Хүн төрөлхтөн гарч болох бүх төрлийн гарз хохирлоос урьдчилан сэргийлэх, нэгэнт гарчихсан бол учирсан хохиролоо багасгах, нөхөн бүтээх талаар одоогоор бодож олоод байгаа ганцхан арга бол даатгал. Амь нас, эд хөрөнгө бусад үнэтэй гэсэн бүхнээ учирч болох бүх төрлийн эрсдэл, түүний дотор гал, усны болон байгалийн бусад гамшиг, өөрийн болон хөндлөнгийн этгээдийн санаатай болон санаатай бус бүх үйлдлээс гарч болох эрсдэлээс хамгаалан, даатгуулж жил бүр тодорхой хураамж төлж, тэр даатгалыг авдаг.

Жишээ нь, танд эрүүл мэндийн даатгалыг төр засаг заавал хийлгэхийг шаарддаг, таныг хүссэн хүсээгүй цалин дээрээс чинь суутгаад авчихна. Харин бүх насаараа төлсөн энэ хураамжаа олонх хүн, ялангуяа өвчин эмгэг хүрдэггүй хүмүүс хэзээ ч мэдрэхгүй өнгөрнө. Улс энэ хураамжийн тодорхой хэсгийг иргэдээ өвчлүүлэхгүй байхад буюу урьдчилан сэргийлэхэд зориулах ёстой. Харин эрүүл мэндийхээс бусад бүх эрсдлийг хувийн хэвшлийн даатгалын компаниуд зохион байгуулдаг. Ер нь төрөөс зохицуулах боломжгүй, төр зохицуулах ч шаардлагагүй үлдсэн бүх эрсдлийн удирдлагыг тэдгээр даатгалын компаниуд хийдэг. Даатгалын олон янзын бүтээгдэхүүн байдгаас зөвхөн автын буюу суудлын машинтай холбоотой даатгалын тухай энэ удаа ярилцъя. Тэгээд ч автомашины осол, зөрчил нь учруулж байгаа гарз, хохирлоороо Улаанбаатар хотын гамшигт агаарын бохирдолтой дүйцэхүйц болсныг хүн бүр хүлээн зөвшөөрнө.

Дэлхийн олон оронд автомашины залуурын ард суухаасаа өмнө, хүн бүр гуравдагч этгээдийн хохирлын даатгалтай байхыг хуулиараа шаарддаг. Тийм даатгалгүйгээр автомашин барьсан бол хуулийн өмнө хариуцлага хүлээнэ гэсэн үг. Энэ бол иргэдийн амь нас, аюулгүй байдал, өмч хөрөнгийг хамгаалах үндсэн үүргээ тухайн орны төр засаг биелүүлж байгаа хэрэг. Харин Монголд бол даатгалыг төр засаг өөрийн бусад үүргүүдийн адил хагас дутуу хийсэн болж, гурилддаг. Хийх ёстой үндсэн ажлаа хийхгүй байж хувийн хэвшил бага зардлаар, илүү өгөөжтэй хийж чадах бүхнийг л хийнэ гээд булаацалдаад байдаг. Монголд автомашины даатгалын ач холбогдолыг нь ойлгодог хүмүүс л даатгуулдаг, харин хүн амын олонх нь автын осол өөрт нь хамаагүй, эсвэл даатгалд итгэдэггүй.

Замын цагдаагийн шахааны даатгалын хэдэн компанид даатгуулсан нэр зүүж, бие биеэ хуурдаг. Автын ослыг нэг нь даатгасан, нөгөө нь даатгуулсан болж хийдэг учир авто ослын учруулсан хохиролд даатгалаас олгож буй нөхөн төлбөр нь гарсан эвдэрлийн засвар үйлчилгээнээс бол өнгө будгийн зардлыг төлөхөд ч хүрдэггүй учир иргэд даатгалыг үл ойшоодог. Хэд хоногийн өмнө туслах замаас нэгэн машин орж ирээд миний машины баруун урд талыг мөргөж орхив. Би замын цагдаа болон өөрийн даатгуулсан компаниа дуудаж, тэд ирээд баахан хэмжилт хийж, зураг аваад, дүүрэг дээр очиж акт тогтоолоо. Төв замаар шулуун явж байгаа машиныг замын гадаад шугамыг 60 см даван орж ирж мөргөсөн гэж нөгөө жолооч буруутайг тогтоолоо. Харин тэр жолооч найзынхаа машиныг барьж явсан, ямар нэг даатгал байхгүй, ажил хөдөлмөр эрхэлдэггүй, ямар ч орлогогүй гэнэ. Миний машиныг даатгалынхан засаж өгөөд дараа нь даатгал өөрийн гарсан зардлаа тэр машины жинхэнэ эзнээс нөхөн төлүүлэхийн тулд шүүх, прокуророор нэг жилийн турш явна.

