ГАМШГИЙН ДАРАА

Жил хагасын өмнө Японы зүүн хойд талын далайн эргийг нөмөрсөн гамшигт цунами олон хот, суурин газрыг устган живүүлж гучаад мянган хүний амийг авч оджээ. Тэдгээр хотын нэг далан таван мянган оршин суугчтай Кэссэннума хотоос гэхэд л 1500 иргэн нь осолдож, сураггүй болсон байна.

Найм дахь үеийн загасчин Кавамура саны усан онгоц уулын оройд байдаг учраас ганцаараа бүтэн үлдсэн байшингийнх нь хажуугаар хөвүүлэн, дараагийн уулын бэлд “буулгаад үлдээжээ”.

Далайн эргээс хоёр км зайтай машины зам дээр зогсож буй том хөлөг онгоцыг хараад байгалийн тэрхүү аюулт үзэгдлийн цар хэмжээг төсөөлөн бодлоо. Энэ том хөлөг онгоцыг, эргийн бүх байшин барилга олон зуун машиныг хамруулан зомгол шиг шидэж байсан аварга өндөр давалгааны дараа хотоо цэвэрлэж шаварт шигдсэн олон барилгын үлдэгдэл, олон мянган машины сэгийг зөөн цэвэрлээд дуусчээ. Харин энэ хөлөг онгоцыг зөөх, эсвэл байгалийн гамшгийн үзмэр болгон үлдээх эсэхээ тус хотынхон эцэслэн шийдээгүй гэнэ.

Олон мянган байшингаас зөвхөн суурь л үлдэж, бүтэн хот үндсэндээ газрын хөрснөөс арчигдсан бөгөөд иргэд нь түр зуурын барьсан байшингуудад амьдарч байна.

Цагтаа Япон орныг хангаж байсан олон загасны аж ахуйтай (санма, кацуо, магура), аялал жуулчлал өндөр хөгжсөн энэ нутаг зүүн эргийн бусад олон жижиг хотын адилаар байгалийн гамшгийн үр дагаврыг арилгах, сэргээн босгох ажлаа эхлээд байна. Дунджаар 70 см суугаад байгаа газруудаа далайгаас эргүүлэн авахын тулд эрэг дагуу маш урт хамгаалалтын далан босгохоос сэргэн босголтын ажлыг эхлүүлнэ гэж хотынхон ярьж байлаа.

Байгалийн гамшиг Япон улсын олон зуун жилийн хөдөлмөр, технологи шингэсэн үйлдвэр, аж ахуйн газрууд, үл хөдлөх хөрөнгийг эвдлэн сүйтгэсэн ч япон хүний эрч хүч, сэтгэл зүрхийг мохоож чадаагүй ажээ.

Бидэнд хамгийн түрүүнд монголчууд тусалсан, аврах багаа хурдан ирүүлсэн, нийт ажиллагсад нь нэг өдрийн цалингаа, иргэд нь мөнгөн тусламж үзүүлсэнд япончууд чин сэтгэлээсээ талархах болсон гэж Элчин сайд Хүрэлбаатар хэлэв.

Тус хотод төвтэй Японы загасчдын нийгэмлэгийн хуулийн зөвлөхөөр дөчин жил ажилласан “Майнарү” ХК-ийн ерөнхий захирал Тода Хидоши, мөн компанийн гүйцэтгэх захирал Ёшизаки Сэйки нар Монголоос таван гэр онгоцоор авчирч, монгол оюутнуудаар бариулан, орон гэргүй болсон иргэдэд гэр бүлээрээ түр цуглах боломжийг бүрдүүлэн өгч олны талархлыг хүлээж байжээ.

АРИУСГАГЧ ШИДЭТ ИДЭЭ

Япончууд давсыг хүндэлдэг, ариусгах шидтэй идээний дээж гэж үздэг юм байна. Тэд хаалганыхаа хоёр талд давс тавьж орон гэрээсээ гарз хохирол гарахгүй байх, саар муу зүйл орохоос хамгаалдаг заншилтай. Оршуул гаас буцаж ирээд гэртээ орохоос өмнө үүдээрээ давс цацаж зам мөрөө ариусган, уй гашуудлаа тайлдаг гэнэ. Хүнд давс бэлэглэх нь гай барцадаас хамгаалж, ариун үйлийг бэлгэдэн ерөөж буйг илэрхийлдэг аж.

Далайн эргийн хүмүүс, тэдний дундаас Кэсэннума хотынхон далайгаасаа загас барихаас гадна шорвог усыг нь татаж, давсны талбай байгуулан тараан хатааж, цуглуулан авсан давсаа нутгийн гүнд амьдарч газар тариалан эрхэлдэг хүмүүст зардаг уламжлалтай байжээ. Ургац муу, ган зуд дайрч, гай зовлон тохиолдож өлсгөлөнд нэрвэгдсэн цагт Кэсэннумагийн давсыг долоож, хордсон гэдэс дотроо цэвэрлэн амьд үлдэж байсан түүхтэй аж.

