Хятад АНУ хоёр сөргөлдөх үү? Энэ асуултыг дэлхийн томоохон хэвлэл мэдээлэл, судлаач шинжээчид тавих боллоо, ялангуяа Барак Обамаг “АНУ-ын батлан хамгаалах стратегийн шинэ тойм”-оо зарласны дараагаас.

Энэ оны эхэнд АНУ батлан хамгаалах стратегийн гол фокусаа Ази Номхон далай руу чиглүүлэх болсоноо зарласан билээ. Учир нь өсөн дэвжиж буй Хятад улс Ази дахь хүчний тэнцвэрийг өөрчилж буй учраас АНУ “Ази Номхон далайн бүс рүү чиглэсэн тэцвэржүүлэлт хийх шаардлагатай” гэж үзсэн аж. Ингээд АНУ “бид Ази Номхон далайн аюулгүй байдлын холбоотнууддаа гол анхаарал хандуулах болно” гэснийг Хятадын эсрэг чиглэсэн нь ойлгомжтой байна хэмээн Хятадын батлан хамгаалахын мэргэжилтэн дүгнэжээ.

Шинэ стратегиа зарласны маргааш нь Хятадын Глобал таймс сонинд “АНУ-ын шинэ стратеги Бээжинг тавгүйрүүлж, хоёр улсын харилцаанд нөлөөлж таарна” гэв. Уг нь хятадын судлаачид Хятад АНУ-ын харилцаанд худалдааны маргаан, хүний эрхийн асуудал гэх мэт  бэрхшээл мундахгүй ч бүтцийн шинжтэй зөрчил үгүй гэж нэгэн дуугаар шахам хэлдэг. Гэтэл эдүгээ АНУ-ын шинэ стратеги Ази дахь Хятадын ашиг сонирхолд нийцэхгүй нь тодорхой болоод буй.

Нэг талаар Хятад АНУ хоёр бүх салбарт нягт уялдаатай болсон, зүгээр нэг “хосууд” биш “эхнэр нөхөр” болсон, ямар ч сөргөлдөөн байлаа гэр дотроо л өрнөнө гэж Ази Номхон далайн аюулгүй байдлын хамтын ажиллагааны зөвлөлийн Хятадын хорооны дарга Ма Жэньган хэлсэн байна.  (энэ бол толгой хагаравч малгай дотроо байж, ханцуй дотроо наймаалцах тухай санаа байж мэдэх юм.)

Гэтэл нөгөө талаар хоёр талын эдийн засгийн хамаарал хичнээн их байлаа ч улс төрийн шийдвэр тус тусдаа гарна, дэлхийн нэгдүгээр дайны өмнө Франц, Герман, Англи орнуудын худалдааны хэмжээ ДНБ-ийх нь 50%-д хүрчихсэн байсан ба тухайн үед дайтах тухай байж болошгүй зүйл гэж тодорхойлж байсан түүх бий тухай өөр нэгэн шинжээч жишээлэх ажээ.

Энэ мэтээр АНУ Хятад хоёр мөргөлдөнө, мөргөлдөхгүй гэж үзсэн талууд өөр өөрийн үндэслэл таамгийг дэвшүүлж буй. ВВС-ийн тоймчийн дүгнэснээр АНУ-ын шинэ стратегид Хятад улс ямар хариу үйлдэл үзүүлэхээс цаашдын үйл явдал хамаарна.

АНУ-ын шинэ стратегийн эсрэг Хятад улс батлан хамгаалах зардлаа улам өсгөх магадлалтай. Jane’s Defence-ийн тооцоогоор Хятадын батлан хамгаалах зардал 2015 он гэхэд 238 миллиард ам.доллар болж жил бүр 18.75%-р өснө. Хятад улс тогтвортой байхын тулд эдийн засгийн хөгжлөө хамгаалах шаардлагатай, хятадын дэлхий даяар явуулж буй худалдааны урсгал, эрчим хүчний эх үүсвэрүүдэд нь саад болох аливаа оролдлогод Хятад улс үндэсний эрх ашгаа хамгаалах шалтгаанаар хүчтэй хариу барихад өдрөөс өдөрт бэлдсээр л ... Тухайлбал Хятад улс нефть импортынхоо дийлэнхийг Ойрхи Дорнодоос авдаг ба далайн тээвэр нь Энэтхэгийн далай, Малака, Хятадын өмнөд тэнгисээр дайрч өнгөрдөг болохоор энэ бүс дэхь АНУ-ын цэргийн оролцоо нь Хятадын эрх ашгийг шууд хөндөж байгаа хэрэг болно.