Машины эзэн өөрийн найзтайгаа тооцоогоо бодно. Энэ ялихгүй осолтой холбоотой бүх үйл ажиллагаа дөрвөн цаг үргэлжилсэн юм. Гэтэл энэ бол Улаанбаатрын зам дээр өдөрт хэдэн арваараа болдог хэвийн үзэгдэл. Хэрэв Улаанбаатар хотын бүх машин, холбогдох даатгалтай бол ямар олон асуудал шийдэгдэх бол оо. Даатгал бол юуны өмнө хариуцлагын тогтолцоо. Жолооч нь хариуцлагагүй бол өөр хүний амь нас, эд хөрөнгийг маш хурдан сүйтгэж чадах хамгийн эрсдэлтэй зэвсэг бол автомашин. Тийм ч учраас энэ зэвсэг, түүнийг ажиллуулагч хоёрыг заавал даатгасан байхыг соёл иргэншилтэй бүх оронд шаарддаг. Австралид гуравдагч талын хохирлыг даатгуулсан байхыг автомашин эзэмшигч бүрээс шаарддаг. Дааталыг зөвшөөрөл бүхий гурван компанийн аль нэгээс сонгон авч, тэр “ногоон” картыг машиныхаа нүүрний шилний баруун дээд талд заавал наасан байх ёстой.

Зарим муж улс нь автомашиныг бүртгэж, дугаар олгохдоо энэ даатгалыг шаарддаг. Харин даатгалын хураамжийн хэмжээг төр засаг нь хатуу хянадаг юм байна. Канадад даатгалын тодорхой үйлчилгээ заавал авах, заримыг нь сонгохыг шаарддаг. Заавал авах даатгал дотор авто ослынх ордог. Герман бүр 1939 онд гуравдагч этгээдийн хохирлын даатгалтай байх хууль гаргасан бөгөөд даатгалын хураамж нь авто машины хэлбэр, жолоочийн дадлага туршлага, бүс нутгийн онцлогоос хамаардаг. Англид түүнээс өмнө, 1930 онд гуравдагч этгээдийн биед хохирол учруулбал хариуцах даатгалтай байх хууль гарган, боловсронгуй болгож иржээ. Эдүгээ энэ хуулиар гуравдагч этгээдийн эрүүл мэндийн хохирлыг барагдуулах төлбөр нь нэг сая паундаас хэтрэхгүй байхаар заажээ. АНУ-ын зарим мужид автомашины дугаар олгохоос өмнө даатгал хийлгэсэн байх хуультай. Ихэнх мужид машины дугаар дээр он, сар тавьдаг бөгөөд 12 сар тутам даатгалаа сунгуулж, авто машины үзлэгээр орж байж дугаараа авдаг.

Жишээ нь Колорадо мужид автомашины техникийн үзлэгийг тодорхой газруудад өдөр бүр хийдэг. Энэ бүх жишээнээс үзвэл автомашины ослын холбоотой даатгал нь хүн бүрт, орлогын түвшин болон нийгмийн байр суурьнаас үл хамааран үйлчилдэг. Үнэхээр ч автомашины осолд жолоочийн орлого, албан тушаал ямар ч хамаагүй. Дээрх улс орон иргэдийнхээ амь нас, эд хөрөнгийг хамгаалахын төлөө автомашин, жолооч бүрийг гуравдагч талын хохирлын даатгалтай болгон зам дээрх эрсдлийг багасгасны үр дүнд 1000 машинд ногдох ослын тоо үлэмж бага болжээ. Даатгалын орлогоор даатгалын компаниуд хотын захиргаатай хамтран, хотын замын хөдөлгөөнийг боловсронгуй болгох, авто осол гаргахгүй байх нөхцөлийг хангах зорилгоор тодорхой ажил хийдгийг тэмдэглэх хэрэгтэй. Автозам дээрх эрсдлийг багасгахын тулд бусад оронд шалгарсан аргуудыг Монголд хэрэгжүүлэх цаг нэгэнт иржээ.