Ерөнхийлөгчийн сонгууль тавдугаар сард болдог.  Бүрэн эрхийн хугацаа нь дөрвөн жил учраас энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгууль ч тавдугаар сард болж таарна. Сонгуулийг санал авах өдрөөс 60-аас доошгүй хоногийн өмнө УИХ-аас зарладаг хуультай. Цаг хугацааны энэ мөчлөгөөс харвал 2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн кампани  албан ёсоор эхлэхэд гурван сарын л хугацаа үлджээ. Парламентад суудалтай намууд Ерөнхийлөгчид нэр дэвшүүлдэг. Хэрэв Баянгол дүүргээс Д.Энхбатыг сонгогдсон гэж үзвэл МАХН, АН, ИЗН, Иргэний эвсэл гэсэн дөрвөн субьект Ерөнхийлөгчид нэр дэвшүүлэх эрхтэй. Бас парламентад суудалтай намууд хамтарч  нэг хүнийг нэр дэвшүүлж болох заалт ч хуульд бий. Нэр дэвшигчдийн тоо дөрөв байх уу, түүнээс ч цөөн байх уу гэдэг нь одоогийн Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр дахин нэр дэвших эсэхээс хамаарна. Н.Энхбаяр бол нэр нь албан ёсоор аль нэгэн намаас нэр дэвшивч нэдэр дээрээ парламентад суудалтай хоёр, бүр гурван ч намын эвслээс нэр дэвших хэмжээний нам дамжсан бүлэглэл, хэлхээ холбоотой том улстөрч. Тэрээр 2005 оны сонгуульд улстөрчдийн болон намууд доторхи бүлэглэлүүдийн дэмжлэгийг хүлээснээрээ бол бараг л МАХН, АН хоёроос хоёулангаас нь нэр дэвшиж байв.  Энэ дэмжлэг одоо ч түүнд байгаа. Харин албан ёсоор нэрийг нь  дэвшүүлэх нам Н.Энхбаярт байна уу, үгүй юү гэдэг нь олны анхаарлыг татаж байна.Тэрээр   улиран сонгогдохын тулд түр газардаж дахин нэр дэвших эрхээ аль нэгэн улстөрийн намаас  авах учиртай.

Н.Энхбаяр бол хуучин онолдоо хэт хөтлөгдсөн намыг шинэ шатанд гаргаж, түүхэндээ анх удаа ялагдал хүлээсэн МАХН-ыг эрх баригчаар Төрийн ордонд дахин залж, найман жил удирдсан. Энэ амжилтаа Ерөнхий сайд, УИХ-ын даргын суудлаар үнэлүүлж, хамгийн сүүлд Ерөнхийлөгчид нэр дэвшин ялсан билээ. Одоо намаасаа дахин нэг удаа нэр дэвших эрх төрийн  хуулиар ч, МАХН-ын дүрмээр ч Н.Энхбаярт бий.  Харин тийм боломж, улстөрийн орчин бий эсэх нь МАХН-ын одоогийн намын дарга С.Баяр болон шинээр томилох ерөнхий наргийн бичгийн дарга, намын удирдах зөвлөлийн гишүүдийн хүсэл зоригоос л хамаарна. Ер нь МАХН-аас сонгогдсон Ерөнхийлөгч нар дахин нэр дэвших эсэх нь тухайн үеийн намын удирдлагууд, тэр дундаа намын дарга болон төрийн тэргүүн  нарын хувийн харилцаанаас ихээхэн хамаарч байв. Өмнөх Ерөнхийлөгч П.Очирбат, Н.Багабанди нарын явсан замаар Н.Энхбаяр бас явж үзэх нь. П.Очирбат МАХН-аас дахин нэр дэвшиж чадаагүй бол, Н.Багабанди  УИХ-ын гишүүн Засгийн газрын гишүүний албыг давхар хашиж болох тухай Үндсэн хуулийн  өөрчлөлтийг жил шахам дарсны эцэст  гарын үсэг зурснаар ахин нэр дэвших эрхээ олж авч байлаа.  

