Зорчигчдыг аялуулагч этгээд юуны түрүүн Алла­хын ивээлд баг­таа­хыг хүсэж Коран судраас  иш татаж, тарни хүнгэнүүлс­нээр Бээ­жин-Абу Даби­гийн чиглэлийн онгоц газраас хөндийрнө. Нис­лэ­гийн аюулгүй байдлын бусад дүрэм заавар хоёр­дугаар асуудал бо­лол­­той. Энэ нь анх сууж буй хүнд гадаад оронд бус өөр ертөнцөд нэвт­рэх мэт содон сэтгэгдэл төрүүлж бай­лаа.

Аллах тэнгэрийн доор найман цаг нисээд эсэн мэнд газардахад мөн л Коран судраа нээн түүнд баярласнаа илэрхийлэв бололтой. Ихэнх хүмүүс бурхныг болж өгвөл ар­гал­чих гээд, түүнээс "юм сал­гачих" санаатай ханд­даг бол энд тийм биш. Жаахан байж байгаад л "цагаан хоолой"-гоор Ко­раны "лекц" хангинахад хэн ч төвөг­шөөхгүй, өд­рийн хэд л бол хэдэн удаа ажлаа орхин, гудсаа чи­рэн байшингийн нэг бу­ланд цаашаа хараад зал­бираад суучихна. Бүр үнэн сэтгэлээсээ. Бурхан­даа ингэж их баярлаж байтал дараа нь гом­доох цаг ирэхэд яах бол гэж бодог­доно.

Кувейт улсын Эль Кувейт хотын даргын урилгаар Улаан­баатар хотын мэр Г.Мөнхбаяр тэргүүтэй төлөөлөгчид ажлын айлч­лал хий­гээд ирлээ. Г.Мөнх­баяр дарга Арабын энэ орны ба хотын эрхэм дээдэстэй уулзаж, хэд хэдэн газ­раар орж, цаашид хамт­ран ажил­лах харилцаагаа улам лавш­руулан, явсан хэргээ бүтээгээд ирсэн юм. Энэ талаар цаашид өгүүлэх болно.

Замд явж байгаад хэн нэгэнтэй танилцаад удалгүй ижий ахаа болчихдог шиг "Монгол-Кувейтийн ган бат найрамдал" хэрхэн бий болсон нь сонирхол татдаг. Тун санамсаргүй явдал болсон байдаг. Тээр жил 1990 онд барууны орноос АНУ-аас төрийн нарийн бичгийн дарга Ж.Бейкэр анх удаа Монголд хөл тавьсан юм. Ж.Бейкэрийн айлч­­лал дөнгөж эхэлж байтал иракчууд хөрш Кувейт рүүгээ гэнэт довтолж эзлээд авчихлаа. Амери­кийн хамаг "бензин колоонк" байр­ласан жи­жиг­хэн Кувейтийг Саддам Хусейн булаагаад авчихав. Юун айлчлал манатай бушуухан буцах хэрэг гарав. Зочны маань найз орон дайны хөлд нэрвэгдсэнд манай тал харамсаж байгаагаа илэрхийлэх нь зүйн хэрэг. Харин тэр үед гарга­сан мэдэгдэл дэлхийн бусад орнуу­даас түрүүлж дуугарс­наараа кувейтчүүдэд Монгол онц­гой сэт­гэг­дэл төрүүлсэн бололтой юм билээ. Нарийн яривал Иракийн түмэн буруу ч бас биш байх талтай дайн гэж одоо үздэг гэсэн шүү. Ирак Ку­вейт рүү халд­са­ныг ту­хайн үед улс ор­нууд янз бү­­рээр үзсэн ба бид Аме­ри­кийн талд бат зог­сож "Ирак сав­раа тат" хэмээн тууш­­­тай зогс­соор байсан. Бид­ний шаард­­­лага нө­лөөлсөн эсэх нь гол биш. Да­раа нь Америк Кувей­тийг чөлөөлж, улмаар Ира­­кийн бодийг хөт­лөөд, Монгол цэрэг 800 жилийн дараа эрт­ний Халифийн нутагт энхийг сахиулах нэрээр дахин үзэгдэх болсон зэрэг үйл явдлууд өрнөсөн.