Тода сан, Ёшизаки сан хамтран Kэсэннумагийн ард иргэдэд бас нэг бэлэг барьжээ. Энэ нь Увс аймгийн Давст сумаас гаралтай 1580 кг жамц давс бөгөөд түүнийг хотын иргэд ихэд бэлгэдэн хүлээн авч тусгайлан залж нэгэн шрайн (Буддын шинто урсгалын сүм) шинээр босгож дотор нь тавьсан байна. Тэр давсыг анх 2005 онд Айчи хотод болсон дэлхийн үзэсгэлэн худалдааны үеэр Монголын павильеонд тавьж, дараа нь тус павильеоныг ажиллуулж байсан Ёошизаки сан олон жил агуулах түрээслэн хадгалжээ.

Энэ сүмийг хотын баруун захад орших Алтан уулд байгуулжээ. Энэ уулнаас япончууд Мэйжигийн үеэс гараар алт олборлож байсан. Том цул алт гарч байсны хамгийн том нь 83 хувийн агууламжтай 2.25 кг “Аварга” нэртэй чулуу гарч, дэлхий дахины анхаарлыг татаж байжээ. Энэ алт 1904 онд Америкийн Сэнтройст болсон олон улсын үзэсгэлэн худалдаанд тавигдан шагнал ч хүртсэн байна. Түүнчлэн Орос-Японы дайныг санхүүжүүлэх мөнгийг гадаадаас зээлэхдээ энэ бүхэл алтаа барьцаалж байжээ. Энэ алтны тухай монголчууд бидний эртний танил зохиолч Шиба Рёотарогийн “Гүвээн дээрх үүл” хэмээх зохиолд өгүүлдэг.

Алт олборлож байсан амууд нь одоо ч гэсэн харагдах энэ уулын бэлд амьдардаг, энэ уурхайн ашиглах эрхийг гурван үе дамжин эзэмшиж буй Накамура гуай Алтан уулын музей ажиллуулж амьдардаг бөгөөд саяхан хотын санхүүжилтээр барилгаа шинэчилжээ.

Аравдугаар сарын 28-нд энэхүү музей болон жамц давсан сүмийн нээлт зэрэг болж өнгөрлөө. Энэ ёслолд тус хотын Иргэдийн хурлын гишүүд, Хотын дарга, Монгол Улсаас Японд суугаа Элчин сайд С.Хүрэлбаатар, УИХ-ын гишүүн асан Х.Сэдванчиг нар оролцож үг хэлэв.

“Энэ бүс нутаг, ард иргэд гамшигт дахин өртөхгүй, сэтгэл санаа өөдрөг явахад нь дэлхийн өв болохуйц энэ том жамц давс хувь нэмрээ оруулбал монгол түмэн баярлах болно” гэж энэ оронд их сургууль төгссөн гишүүн тэмдэглэв. Япончууд Монголоос ирүүлсэн энэхүү “Аварга” давс хотыг маань ариусгаж, гай зовлонгоос ангижруулан, сэргээн босголтоо өрнүүлэхэд цагаа олсон сэтгэл санааны дэм болж байгааг тэмдэглэж, ардын ая дуу өргөн, бага ангийн сурагчид бөмбөрийн цохилтоор түрсэн утга төгөлдөр сайхан өдөр болов.

Хотын удирдлагууд саяхан ёкозуна хакухо (М.Даваажаргал) ирж сүмогийн тэмцээн зохион байгуулах дэвжээ бүтээхэд нь туслахаа амласныг ам уралдан хөөрөв.

Кэсэннума хотод залсан Монголын жамц давс байгалийн гамшгаас хамгаалж, сэргээн босгох ажлыг ариусган, аялал жуулчлалыг дахин хөгжүүлэхэд хувь нэмэр оруулна гэж хотын иргэд үзэж байна.

Ер нь япончууд бусдад маш талархалтай ханддаг, зовлон даадаг, маш хөдөлмөрч, хичээнгүй хүмүүс болохыг цаг ямагт харж явлаа. Тэд байгалийн гамшгийн хор хохирлыг даван дуулж, хотоо сэргээн босгож чадна гэдэгт бид бүрэн итгэж байна.

Энэ нутгийн загасчид олз омог их, арвин их загас бариад эрэг рүүгээ буцаж ирэхдээ “Хамаженку” дуугаа золбоотой дуулсаар ирэхэд нь тосгоноороо тосон авч том баяр хийдэг байжээ. Жамц давс маань удалгүй дуулах тэр дууных нь нэгэн түрлэг болтугай.