Одоогийн  Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр, МАХН-ын дарга С.Баяр нар  арай өөр харилцаатай явж иржээ. Тэд өмнөх Ерөнхийлөгч Н.Багабанди, тэр үеийн намын дарга Н.Энхбаяр нар шиг нуруу нуруугаараа харж дөрвөн жилийг үдсэнгүй. Харин ч  өгөөтэй, аваатай явж иржээ. Н.Энхбаяр анх Ерөнхийлөгчид нэр дэвшихдээ С.Баярыг Москвагаас дуудуулж сонгуулиа удирдуулснаар тэдний хөндийрсөн харилцаанд эерэг уур амьсгал бүрдэж эхэлсэн. Төдөлгүй энэ харилцаа дахин хүйтэрсэн. Энэ нь Н.Энхбаяр сонгуулийн дараа МАХН-ын даргад С.Баярыг биш,  М.Энхболдыг нэр дэвшүүлсэнтэй холбоотой юм. Тухайн үед С.Баяр “Намайг арай зөвхөн сонгууль удирдуулах гэж Москвагаас дуудаагүй байлгүй дээ” хэмээн Н.Энхбаярын үйлдэлд гайхсан, эргэлзсэнээ илэрхийлж байв. Ингэж дахин царцсан тэдний   харилцаа 2007 оны сүүлээр ахин гэсч эхэлсэн.  С.Баяр  2007 оны арванхоёрдугаар сард Н.Энхбаяр болон нам доторхи түүний бүлэглэлийн нөлөөгөөр  МАХН-ын дарга болсон билээ. Тухайн үед Н.Энхбаярын дургүй нь дураа л дийлсэн юм. Өөрөөр хэлбэл, тэрээр дуртайдаа бус, зөвхөн  М.Энхболдод дургүйдээ л С.Баярыг хүчээр дэмжсэн юм.  Ингэснээр Н.Энхбаярын зүгээс   Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн кампаниа удирдуулсны өрөө  хожуу ч гэсэн С.Баярт төлөв. Дахиад өрийн шинэ харилцаа үүсэв. С.Баярын өр төлөх ээлж ирэв. Тэр намын дарга болоход дэмжсэний хариуд  Н.Энхбаярын өмнө үүрэг хүлээх ёстой. С.Баяр намын дарга  Ерөнхий сайд болж Засгийн газрын танхимаа бүрдүүлэхдээ энэ үүргээ ч  биелүүллээ.  Тэрээр Ё.Отгонбаярыг намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга болгож, Н.Болормаа, Ц.Мөнх-Оргил, Ч.Улаан, Ч.Хүрэлбаатар зэрэг “Ерөнхийлөгчийн” гэх хаягтай хүмүүсийг сайдаар томилсон билээ. Хэвлэлүүд энэ тухай “С.Баяр өр төлсөн томилгоо хийлээ, нэр цэвэр С.Баярыг нэр сэвтэй сайд нар хүрээллээ” гэж бичиж байв.  Харин МАХН-ын дарга  хоёр дахь удаагаа Ерөнхий сайд  болохдоо Н.Энхбаярыг үгийг нэг их сонсоогүй болов уу, эсвэл нийгэмд тэгж харагдахыг  хичээсэн байх. Лав л хоёр Шадар сайд хэрэггүй гэсэн төрийн тэргүүний зөвлөмжийг Ерөнхий сайд ч, УИХ ч хүлээж аваагүй юм.  Эндээс улстөрийн ажиглагчид Н.Энхбаяр, С.Баяр нарын бие биеэ барьцаалсан өр тэглэгдэж дуусчээ гэсэн дүгнэлт хийдэг. Гэхдээ энэ нь МАХН-ын дарга нь Н.Энхбаярт өргүй бол Ерөнхийлөгч дахин Ерөнхийлөгч болж чадахгүй гэсэн үг биш юм. Намын дарга С.Баяраас ямар нэгэн байдлаар шалтгаална л гэсэн хэрэг.   Хэрвээ Н.Энхбаяр МАХН-аас нэр дэвших эрхээ авч чадвал дахин соногдох ялалтынхаа тавин хувийг халааслалаа л гэсэн үг. Үүнтэй адил Н.Энхбаярыг МАХН-аас дахин нэр дэвших магадлалын бараг 50 хувь нь намын дарга С.Баяраас хамаарч таарна. Тэр ганцаараа ч биш. Хэрвээ  С.Баяр  хүсэхгүй бол л  М.Энхболд, Ц.Нямдорж гээд намын даргынхаа хүслийг   дагах, дэмжих  лидерүүд энэ намд  бас  бий.  Өөрийнхөө саналыг  намын Бага хурлаараа дэмжүүлэх чадвар  ч МАХН-ын  даргад бий. Сонгуулийн дараа АН-тай хамтарч Засгийн газар байгуулах саналыг Бага хуралдаа С.Баяр  ганцаараа авч ороод улстөрийн маш хүнд нөхцөлд бараг зуун хувь дэмжүүлээд гарч ирж байсан удаатай. Засгийн газарт АН-тай эвсэнэ, Н.Энхбаярыг дахин нэр дэвшүүлэхгүй гэдэг хоёр асуудлын аль нь Бага хуралд  жин дарах бол гэдэг ч сонин. Засгийн газарт эвсэнэ гэдэг бол өөрсдийнх нь  хүртэх “ бялуу”-наас талыг нь өөр хүнд хуваарилсантай адил учраас Бага хурлын гишүүдийн эрх ашиг ямар нэгэн байдлаар хөндөгдсөн. Харин Ерөнхийлөгч бол нэг л  хүн хүртэх том “бялуу” тул Бага хурлын гишүүдийн эрх ашиг тэгж их хөндөгдөхгүй.   