Ойрхи Дорнод, Арабын ертөн­цөд одоо ч болж буй улс төр, эдийн засгийн үйл явдлууд дандаа нефть­­­тэй холбоотой маргаанууд юм. Кувейт гэхэд л дэлхийд эхний дөрөвт ордог том нефть экс­порт­логч орон гэнэ. Газар нутгийн хэмжээ манай Улаанбаатараас томгүй мөртлөө тийм их тосоор гоожсон орчин байгааг аль 1930-аад онд америк, англичууд нээсэн юм билээ. Тэгээд яаран сандран тусгаар тогтнуулж, өөд нь татах за­маар бу­сад ла­лын ор­нуу­даас тас­лан энх­рий­л­сээр өдийг хүр­­гэж бай­­гаа. Ку­вейт, Эми­рат, Ка­тар зэ­рэг бу­лан­­гийн тусгаар тогт­но­сон жи­жиг­хэн ор­нуу­дыг тэ­мээ­­нээ­сээ буу­гаад шууд Бенц унасан гэж ярьц­­гаадаг. Кувей­тийн хувьд Ла­лын хоёр том гүрэн Иран Иракийн бөөрөнд дэлүү шиг наалд­сан өчүү­хэн газар. Хоёр гүрэн ба хоёр мөрний адаг дахь энүүхэн хонхорт нефть ус шиг урсаж ирээд тогт­чихсон гэж хар ухаанаар ойлгож болно. Тийм болохоор урсгалын эх дээр  байгаа Иракийн нефть Кувейт рүү сорог­доод дууслаа гэж харддаг юм байна л даа. Америкт өргүүлж, эрхээрээ хатсан кувейтчүүд бусад лалын ах дүүсээ тоохоо больсонд яаж дуртай байхав.

Нэг өглөө босоод гартал үүдэн дээр нь ирак цэрэг ирчихсэн "Цаа­шаа ор. Танай орон эзлэгдсэн" гээд зогсож байсан гэнэ. Тэгээд  бүх юмаа хаяад машинаа унаад оршин суугчид эх орноосоо зугтаа­жээ. Намар бол­тол Египетэд бү­гэн  эзэн хаа­наасаа сул ца­лин авч хэв­­тэцгээж бай­гаад Аме­рик чө­­лөөлж дуус­лаа гэ­хээр нь ир­ц­гээжээ. Хаан нь ч гэсэн  нутгаа­саа хөөгд­чихсөн дэг­дэж явсан нь бас наргиантай. Хаан гэснээс Сау­дын хойг, Пер­сийн бу­ланд сүүлд тус­гаар тогт­носон 300000-аас гурван сая хүн ам бү­­хий зу­р­гаан жи­жиг орон тус бүрийг өөрсдийн эрхэм дээд амир, шейх цолтон эзэн сууна. Тэр нь манай­хаар бол их хаан биш, хан зэрэглэл юм уу даа. Улаан цурав элсэн дунд нүүдэлчин бедиунчууд омог омгоо­роо тэмээ ямаа хариу­лан туйлын ядуу амьдардаг бай­жээ. Тэгээд XX зууны эхээр далайн эргээс шүр сувд түүн Европ руу арилжин овоо гайгүй болж байтал таримал сувд бий болон энэ биз­нес нь дампуур­сан. Аллах бүх хаалгаа хаасан ч шалыг нь цоолж түүгээр нь ус биш нефть олгойдсон. Энэ нефть бас хугацаатай, бараг­дах баялаг. Да­хиад тавин жил өнгөрөхөд байдал муугаар эргэж мэдэх талтай.

