Ер нь бүгдээрээ нэртэй юмыг нэрээр нь, зүстэй малыг зүсээр нь хэлэх цаг болжээ. Хууль тогтоогчид нь ажилдаа хувийн эрх ашгийн үүднээс ханддаг улсад авлига цэцэглэж, эдийн засгийн ашгийг нь цөөхөн бүлэг этгээд хүртэж, харин өр зээлийг нь бүх иргэд нь төлдөг.

Ардчилсан дүртэй ч тийм орны төр засаг нь улс төрийн намын нэр барьсан цөөн этгээдийн сайхан амьдрах, баяжих хэрэгсэл болж, иргэдийнх нь амьдрал хэчнээн зүтгээд ч дээшлэхгүй, сонгуулиас сонгуульд итгэл найдвараа барсаар амьдрал нь дуусдаг. Монголын хөгжлийн суурь нөхцөл нь эрдэс баялгийн зах зээлийн үнэ биш авлигагүй төр засаг бөгөөд түүнийг бий болгохыг “ухаалаг төр рүү” шилжинэ гэсэн гоё үгээр хэлээд байгаа юм. Гэхдээ ухаалаг төр нь ил тод улс төрийн намаас эхлэх ёстой.

БҮГД НАЙРАМДАХ МОНГОЛ УЛС

Улс орны эдийн засаг нь ганцхан бүтээгдэхүүн буюу гадил жимсний (банана) экспортоос хамаарч, төр засаг нь бүхлээрээ энэ бизнесээс хараат болж, зөвхөн тэдэнд үйлчилдэг байсан Латин Америкийн зарим орныг “Banana Republic” буюу Гадилын Бүгд Найрамдах Улс гэж анх АНУ-ын алдарт зохиолч О.Хенри XIX-XX зууны зааг дээр томъёолон нэрлэж байжээ.

Тухайн үед АНУ-ын гадилын зах зээлийг ганцхан компани хянаж, улмаар энэ жимсийг ургуулахад цаг уур, газар нутгийн таатай нөхцөлтэй, тээврийн зардал хямд, ажлын хөлс бага Өмнөд Америкийн орнуудыг хүссэнээрээ удирдаж байлаа. Ядуу орнуудын төр засгийн удирдлагыг авлигаар худалдаж аваад зардал, цалин хөлсийг нэмэхгүйгээр шийдвэр гаргуулдаг байсан гэнэ. Төр засаг нь иргэдээ биш, өөрсдийн ашиг сонирхлоо түрүүлж тавьдаг байжээ.

Монголын төрийн эрхийг сонгуулиар авч буй намууд зардлаа хаанаас авч байгаагаа тас нуудаг. Урд өмнө нь тэр намд байгаагүй, чинээлэг хүмүүс хандив өргөж, хамгийн том албан тушаалыг худалдаад авч байгааг нам нь ч, нийгэм нь ч ярихаа больсныг юу гэж ойлгох вэ? Газрын болон уул уурхайн лицензийн хууль бус зөвшөөрөл хуйвалдан олгож, гадаад, дотоодын иргэдэд олон сая доллараар дамласан мөнгөний хэсгийг улс төрийн намд хандивлаж, хамгаалалтад ордог жишгийг хэн зогсоох юм бэ?

Авлигаар төрийн эрхийг барьж, шийдвэр гаргаж буй бүх улсыг бананатай ч, бананагүй ч Гадилын Бүгд Найрамдах Улс гэдэг юм аа. Энэ тухай ярихаас айж, бүх хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн “амыг” нь мөнгөөр таглаж “хаалтын гэрээ” байгуулдаг улсыг өөрөөр юу гэж нэрлэх юм бэ?

Гадилын улсын хууль журам тогтоогчдод өөрсдөд нь энэ нь үйлчилдэггүй. Хувийн компанийн ажилчин ажлаа тасалдаг, эсвэл үргэлж хоцордог, хаана, юу хийгээд яваа нь нууц байдаг бол ажлаасаа шууд л халагдана. Хэрэв Та Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн бол өөр хэрэг.

УИХ-ын гишүүдийн хамгийн их анхаардаг, хэлэлцүүлэгт нь маш идэвхтэй ордог асуудал бол төсвийн хуваарилалт, албан тушаалын томилгоо, өөрийнх эрх ашигтай холбоотой байдаг тухай сонин бүр бичиж байна. Бусад асуудлаар тэд хуралдаа суудаггүй, үндсэн үүргээ биелүүлэхгүй атлаа голдуу гадаад явж, зав зайгаар нь сонгогдсон тойргоороо дайраад гардаг юм.

ДАЛАН ЗУРГААН КОЛУМБ

Cүүлийн үед Монголын иргэд ойлгохоо больсон албан тушаал бол яахын аргагүй Их Хурлын гишүүнийх. Далан зургаан гишүүд өөрсдөө ч ойлгохгүй байхад энгийн иргэд бид яаж ойлгох билээ. Ойлгохгүй байгаа учраас гишүүд ажилдаа очихоо ч больчихсоныг сүүлийн өдрүүд батлаад өгнө.

Нэгдсэн хуралдаан, байнгын хороо, ажлын хэсгийн хурал гишүүдийн ирц хүрэхгүй хойшлогдож, шийдвэр гаргах процесс шат дамжин сунжирсаар Их хурал ажиллаж чадахгүйд хүрчээ. Гишүүд нь харагдахаа больсон учир цөхөрсөн дарга тэдний ирцийг хурууны хээгээр нь бүртгэж, бас бүртгэгдсэн дарааллаар нь үг хэлүүлнэ гэж сахилгын алхам хийв. Өмнө нь тасалсан гишүүд өөрийн саналаа хөршдөө даатгаж картаа үлдээгээд, өмнөөс нь “бүртгүүлдэг” байсныг зогсоох гэнэ. Их хурлаа хүртэл “монголчилж” чадаж байгаа нь гайхалтай.