Ер нь бол Н.Энхбаярыг МАХН-аас дахин нэр дэвшүүлэхгүй байх нь Ерөнхийлөгчид ч, МАХН-д хамгийн муу хувилбар. Үйл явдал ингэж эргэлээ гэхэд Н.Энхбаяр МАХН-аас биш бол хаанаас вэ,    Н.Энхбаяр биш бол МАХН-аас өөр хэн нэр дэвших вэ гэсэн хос асуулт гарна.  Улстөрийн хүрээнийхний дунд эдгээр асуултын хариулт болох “бор шувуу”-д ч  жиргээд эхэлчихэж.

АН өнөөдрийнх шиг байгаа байхгүй нь мэдэгдэхгүй ийм цагт үед МАХН-аас хэн ч нэр дэвшсэн ялах магадлалтай.  Гэхдээ тэр нь намын жирийн нэгэн сул гишүүн биш, намын дарга өөрөө юм уу, УИХ-ын даргын аль нэг нь байх хэрэгтэй гэсэн яриа МАХН дотор нэлээд газар авчээ. Н.Энхбаярыг МАХН-аас дахин нэр дэвшүүлэхгүй байхад идэвхийлэн зүтгэсэн хувь хүн бүлэглэлүүд шангаа хүртэх ёстой.  Тэдний зүгээс С.Баяр, Д.Дэмбэрэл нарын хэн нэгийг дэвшүүлэн зайлуулж байж,  одоо байгаа албан тушаалд нь хэн нэгнээ залах юм. Тэгэхээр Н.Энхбаярыг МАХН-аас дэвшүүлэхгүй байх шалтгаан нь түүнээс өөрөөс нь гадна, зарим нэг хүнд  одоо хашиж байгаа албан тушаал нь  жижигдэж байгаатай  холбоотой бололтой.