Юутай ч хамгийн сүүлийн жишээгээр саяхан АНУ-д айлчилсан Хятадын дэд дарга Си Зиньпин илтгэлдээ “АНУ Ази Номхон далайн бүс дэхь Хятадын эрх ашгийг хүндэтгэнэ гэж найдаж байна” хэмээн дипломат замаар АНУ-д сануулга өгөөд байна.

Онол ба олон салаа хариулт

Олон улсын харилцааны онолын хүрээнд АНУ Хятадын нөхцөл байдлыг авч үзвэл:

Хүчний онолоор АНУ Хятад хоёр мөргөлдөх магадлалтай, учир нь талуудын хүчний харьцаа ойртох тусам зэвсэг хангинуулах магадлал өндөр байдаг.



Гэхдээ хүчний тэнцвэрийн онолоор бол системийн дотор дор хаяж таван гол улс байхад хүчний тэнцвэр барих боломжтой. Европт 1815-1914 оны хооронд хэд хэдэн хүчирхэг гүрэн зэрэгцэн оршиж, энх тайвныг тогтоож байсан жишээ байдаг. Хүйтэн дайны дараа бий болсон АНУ хэмээх нэг туйлт ертөнц одоо өөрчлөгдөж, шинэ зуунд олон туйлт болж байгаа учир хүчний тэнцвэр харьцангуй тогтож мэдэх юм. Тэгвэл АНУ Хятад мөргөлдөх магадлал бага гэж үзнэ.

Харин мөргөлдөөний онолоор аливаа улсын дотоод улс төр хүндрэх нь дайны үндэс болох нь бий, олон улсад дайтах замаар дотоод улс төрийн зөрчилөө шийдэх тухай ойлголт байдаг. Эдүгээ Хятад ч АНУ ч удирдлага солигдох улс төрийн том өөрчлөлтийн өмнө ирээд буй. АНУ-ын хувьд ээлжит ардчилсан сонгууль явуулах боловч эдийн засгийн хүнд байдлаас үүдсэн улс төрийн талцал хурцадсаар байна. Хятадын хувьд тогтвортой мэт байсан ч саяхан Чуньцин хотын нийгмийг аюулаас хамгаалах албаны дарга нь АНУ-аас орогнол хүссэн талаарх шуугиан дэгдэж, үүний цаанаа УТТ-ны гишүүн Бо Силай удахгүй улсын даргад дэвших гэж буй Си Зиньпинг түлхэх санаархалтай байсан нь илрэв гэх таамаг ид шаагиж, Хятадын коммунист намын дотор бугшсан зөрчлийг ил гаргаж орхилоо гэцгээж байна. Гэхдээ АНУ-ын ч Хятадын ч дотоодын байдал нь олон улсад дайтахад хүргэнэ гэж одоо дүгнэхэд эрт.

Харилцан хамаарлын онолоор бол эдийн засгаар АНУ Хятад хоёр бие биетэйгээ нягт холбогдсон учраас аль алиных нь эмзэг тал болно. Талуудын ийм эмзэг байдал ижил биш бол, жишээлбэл Хятадын экспортын орлого АНУ-аас үл хамаардаг байсан бол Хятад давуу талтай байхсан. Гэтэл энэ хоёр улс нэг нь нөгөөгөөс үл шалтгаалж чадахгүй болсон учраас ижил эмзэг байдал нь тэнцвэр үүсгэж болох талтай.

Гэх мэтээр алив юм олон талтайн адил хариулт нь мөн төдий чинээ олон салаа. Эцэст нь хэлэхэд ойрын ирээдүйд энэ хоёр улс шууд мөргөлдөхгүй, харин аль аль нь сөргөлдөөнд бэлдэхийн зэрэгцээ нөлөөгөө тэлэхээр хувь хувьдаа оролдож, магадгүй нөлөөний хүрээгээ хуваах тохироог хийсээр байх бизээ.