Омгийн эзэд нефьт­­ийн цоо­но­­гийн бос­сууд болц­гоон Амир (Эми­р, э­ми­рат), шейх хэр­гэ­мээ эгүү­лэн авч төр ул­саа мөн­гөөр зо­дон гоёж гоод­жээ. Одоо Кувей­тийг эрхэм дээд Амир Шейх Сабах Аль Ахмад Аль Жабер Аль Сабах гэдэг  манай Богд гэгээний нэрэрхүү урт гуншин­тай нөхөр хэмжээгүй эрх барин суудаг. Үүнийг үгчилбэл Сабахынхны удмын Жабыр өвгийн Ахмад гуайн хүү Сабах гэсэн үг аж. Тэр "аль, аль" гээд байгаа нь зүгээр л завьтаа юм уу даа. Эль Кувейт хотын дарга нь болохоор энэ олон нэрэн дотроос эхэндээ Али аль гэснээрээ ялгаатай. Тэгээд араас нь нөгөө Жабыр, Сабахууд залгаг­дана. Бүхэлдээ улс орныг Саба­хынхан хамаатан саднаараа ний­лэн захирдаг. Өөр нэг Сабах (Му­хам­­мед Насер) Ерөнхий сайд  юм билээ. Тэр нөхрийг долоон удаа огцруулаад байгаа. Хүн удир­дах авьяасгүй боловч дарга болох дуртай хүмүүс байдаг даа. Тийм нэг бүтэлгүй эрийг тус улсын тавин гишүүнтэй парламент нь байсгээд л хусаад хаячихдаг. Сая бас мөнгө төгрөг идсэн, юу ч хийдэггүй гээд огцруулаадахсан чинь дээрээс агаа нь "Яахнав зайлуул. Дуртай юм. Ерөнхий сайдаа хийж байг" гээд эргүүлээд тавьчихаж. Энд улс төрийн нам байхгүй. Парламентад нэр дэвшигчид бүгд бие даан өрсөлдөнө. Голдуу Амирийн садан­гууд сонгуульд өрсөлддөг болохоор улс төрийн явдал ард түмэнд нэг их падлийгүй. Нэг бодлын энэ нь ч амар юм уу. Саявтар хааны төрсөн өдөр, бас юуны гэнэ үү гурван том тэмдэглэлт явдал тохиож нийт орон даяар ард түмнээ долоо хоног үнэгүй гуанздуулсан байна. Дараа нь кувейт хүн болгонд мянган динар бэлэглэжээ. Нэг динар 3.7 ам.доллартай тэнцэнэ. Манайхаар бол бараг таван саяыг халаа­салцгаасан гэсэн үг. Энд нийт гурван сая гаруй хүн амтай гээд байгаа ч бүрэн тоо байдаггүй. Уугуул пас­пор­тоо авсан нь сая хүрэхгүй тоо­ны. Тэд л элдэв хан­гамж, сонгууль энэ тэрд ордог. Бусад нь Пакистан, Энэтхэгээс ирсэн цагаачид. Хажууд нь бэлээ­хэн ялаа шиг олон ядуус­тай Пакис­тан гээд ажлын хар хүч­нийхэн заяажээ. Тэд манай хан­шаар сар­даа 300-400 мянган төг­рөгийн бага хөлсөөр хамаг ажлыг нь хийж өгдөг.

Кувейт зэрэг булангийн орнууд хэрхэн үүссэн түүх нэг ийм. Зүйр­лэвээс манай Өмнөговьд Оюу­толгой гэдэг орд нээгдлээ гэхэд хүчирхэг орнууд үгсээд  "Ханбогд" гэдэг бичил улс байгуулаад Засаг даргыг нь үе улирсан түшээ гүн болгочихсон мэт. Ер нь дэлхийн улс төрийн практикт иймэрхүү хувил­бар байдаг аж.