Н.Энхбаяр МАХН-аас биш бол хаанаас нэр дэвших вэ гэсэн асуултын хариулт ч бэлэн болжээ. Энэ бол нэлээн бодитой таамаг. УИХ-ын сонгуулийн дүн гарах өглөө АН-ынхан ялагдсанаа гайхаж, МАХН-ынхан ялалтандаа итгэж чадахгүй байлаа.  Харин ИЗН-ынхан энэ өглөө бараг бүгдээрээ шахуу Сонгинохайрхан дүүрэг рүү таваргав. Хэрэв энэ дүүрэгт С.Оюун ялагдвал ИЗН парламентын нам гэсэн улаан шугамны гадна үлдчих гээд байв.  МАХН, АН-аас энэ тойрогт нэр дэвшигчид харилцан маргаж байгаад таг болов. Тэгсэн ч энэ тойргийн ялагчид тодрохгүй байсаар 26 тойргоос  бараг хамгийн сүүлд Д. Кёкшүюзан Батбаяр,  Н.Алтанхуяг, Д.Тэрбишдагва   нар, С.Оюун дөрвөөр гарч ирэв. Сонгуулийн маргаашаас эхлээд  нэг хэсэгтээ дөрвөөр явж байсан тус дүүргийн АН-ын дарга Я.Эрхэмбаяр эцсийн мөчид тав руу оржээ. Бараг л бүх тойрогт дээр сонгуулийн том жижиг маргаан гарсан тухай ялагдагсадаас гомдоллож байсан ч, Сонгинохайрханаас ийм гомдол нэг ч гарсангүй.  Тус тойрогт С.Оюуныг ямар нэгэн байдлаар ялуулахад Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр нэлээд идэвх гаргасан гэсэн яриа саяхнаас нэлээд хүчтэй гарах боллоо.  Бүр Ерөнхийлөгчийн бие төлөөлөгчөөр манай нэгэн нэртэй улстөрч тойрог дээр нь очиж зохицуулалт хийсэн гэсэн мэдээ ч байна.  Үнэн худлыг мэдэхгүй ч, тус тойрогт МАХН-аас /Д.Тэрбишдагва, Ц.Шаравдорж, Ундармаа/ , АН-аас ч /”Алтан гадас”-ынхан / Ерөнхийлөгчийн талыг баримтлагчид нэр дэвшсэн нь  үнэн юмдаг.   Ямарч л гэсэн хамгийн ихээр  шударга ёс ярьдаг, тэр хэрээр нийгэмд шударга имижтэй С.Оюун гишүүнийг тойрсон шударга бус сонголтын тухай улстөрийн хүрээнийхний дунд тэнэж эхэллээ.  Хэрэв энэ үйл явдал үнэн бол сэтгүүлчид хардах эрхээ эдэлж, Н.Энхбаяр МАХН-аас чадахгүй бол ИЗН-аас нэр дэвшихээр нөөц буудал болгон парламентад  оруулж иржээ гэсэн таамаг дэвшүүлж байна.  Саяхан намын дарга С.Оюун “ИЗН энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн  сонгуульд урьд өмнөхөөсөө идэвхтэй оролцоно” гэдгээ саяхны  нэгэн ярилцлагадаа дурдсан байсан. Харин өөрөө нэр дэвших эсэх тухайд “одоогоор 45 нас хүрээгүй” гэж бултсан байна лээ. Уг нь тэрээр энэ онд, Ерөнхийлөгчийн сонгуулийг албан ёсоор зарлахаас өмнө төрийн тэргүүнд нэр дэвшигчдэд  тавьдаг насны босгод хүрэх юм билээ.

Магадгүй улс төр  өөрөөр эргэж Ерөнхийлөгч нөөц буудлаа сонголоо гэхэд содон л үйл явдал болохоос сонин зүйл болохгүй. Дахин  хүрд эргүүлэх боломж олдоогүй учраас намаа солин  АН-аас нэр дэвшээд ялж  байсан тохиолдол өмнө нь П.Очирбатын үед гарч л байсан. ИЗН-ын хувьд АН шиг өөрөөсөө төрүүлж чаддаггүй Ерөнхийлөгчийг өрөөл намаас аваад нэр дэвшүүлж яагаад болохгүй гэж.   Дарга нь, бас нам нь харьцангуй нэр цэвэр. Тэгээд ч  ИЗН бол аливаа асуудлаар МАХН, АН шиг хоёр туйлд хуваагдаж  талцдаггүй.  Эх орон, БНН шиг компанийн нам ч биш. Улстөрийн нам гэх сонгодог утгаараа МАХН, АН-ын дараа орох улстөрийн хүчин. Гишүүд, лидерийн тоо, далайцаараа л явдаггүй болохоос мэддэг хүрээлэлдээ бол магадгүй АН-аас нэр хүндээрээ цэвэр талдаа байх.  Тэгэхээр  Н.Энхбаярын нөөц байж болох хамгийн боломжтой дараагийн буудал бол ИЗН л юм.

 Үнэхээр  Н.Энхбаяр нөөц буудалд буувал Ерөнхийлөгчийн сонгуульд  МАХН ялагдал хүлээх эрсдэл харин ч  нэмэгдэнэ.