Хаашаа явснаа, хаана очсоноо, дараа нь хаана байснаа мэдээгүй хүмүүсийг Кристофер Колумб шиг хүмүүс гэдэг. Хөөрхий тэр Энэтхэг рүү гарсан ч төөрч, өөр тив нээснээ ч мэдээгүй юм. Монголын Колумбууд ажилдаа яах гэж очдог, очоод юугаа хийж буйгаа, орой хариад юу хийгээд ирснээ мэдэхгүй байна.

Албан газар нь хууль тогтоодог нэртэй ч Колумбууд гүйцэтгэх засаглал гэдэг шал өөр газар руу явна. За тэгээд аль хүссэн газраа эхэлж очдог тул очоогүй газар нь олон хүн хүлээгээд суучихна. Монголын Улсын Их Хурал ба Засгийн газрын ялгаа цаасан дээр л байх. Манай улс өнөөдөр 16 яам, 19 сайдтай, тэдний хоёроос бусад нь Их Хурлын гишүүд. Тус бүрийг нь нэг хүн хийж барахааргүй хоёр ажлыг нэг гишүүн “хийгээд” байгаа.

Арай чүү ард түмнээ гийгүүлж хурлын танхимд ирж гараа өргөн баталсан хуулиуд хэдхэн сарын настайгаас гадна дийлэнх нь зах зээлийн эдийн засгийн суурь орчин байх ёстой чөлөөт, шударга өрсөлдөөнийг гажуудуулсан, хэвийн үйл ажиллагааг алдагдуулсан, хувийн хэвшлийг дарамталсан байх юм. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг өшиглөж хөөчихөөд араас нь гүйж, ээлжлэн гуйгаад л, худлаа инээгээд, хөөцөлдөөд байх нь ичмээр. Тэдний хамгийн гол бүтээл байх ёстой хуулийн чанар нь нэг л иймэрхүү.

Энэхүү ажилдаа ч ирдэггүй, ирээд ажлаа “гурилддаг” Колумбуудтай хариуцлага тооцох арга механизм энэ улсад алга. Их Хурал гэдэг институц тансаг хийцтэй хэдэн хоосон танхимууд, тамлуулсан хэдэн Тамгын газрын ажилтнуудаас л бүрдэж байна.

Монголын сайд, гишүүдийн ерөнхий чадвар сул учраас аль нэг хууль журам гаргуулахын тулд тэднийг бэлтгэх, сургах шаардлага гардаг. Тэднийг гадаадын орнуудаар явуулж, туршлага судлуулах ажлыг олон улсын байгууллагууд хийдэг. Энэ ажлыг Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банк гарамгай сайн хийж лообийддог.

Ихэнх Колумбууд ирсэн хойно тайлан бичнэ гэж үгүй. Сайхан зугаалаад л боллоо. Төр, засгийг төлөөлж, төлбөр зардлаа гадаадын байгууллагаар даалгачихаад гадаадад очсон хойноо хурал, зөвл өлг өөнд нь оролцохын оронд дэлгүүр хоршоогоор явж байгаа Колумбуудын тухай нэртэй, албан тушаалтай нь хэвлэлээс унших боллоо.

ОДОО ЯАХ ВЭ?

Юуны түрүүнд Ерөнхий сайдаас бусад нь Их хурлын гишүүн бөгөөд Засгийн газрын сайд байж болохгүй тухай яаралтай шийдэх гэж байгаа нь засаглал цэвэрших байх гэсэн итгэл төрүүлж байна. Цаашилбал улс төрийн намуудын санхүүгийн тайланг жил бүр орлого, зарлагаар нь гаргуулж байж эрх мэдэл худалдах авах явдлыг зогсооно. Тайлан гаргахгүй, хөндлөнгийн шалгалт хийлгээгүй намыг сонгуульд оролцуулахгүй болгохыг Монголын иргэд шаардаж байна.

Дараачийн алхам бол Улсын Их Хурлын гишүүн гадаадад хийсэн айлчлал, уулзалтаар хэнтэй, хаана, юу ярьсан тухай дэлгэрэнгүй тайлан гаргаж өөрийн болон Их Хурлын цахим хуудсанд байршуулж нийтэд хүртээе. Энэ бол ардчилал хөгжсөн орнуудын Парламентын гишүүдийн ердийн ажил. УИХ-ын гишүүдийг тайланд бичүүлэх тухай ҮАБЗийн зөвлөмж байдаг ч биелүүлдэг, мөрддөг Колумб бараг алга. Тэртээ 1493 онд жинхэнэ Колумб хүртэл тайлан захиагаа Испанийн хаан Фердинандад явуулсан бөгөөд хүмүүсийг нь индианчууд (энэтхэгч үүд) гэж андуурч байжээ.

Иргэд бид Их Хурлын баян гишүүд маань гадаадад үл хөдлөх хөрөнгө авч ханшийн эрсдэлээ удирдаад байна уу, эсвэл хотын утаанаас зугтаад эрүүл мэндээ бөөцийлөөд байна уу гэдгийг мэдэх эрхтэй. Тэгээд ч бидний мөнгөөр, бидний нэрийг бариад, хэнтэй уулзаад, юу хийгээд явааг мэдэх нь ёс зүйд нийцнэ.

Колумбууд аа, нууц байршлаасаа гарч, үүрэгт ажлаа хийх шаардлагатай байна.