Ирэн онд монголчуудын өмнө сизаамын хаалга онгойх шиг болж хүмүүс түжигнээ л гадаад паасуурт авж, авангуутаа гадагшаагаа гараад эхэлцийн гэсэн нарийн мэдкүү, би гёмээтрийн томьёоны ном сугавчлаад гүйжээсэн. Дараахан нь харин зурагтаар баахан хүмүүс боолын хөдөлмөр эрхэлжийн, исүүл боол шиг ажиллаж байгаад ирлээ гэж мэгээд хушуугаа унжуулаа байжээсний нь санажийн. Тэгсэн солонгосын монголчуудын эхний хэсэг нь байсийн байлээ л дээ. Яриулаад байвал бараг зэвсэг тавьж өгөөд тулалдуулддаг гэж магадгүй байсаан гладиатор шиг. Боолоо боол.

Яс юман дээр бол, ажилд орлоо, өглөө унтчлаа. Хоцорноо, тэгснээ ахиад хоцорно, тэгээ халагдна.... Исүүл цалингаа авлаа, тооллоо, илбийн мэдрэмж төрлөө, уулаа, маргаашийн ажил дасс оо... Нөгөөдөр нь очлоо, дарга муухай харлаа, баяртай гэлээ, шооконд орлоо. Даргынхаа мөрөн дээр алгадаа л, та гөөмөн алиа хүнээ гэсгээд цаашаа оркоо наасан даа аягүол. Дарга гайхаад бараг цагдаа дуудна л даа. Манайхан яахудээ, аа яачxаав, “чи өөрөө идэж уудгүй юу, сүртээшд!” - гээ л нэг харсан чинь гудамжинд гарцан. Аргаа бараад хэлснээр нь байхаас өөр аргагүй. Цалингаараа сайхан банкиадалчаад байжаах чинь өглөө шүдээ зууж босохоос өөр аргагүй болоо л, ажил дээрээ хажуугийн хүнтэйгээ пан гөрж болкуу, цайны цагаар хоолоо идчээд шүдээ чигчлээд суугаад байж ч болкуу... Ноён зантай монгол хүнд ийм юмнууд чинь боол шиг л санагдна биз дээ. Ноёноосоо зангий нь л  ганцxан дуурайжээдэг мөн ч сохор удамшил шүү энэ. Авсан цалингаараа анх удаа, нүдэндээ харагдсан хамгийн амттай юмаа хүссэнээрээ идээд цаана нь өчнөөн илүү гарчээсэн болохоор арай л боолын хоол иджийн гээгүй байх. Ингэж л гавтлийзмтай улаан нүүрээрээ тулжээж дээ хүүхдүүд. Угжаа л, урамшуулаа л, хамт олноороо мөнгөө нийлүүлжаагаад нэгнээ өөд нь татдаг нийгмийн, эрхийн тэнэг, янгууч, биеэ өмөөрнө гэж тамтаггүй хүүхдүүд. Харь гаригийн гийчид шиг л байсан байх даа. Хөөе, урт чихтэй, том бөөрөнхий толгойтой байсан гээгүй шүү. Өөр юмы нь хэлжийн. Тухайлуул: “Би яасы! Tэгээ яачxаав! Би ажлы чинь хийжийннн!”

Одоо 20 жил өнгөрсөөн. Гадагшаа гараад алингаа алдаж гушуугаа унжуулдаг монгол гэж бараг байхгүй. Байсан ч өөрөөсөө боллоо гэдгээ гадарлана. Ажил олдсоныгоо аз гэж ухамсарлахаас, ажлы чинь хийжийн гэж эзэндээ туньсан бодол тээхээ больсон биз. Боолын ажил хийсэн ч өөрөө л тэрийгээ сонгосон. Тэнэг толгой яах гэж наашаа зүглэвээ би! гээ л. Энэ том юм олжаагаан шүү. Гэхдээ энэ үед ч, одоо ч гадны ажил олгогчид монгол хүний ажиллах чадварыг ихэнхдээ муугаар үнэлж байгаагүй нь үнээн! Аягүй тунгалаг тамирын Долгор шиг хэлжаагаа биз би, аан? За тэр хүүхэн яахуу, тэгээ ер нь манайхан чинь гадаадад гарахаараа чангараа л, дотооддоо байхаараа сулраад байдаг болцымуу гэх гээд баахан хадуурчлаа дээр. Хадуурсан юм уншуулцанд соорий гсн. Нохой хамартаа хүрэхээр усч гээ л манайхан чинь гадаадад гарахаар гялтгануулжийшд, амьдрана гэж. Юун тэр аруун хэдэн жилийн өмнөх, бүх юмы нь сурцан одоо. Чадалтай ч бай, сул дорой ч бай жийнкэн өршөөлгүй нийгэмд гараад явцан хэн ч хамарт нь ус хүрцэн нохой болдийм шиг байлээ. Хөгжилтэй орны хурдтай нийгмийн хайр найргүй тулгалтын хүчинд автаад ямар ч сайхан гарын монгол байсан эрүүл саруул сэтгэлгээтэй нэгэн болж хувиржийн. Бүр арга нь олдкуу байвал, буцы доо, монголд ямарчээсэн өлсөж үхэхгүй гэдэг. Дэлхий  түүхэнд нийтийг хамарсан өлсгөлөн болж байгаагүй ганцxан орон Монгол юм гэнэ лээ, заяа нь түшиг. Гэхдээ байнаа, өслкүү л байвал амьдарчийн гэж андуурч болкуу л биз дээ.