Кувейт улсын талаарх танин мэдэхүйг ихэд нуршсаны учир гэвэл монголчууд ийшээ явах он­цын шаардлага байхгүй. Байхгүй учраас шинэ хуучин мэдээлэл цаашид арвижихгүй л болов уу гэж үзсэн юм. Харин албан ажлын шугамаар цөөвтөр бүрэлдэхүүнтэй багуудын  хөл тасрахгүй нь болол­той. Түүнээс энд ирж амрах, жуулч­лах, эмчлүүлэх, суралцах, худал­даа хийх зэрэг жирийн иргэдийн зорих үндсэн шалтгааныг олж харсангүй. Замд нас дөнгөж хорь гарч яваа хоёр хүү зэргэлдээх Катар гэдэг орон ороод буцаж яваатай таарсан. Өөрсдөө л тэгж бүлтэрсэн шүү. "Имфинити", "Ха­м­мер" жийп зэрэг машин аваад ачуулчихлаа. Хонхныхоо баяраар унах гэсэн юм. Арабын баячуул үнэтэй машиныг нэг жил унаад л зарчихдаг юм байна. Бид хоёр 2011 оны машин хямдхан авлаа. Шонхрын наймаа хийдэг хам маань дуудсан гэж ярив. Най­маачид Арабаас он залуу, сайн машин зөөдөг гэцгээдэг.

Наймаа хийдэг хүнд бол энд юу хямд бензин хямд байна. Гудам­жинд байгаа ШТС-аас нэг литр А-92 авахад манай ханшаар 160 орчим төгрөг юм уу даа. Манай хорин мянгатай тэнцэх ханшаар ямар ч машины банкийг дүүргэдэг гэсэн. Нэг нөхөр машиныхаа "ас­чаа­тар"-ыг эвдчихээд ойрын хэд хоног маши­наа унтраагаагүй яваа гэж ярьж байгаа юм даа. Манайх нэг айлч­лалаараа нэг сая тонн нефть авахаар ярьж тохирсон тал бий. Цагаа тулахаар тэр нефтийг нь тэнгис далай гаталж, "Тэнжийн"-ээс нааш вагоноор чирч ирэх хугацаа зардал нь тун ярвигтай ажил гэсэн. Хөрөнгийн биржийн харьяалал нь Азийн зах зээлд хамрагддаг. Нөгөө 160-ын хямдхан бензин нь бирж дээр зарлаг­да­хаараа Оросын буюу Европын ханшаас даваад явчих­даг гэж бен­зи­ний магнатууд тайл­барлаж байна лээ. Тийм болохоор л манай­хан Арабаас шатахуун зөөж чад­даггүй аж.  Тэгээд ч усан онго­цоор тэр холоос тэмээн жингийн хурдаар гэлдэрсээр байх хооронд ханш өчнөөн солигддог, зөөх гэж үзсэн, осолтой наймаа юм билээ гэж байна. За тэгээд шонхрын най­маа л үлдэх шив дээ. Өөр нэг хувилбар бол ачааны нисэх онго­цоор хонь хурганы мах зөөгөөд байж болох юм. Онгоцоо тэндээсээ хямд сум­лаад харваад байхад бензинээр шатахгүй ашиг гарах талтай. Бага­хангай дахь махны үйлдвэрийн дарга Б.Энхбат хотын даргын айлч­лалын бүрэлдэхүүнд явсан. Тэрээр кувейт нөхдүүдтэй энэ сэдвээр нэлээн ярилцсан. Элчин сайд К.Сайраан ч сайн зуучилж өгсөн. Шүлхий, боом тусаа­гүй бүс нутгаас мах бэлдээд худал­даа хийвэл аль аль талдаа ашигтай байх хувил­барыг нэлээд нарийвч­лан ярилц­лаа. Иймэрхүү ажлыг их л олон удаа ярилцаж уулзалдаж байж сая нэг бүтдэг гэнэ. Арабууд амьдрал ханга­луун, тэр хэрээрээ лазан хойрго. Цаг баримтлахгүй. За маргааш больё. Нөгөөдөр ч яахав гэнэ. Тэгж байс­наа таг мартана. Нөгөөдөх чинь яасан бэ гэхээр за за яршиг болъё гэх энүүхэнд. Араб онцлогтой гэрээ хэлэлцээр нэг иймэр­хүү. Энэ даш­рамд дуул­гахад бид ялангуяа хэв­лэл мэдээл­лийн­хэн онц ноцтой л биш бол малын элдэв халдварт өвчнийг сен­саац­лан олгой­доод баймаар­гүй юм билээ. Бөөн сүр болсон ийм мэ­дээл­лүүдээс болж Монгол гэдэг малын өвчний үүр болсон газар гэж ойлгогдоод бай­даг. Олон ул­сын мал эмнэлгийн байгууллагууд ийм мэдээг их өлөн хүлээж авдаг. Яс юмандаа ориг монгол махыг дэлхийн зах зээл дээр гаргахыг хүсдэггүй нөхцөл шалтгаан бизне­сийн орчинд байж таарна.

