А: -Монголын банкуудын зээлийн хүү хэзээ хоёр оронтой тооноос буух юм бэ?

X: -Эдийн засаг нэг биш, хоёр хөл дээрээ зогссон цагт…

Эдийн засгийн хөдөлгүүрийн шатахуун нь мөнгө, бүр тодруулбал түүний тасралтгүй урсгал юм. Шатахууны хоc савны нэг нь үгүй тул манай эдийн засаг хэвийн байх боломжгүй, үргэлж л бензин нь дуусаж, саатсаар байна.

Үргэлж л мөнгөөр гачигдан, нэгэнт ховор бараа болсон мөнгөний үнэ тэнгэрт хадаад, шатахуунаа базааж авах боломжгүй олон жил боллоо. Арилжааны банкуудын зээлийн хүү жилийн хорин дөрвөн хувиас буурахгүй байна.

Шатахууны хос савыг хөр өнгийн болон мөнгөний, хамтатгаад санхүүгийн зах зээл нэрлэдэг. Хөрөнгийн зах зээлийн савнаас урт хугацаагаар хэрэглэх шатахуун гардаг бол, мөнгөний зах зээлийн савнаас зөвхөн нэг жил хүртэл хэрэглэх хөрөнгө гардаг. Харин Монголд зөвхөн нэг нь буюу мөнгөнийх нь байгаа учир эдийн засаг хазганаж өөрийн эрхгүй таяг тулдаг. Таяг нь гадаадын улс орнуудаас гуйж аваад төсөвтөө ашигладаг зээл тусламж.

Уг нь тулгуур эрхтэн нь бүтэн эдийн засагтай орнуудад илүүдэлтэй хэсгээс хөрөнгийг нь тодорхой нөхцөлөөр авч бөөгнүүлээд, хувааж багцлан хөрөнгө дутагдалтай хэсэгт зээлдүүлэн ашиглуулж, эрг үүлэн өгөх буюу зуучлалын үүргийг санхүүгийн зах зээл гүйцэтгэдэг.

Монгол Улсад урт хугацааны хөрөнгө нийлүүлдэг тэр савыг бий болгоод ашиглахад юу нь болохгүй байна вэ?

Яавал хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлж урт хугацааны хөрөнгийг эдийн засагтаа оруулах вэ?

Хөрөнгийн дутагдалтай хэсэг

Монгол Улсын хөгжилд их хэмжээний хөрөнгө шаардлагатай байна. Улаанбаатарын гэр хорооллыг орон сууцтай болгох, халуун, хүйтэн ус татан түгээх сүлжээ байгуулах, цахилгаанаар хангах, хотоо гэрэлтүүлэх, шинэ баригдаж буй барилгуудыг дэд бүтэцтэй холбоход урт хугацааны асар их хөрөнгө, бараг 50-60 тэрбум доллар шаардлагатай байгаа.

Банкууд богино хугацааны эх үүсвэртэй тул урт хугацааны хөр өнгө оруулалтыг санхүүжүүлж чадахг үй болохыг өнгөрсөн жил үүд харууллаа. Тэгээд ч банк зөвхөн барьцаа хөрөнгөтэй хүнд зээл олгодог учир хөрөнгө бага, хөрөнгөгүй олон зуун мянган иргэд бизнес эхлэх боломжгүй, ойр зуурын хүнс бараа нийлүүлж өдрийн орлогоороо амиа аргацааж байна.

Жишээ нь, агаарын тээврийг онгоцгүй хөгжүүлж болохгүй. МИАТ энэ өдрүүдэд Хөгжлийн банкны босгосон бондын мөнгийг зээлж анхны шинэ онгоцоо хүлээн авч байна. Үндэсний компани нэрээр МИАТ-ыг хувьчлахгүй, төрийн өмчийг төлөөлсөн гэх этгээдүүд олон жил хуйвалдан хулгайлсаар дампууруулах шахаад буй энэ үед мөрөн дээрээ зээлийн ачаалал нэмлээ.

Хэрэв МИАТ хувьцаат компани байсан бол, ТУЗ-д нь орсон жинхэнэ хувьцаа эзэмшигчдийн төлөөлөл хулгайлах боломжийг олголгүй, улмаар компани ашигтай болон зээл авахын оронд олон улсын хөрөнгийн зах зээлээс онгоцны санхүүжилтээ босгох байсан юм.

