэвшүүлсэн намдаа сонгуулийн өмнөхөн элссэн С.Ганбаатарт төрийн эрх барьж буй намын даргаас дутахгүй санал өгсөн нь үүнийг гэрчилж байна. Маш олон жилээр энэ хоёр намыг дотроосоо шинэчлэгдэх, өөрчлөгдөхийг иргэд хүлээж хүлээж, тэсвэр алдсан ажээ. Монголын нийгэм энэ хоёр намыг цоо шинэ хүмүүс, цоо шинэ улс төрийн хүчнээр солиход бэлэн болжээ.

Тус сонгуулийн дүн гарч дуусах үеэр “шөнийн луйвар” гарсан гэж МАХН үзэж байгаагаа илэрхийлж хэвлэлийн хурал хийв. “Сонгуулийн үйл ажиллагааг луйвардсан бохир үйлдэл гарлаа. Манай нэр дэвшигчийн саналыг зориуд гацаасан. Энэ үйлдлийг Сонгуулийн Ерөнхий Хороо гардан хийсэн. Шөнийн 02:00 цагаас хойш зарим аймгийн сонгуулийн саналын тоо огтхон ч өөрчлөлт орохгүй байсаар 5 цаг болов. Үүний дараа эрх барьж буй намын даргын авсан саналаас 10 мянгаар түрүүлж явсан С.Ганбаатар 1.5 мянган саналаар түүний ард орсон. Мөн сонгуульд оролцсон сонгогчдын тоо өөрчлөгдөж шөнөдөө 39 мянгаар нэмэгдсэн“ гэж МАХН-ын удирдлага мэдэгдэв.

Баян-Өлгий аймгийн нэгдсэн дүн гарахад М.Энхболд 19.3 мянга, Х.Баттулга 14.2 мянга, С.Ганбаатар 5.2 мянга буюу зөвхөн энэ аймаг дээр М.Энхболд нь С.Ганбаатарыг 14 мянган саналаар гүйцэн түрүүлжээ. Гэтэл тус аймгийн нийт сонгогчдын гуравны нэг буй Өлгийн суманд (аймгийн төв) гүйцэж түрүүлсэн саналын долооны нэг нь ногдож буй нь анхаарал татаж байна.

МАХН нь олон улсын ажиглагчдын багт (OSCE) гомдлоо хүргүүлжээ.  Европын аюулгүй байдал ба хамтын ажиллагааны байгууллага (OSCE) гэдэг нь 57 орныг нэгтгэсэн, Монгол 2012 онд элсэн орсон, шударга зөв сонгууль болж буй эсэхийг хянах үүрэгтэй байгууллага юм. Тус байгууллага нь сонгуулийн дараах тайландаа тухайн улсын ардчиллын түвшинд бодитой дүгнэлт өгдөг ажээ.

Цагаан сонголт

Олон иргэд сонгуулийн үр дүнг эсэргүүцэж байгаа бөгөөд зарим нь дахин санал хураалтаар АН ба МАН-ын нэр дэвшигчдийн алийг нь ч дэмжихгүй байж болох хуулийн заалтыг сонгож байна. Дахин санал хураалтаар сонгогчдын арваад хувь нь буюу 100 гаруй мянга нь “цагаан сонголт“ хийхэд л ойролцоо тооны санал авах хүлээлттэй нэр дэвшигчийн хэн нь ч сонгогчдын 50 хувийн саналыг авч чадахгүй бөгөөд улмаар ерөнхийлөгчийн сонгуулийг дахин явуулж, намууд нэр дэвшигчээ солиход хүрнэ.

Намууд шинээр нэр дэвшигчээ тодруулахын зэрэгцээ намын нэр хүнд нь яагаад ингэж унах болсноо дүгнэх, “цагаан сонголтоороо“ илэрхийлсэн олон нийтийн шаардлагыг хүлээн авахаас өөр сонголт үгүй. Энэ нь намууд шинэчлэгдэх сүүлчийн боломж байж болох юм.

Ер нь Монголчууд улс төрийн сонгуулиа наадмын өмнөхөн биш, хавар эртхэн 4-5 сард, эсвэл 10-11 сард явуулах нь илүү тохиромжтой байж болох юм. Нийслэл хотын утаа эхлэх үед байвал бүр илүү тохиромжтой. Хамгийн тав тухтай дулаан, амралтын улиралд улс төржиж маргалдсаар зуныг бардаг жишгээ өөрчлөх учиртай. Зуны сар зургаа биш ээ. Зунжин дуулсан царцаа, намар нь орогнол гуйхад нь өвөлжин бүжиглэхийг шоргоолж найз нь зөвлөсөн тухай грекийн эртний үлгэрийг санацгаая.

Балагт амлалтын чөтгөрийн тойрог

МАНАН хуучин аргаа сэргээж, “амлалтаар уралдах“ шинэ дайныг сүүлийн хэдэн өдрүүдэд өрнүүлж байна. УИХ-д 65 суудалтай МАН эх, олон хүүхэдтэй өрх толгойлсон эцэг, эхэд тэтгэмж олгох хууль, мөн эрэгтэй хүн 53, эмэгтэй хүн 48 настайдаа тэтгэвэрт гарч болох хууль баталж ард түмэндээ “халуун хайраа“ зарлав.

АН нь арилжааны банкуудын иргэдэд олгосон цалингийн, малчны, тэтгэврийн, оюутны сургалтын төлбөрийн бүх зээлүүдийг төрөөс төлж, холбогдох хуулийг удахгүй санаачлахаа амлаж байна.

МАНАН-ын энэхүү популист амлалтууд нь 2008 оны УИХ сонгуулиар АН хүн бүрт 1.0 сая төгрөг, МАН 1.5 сая төгрөг амлаж байсантай адилхан алхам юм. Тэгэхэд энэ хоёр нам эвслийн засгийн газар байгуулж, улмаар төрийн өмчийн компаниудаар бизнесийн зээл гадаадаас авахуулаад, хүний хөгжлийн сангаар дамжуулж бэлэн мөнгө тараасны горыг бүх монголчууд 6 жилийн турш төлсөн билээ.

АН-ын энэхүү популист амлалтад Венесуэлийг өнөөгийн хямрал, үймээн самуунд хүргэх эхийг тавьсан Уго Чавес ч атаархах байх...

Ямар ч гэсэн хоёр хоногийн дараа монголчууд хар, эсэл цагаан сонголт хийнэ. Үр дүн ямар гарахаас үл хамаараад Монгол Улс өрөндөө баригдсан, уул уурхайгаас хамаарсан хэвээрээ, авлигадаа живсээр 2020 оны сонгуультай золгоно. Тэр цагт ядаж сонгуулиа луйваргүй явуулж сурвал иргэдийн ядуурал, ажилгүйдэл бага ч гэсэн буурах эхлэл тавигдах юм.