Одоо Кувейтэд овоо "дулаар­даг" улирал эхэлжээ. Энд халуун, хав халуун гэсэн хоёрхон улирал­тай. Өнгөрсөн долоо хоногоос эхлэн нэмэх тавиас буухгүй өдрүүд үр­гэлж­лэн намар хүргэнэ гэнэ. Дүн зундаа бол жар дал хүрдэг гэсэн шүү. Тэр үеэр юмны үнэ навс унаж хүмүүс сэрүүн газар руу дайжаад явчихдаг. Бүх л байр саванд "Эйр кондейшн" дүнгэнэж, хоолой ар­гуул­сан хүйт­нээр үлээн, уушги мэнгэртүүлнэ. Гадаа тас хар бол­сон пакистан боолууд залхуутайяа ганц нэг хүрз шороо шидлэн өдөр аргацаана. Аймаар халуун. Гол мөрөн, бороо цас гэж байдаггүй. Бүр худаг ч байхгүй. Худаг ухахаар нөгөө хар тос нь олгойдоод гараад ирнэ. Хязгааргүй элсэн цөл ба хязгааргүй далай хоёр л хоёр талд цэлийнэ. Ядаж тэр далай нь уур­шаад үүл гарна гэж байхгүй янзын нутаг юм.

Ийм газар Эль-Кувейт (Цөлийн цайз) хотыг ёстой нэг сүндэрлүүлэх шиг босгожээ. Манай казахуудын дээвэргүй шоо цагаан стилийн барилга зонхилох боловч түүнийг орчин үеийн маягт оруулан хээ хуар тавьж, бүр санаанд оромгүй өвөр­мөц дизайнаар шийдэж өг­сөн байна. Гудмаар зүлэг мод ногоор­тол тарьжээ. Яаж тарьсан гэхээр газар ухаад гялгар цаас дэвсээд өөр орноос шороо худал­даж аван дээр нь асгаж мод тарь­сан. Тэр­нийгээ гадаадаас өндөр үнээр худалдаж авсан усаар өдөр бүр усална. Тэгэх­гүй бол хоёр хонохгүй бүх цэцэрлэг хатах нь байтугай шатаж мэдэхээр аймаар халуун!!!. Хиймэл хөрсний улыг силконоор хулдахгүй бол элсэнд ус тогтохгүй доошоо алга болчихно.

Залуучууд гоё машин унан гоё хотын гудамжаараа баахан л дав­хил­дах юм. Тэгж байснаа далай дээр очиж усны моторт завиар хэсэг сүнгэнүүлнэ. Жин үд боло­хоор бүх алба ажил зогсож гэртээ харьж унтаж амарцгаана. Орой арай жаа­хан сэрүү унахаар гарч ирэн дахиад л тоглож наадна. Улс даяар архи, пиво, вино байхгүй болохоор шоу нь их боловсон, эрүүл саруул. Хараад байхад балайртлаа уйддаг байх аа. Бур­гас­ны холтос шиг амттай өтгөн цайг жүнзний ёроолд тусган нэг­нийгээ дайлж "архи ууж тоглоц­гооно". Жүнзтэй цайг их л намжир­тай босч ирээд авах ба "ууж хана­сан" бол хундагаа далбиг­нуулан сэгсэрч өгнө. Тэгэхгүй бол дундхан дундхан хийж өгөөд л байна. Нүд хөмсөг, сахал үс болсон ширүүн догшин дүртэй ч маш эелдэг сай­хан зантай, мөрөөрөө ард түмэн. Нэгэн­дээ тун элгэмсүү. Уулзалтан дээр тааралдахаараа бавгар эр­чүүл хоорондоо тэврэлдэж үнсэл­дээд сүйд болцгооно.