Урт хугацааны хөрөнгө шаарддаг зам, цахилгаан станц зэрэг томоохон төслийг нэгэнт л эргэн төлөгдөхийг Засгийн газар нь хариуцдаг, найдвартай тул хувийн, нийтийн болон хувийн хэвшлийн хамтарсан хэлбэрээр (PPP) гүйцэтгэж эхний санхүүжилтийг Хөрөнгө оруулалтын сангууд гаргаж болно.

Монголын хувийн компаниуд бизнесээ өргөтгөх хөрөнгө оруулалт татах хэрэгцээтэй байгаа бөгөөд ил тод, нийгмийн хариуцлагатай, мэргэжлийн удирдлагатай олон компаниуд дотоодын хөрөнгийн зах зээлээс санхүүжилт босгохыг хүсэж байна.

Хөрөнгийн илүүдэлтэй хэсэг

Олон жилээр хүрэх боломжгүй, нийгмийн хамгийн том хуримтлал бол хүн бүрийн цалингаас бараг арван хувиар суулган авч буй нийгмийн даатгал, тэтгэврийн сангууд юм. Эдгээр сангийн тодорхой хэсгээр урт хугацаанд ашгаа өгдөг хөрөнгө оруулалт хийн дэд бүтцийг хөгжүүлдэг.

Гэтэл Монгол Улсын тэтгэврийн сангийн хуримтлалд одоо хаана, хэдий хэмжээний хөрөнгө байгаа тухай тайлан гарахаа больсон бөг өөд монголчууд нэрийн дансандаа хэдэн төгрөг байгаагаа ч мэдэхээ байсан. Тэтгэврийн санд жилдээ 800 тэрбум төгрөг төвлөрдөг ч тэтгэврийн төлбөртөө өгөөд дуусдаг ажээ. Юун хуримтлах манатай.

Тэтгэврийн хувийн санг байгуулж, ажиллагсдын оруулсан хөрөнгөтэй дүйцүүлэн ажил олгогч хөрөнгө гарган томоохон хуримтлал үүсгэн, улмаар хөрөнгийн зах зээлээр дамжуулан арвижуулж болдгийг олон орны жишээнээс харж болно. Манайд Хасбанк, “Голомт” банк, “Вагнер Ази” компани хуулийн этгээд биш ч тэтгэврийн хуримтлалын данс ажиллуулж байна.

Монгол Улсын Засгийн газар яамдуудыхаа дэргэд 30 гаруй тусгай сан байгуулсан бөгөөд хөрөнгийг нь төрийн сангийн тусгай дансанд байршуулсан гэх боловч орлого, зарлагын ямар ч тайлан олон нийтэд олдохгүй байна.

Арилжааны банкуудын хадгаламжийн ихэнх хэсгийг цөөхөн хүн эзэмшдэг гэх бөгөөд энэ мөнгө арилжааны банкны хүүгээс илүү орлоготой бол хөрөнгийн зах зээл рүү маш түргэн шилжих зүй тогтолтой.

Холбох гүүр

Голын нэг эрэгт хөрөнгийн илүүдэл, нөгөө эрэгт хөрөнгийн дутагдал байтал хоорондын гүүр буюу санхүүгийн зуучлалын зөөлөн дэд бүтэц Монгол Улсад тогтоогүй байгаа. Иймээс хөрөнгийн зах зээл эхлэл төдий, гөлийсөөр л байна.

Арилжааны банкуудыг Төвбанкаараа удирдуулж мөнгөний зах зээлийг хөгжүүлэн, төрийн төсвийн бодлоготой зөв хэрэгжүүлж болно гэж үе үеийн Засгийн газар итгэн эдийн засгийн машиныг хүнд араагаар зүтгүүлсэн ч зээлийн хүү буурахгүй, мөнгөний хомсдол нүүрлэсээр л байна.

Ашиглаж чадвал асар их хөрөнгө илүүдэлтэй байгааг төр засаг анзаарахгүй байна уу, мэдэхгүй байна уу? Эдгээр хөрөнгийг цуглуулж, дутагдалтай хэсэгт нь байршуулах зориулалтын институцуудыг бий болгох, холбогдох зөөлөн дэд бүтэц бүрдүүлэх, түүний дотор Үнэт цаасны тухай шинэ хуулийг батлах шаардлагатай байна.