Тэхсэн чинь яажийн гэнүү, өдөр болгон шахуу Төмөр ба түүний камаанд шиг хүмүүс гарч ТББ байгуулаа л хоолы нь халбагадаж өгөөд зогскуу хошногы нь арчиж өгнө гээ явчна. Тэднийг хүлээсэн орон зай хэтэрхий их байгаа нь гаслантай гав гавв... ккк. Cулраад байна  гэсэн хэсэг маань эд шүү дээ. Ядуусыг тэгээ яахын гэжүү. Яадийн тэгээд. "Ядуу байна гэдэг нь одоо өрөвдөлтэй биш, харин хамгийн залхуучууд" гэж амтай болгон ярьжаахааар нь би сонсчиж. Гэхдээ нэгээр зогскуу хоёр гуруун ч үе өнгөржээж, ядуу чигсн ядаж өөрийгөө буруутгадаг ядуустай болох байхоо манайх. Харин одоо монголд орлоготой орлогогүйн (баян хоосны) ялгаа гэхээсээ илүү оюун санаа, ухамсрын ялгаа улам холдоод байгаа нь нуруугий чинь жихүүцүүлкүү байнуу.  Юманд дорхноо уруу татагдна, турхирагдна, сонгууль өх гэж шуудай будаанаас л биеэ худалдана. За ахиад хадуурах нь, дараа ярий энийг. Ингжээтэл нэг хүн ууттай гурил оруулж ирээд хаячна даа гээд гэвтжээдэг нэлээд хэсэг байгаа. Улам л тийм болоо л.

Тэгсэн чинь дээрээс нь төр нь xаламжилж янаглан хорлоод болох биш. Жийнкэн том Төмөр ба түүний камаанд гсн, 76 гишүүнтэй камаанд уу ккк. Ямааг хүртэл зүгээр байлгахгүй. Удкуу хүн бүр 2,5 сая цаас авахжаагаашд тээ ккк. Нэл хүлээлэг үү одоo. Тэр битий хэл түрүү хаврын сүүлээр нэг хүн их, дээд сургуулий чинь үнэгүй болгы гээд бүр алангаа алдаа биз дээ. Хөнжлийхөө хэрээр хөлөө жий гэцэн байгаашд өвөг дээдэс. Дараа нь сайхан халамжил л даа. Төрөлт энтрээ дэмжээ л тээ. Угаасаа их цалин авдаг хүн их татвар төлнө, их татвар төлдөг хүнд дэкрээтний мөнгө их л ноогдно шд, гэх мэтээр тэтгэвэр энээ тэрээ юмнууд ч сайжрана биз дээ. Тэгээд ч тэр халамжлагчид чинь  өөрсдөө иджуухаа больчуул манай улс чинь хөөш, гайгүй мөнгөтэйн гэсийшүү. Нэхх худлаа худлаа халамж үзүүлкээ л, зурагтын камэр ойртонгуут дуу нь чангараа л ай. Тэгээд байхаар чинь наад хүмүүс чинь хүлээгээд гэвтээдийшдээ. Хоёр гуруун үе нь өнгөрсөн ч яг л иймээрээ байх залгамж халаа үүсэх нь байшд.

Ингэж алжаахаар, мөнгө иддэг хороон дарга, набор нэхдэг өрхийн эмч, гайгүй хувцастай халамцууг нь торгоод гайтайгий нь осгоочдог цагдаа, бэлэг өгдөг айлын хүүхдийг загнадаггүй, өгдгүй айлын хүүхдийг загнах битий хэл зоддог багш нарыгаа цэгцлээд өгчөөч. Зааза хаданд хашгирчлаа. Ёстой нөгөө чихэр иддэг Жавхарлал Неруд хүүхдээ ховолжаагаам шиг юм болчдог байшд. Тэхдээ ицсийцст тийм л биз дээ. Хэдүүлээ л энчээнээ ярьж л байя л даа тэ.

 

 

 -энэ 90-ийн тоог ир гэж бичих яасан гоё ин. Ингэж бичмээр санагдсийн, тэгээ л биччлээ. Дүрснүүдээ, та нар хүмүүст  сайн үйлчилжий шүү. Чи бидний хэн нь хэнийгээ хэрэглэх ёстой  билээ гсн.