Дархан цаазат Богд­хан уулын Зайсангийн аманд үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулж буй элэг­ний эмнэлгийн хашаан дотор аялал жуулчлалын хэд хэдэн бааз бариг­дахаар болоод байна. Үүнийг БОАЖЯ, түүний харьяа Дархан цаазат газрын тусгай хамгаалал­тын за­хиргаа, Богд уулын захир­гаа, Хан-Уул дүүрэг зэрэг төрийн байгуулла­гууд зөв­шөөрч газар эзэм­ших гэр­чилгээ олгосон байх юм.

Одоо Зайсангийн аман дахь аялал жуулч­лал гэгч туйлшрал нуга­лаа хэр хэмжээнээсээ хэ­тэрч эрүүл газар байтугай эрүүл хүн олж харахад бэрх боллоо. Тэнд яаж хуулийн цоорхойг ашиг­лаж увайгүй үйлдэл хийж болдгийг нийслэлийн иргэдийн нүдэн дээр ил цагаан үзүүлж байна. Аялал жуулчлалын зо­рил­гоор ашиглаж болно гэнгүүт тэр дор нь ар­хидан согтуурах гэр ба­риад ав­сан. Ойр атлаа олны хө­лөөс зайдуу энэ өвөрмөц аманд Мон­го­лын өсвө­рийн архичид  алхаж очоод мөлхөж буц­даг хямд­хан газар. Мянга мян­ган залуус эндээс ужиг цэнгэлийн гараагаа эхэл­дэг бөгөөд амралтын өд­рүү­дэд Зөвлөлтийн дайч­дын хөшөөг найган ганх­тал ууж хөлчүүрэн орилж чарлацгаадаг. Энэ нь нө­гөө "аялж жуул­­чилж" байгаа нь гэсэн.

Ар Зайсангийн аманд орчин цагийн Улаан­баа­тартай чацуу байгуулагд­сан хоёр гурван улсын байгууллага байдаг. Хө­дөө аж ахуйн сургууль ба эмнэлэг хоёрыг тойрсон хэд хэдэн обьект юм. Тэд­гээр нь Дархан ууланд сөрөг нөлөөгүй бөгөөд харилцан шүтэлцээтэй, нөгөө талаас энд заавал байрлах олон талын ач холбогдолтой байсан тул аль ч төрийн үед ард түм­нээ бодоод хөөж туул­гүй өдийг хүргэсэн юм.

"Турист"-уудад бүтэн бүслэгдээд байгаа "Богд уул сувиллын газар" гэ­хэд л энд байж байвал ядар­сан өвчтөн яваад очиход газар ойр, агаар эрүүл, өвчин илаар­ши­хад нэн тустайсан. Гэтэл энийг болиулж оронд нь задар­сан архичдын  үүр уурхай болгох гээд байна. Аль нь байвал дээр вэ гэж санал асуулга авахын хэрэг бай­на уу? Шийдвэр аль талд нь гарвал дээр вэ гэж арай уужуухан бодох албан тушаалтан эрх биш бий гэдэгт най­даж байна.

Яагаад шийдвэр энээ тэрээ гээд яриад унав гэхээр энд газрын мар­гаан гарч шүүхдэлцээд байгаа юм байна. Бараг шулуу­хан хэлэхэд авлигачид ха­хууль өгөөд эмнэ­лгийн хашаан дотроос хүртэл газрын гэрчилгээ авч чад­сан байгаа юм. Авлига хээл хахууль ид цэцэглэж, улс төр улай­саж халуурч байсан 2008 оны сонгуу­лийн хавар Шийлэгдамба гэдэг хар­хүү хэсэгхэн хуга­цаанд Байгаль орчны сайд бо­лоод авсан даа. Тэр үед тусгай хамгаалал­тын газ­рын захиргааны дарга одоо ч байгаа А.Нам­хай гэдэг хүн Богд уулыг талх зүсэж байгаа юм шиг огт­лон олон хүнд түгээн их ч баяжсан. Өгч авч идэж уух нь яахав. Юманд хэмжээ гэж байдаг бол энэ удаа арай дэн­дүүл­чихсэн юм. Улс тө­рийн томилгооны явуулын сайд болохоор байгаль орчны бүх на­рийн учрыг мэдэх цаг ч байгаагүй. Дороос ирсэн түшмэлийн төлөвлөсөн бичиг дээр итгээд л гарын үсгээ зу­раад байсан бо­лолтой юм билээ. Тэгээд одоо юу хийсэн нь гарч ирж байна.

Бүр 2000 оны эхээр Зайсангийн ам эзгүй га­зар байхад хуучин сүрь­еэгийн эмнэлгийн орон суурин дээр төрөөс, Зас­гийн газ­раас бодлогоор сувиллын газар байгуу­лахаар бол­сон юм билээ. Энэ үед янз бүрийн ху­вийн оточ, ба­риа засал­чид тодрон ил гарч эхэл­сэн. Төрөөс уламж­лалт анагаах ухаа­ныг бүрмө­сөн үгүйсгэхээ азнаж, улмаар орчин үеийн ана­гаах ухаантай хослуулан олон түмэнд үйлчлэх гар­цыг судалж эхэлсэн. Юу­тай ч тархи хөдлөхийг бариад зүгээр болгочих­дог гэх мэт зас­лыг орчин цагийн эмч нар зөвшөөр­дөг болсон. Тө­рөөс ал­бан ёсны уламж­лал хий­гээд орчин үеийн анагаах ухаан хосолсон эмнэлэг байгуулахаар ший­дэж, анагаах ухааны доктор, ардын эмч Ж.Ха­тан­баа­тараар удирдуул­сан то­моо­хон эмнэлэг, су­вил­лын газар байгуулсан түүхтэй. Хатанбаатар эм­чийн сувиллын газрыг ядарсан өвчтөн автобу­саар яваад очиход ойр байх, эрүүл агаар, анир­гүй орчин зэргийг хар­галзан Зайсангийн аманд 35 га бүхий газар олго­жээ. Мөн дэргэд нь "Хүн бай­галь" гэсэн төсөл хэ­рэг­жүүлж, эмийн ургамал тариалах, туршилт хийх, мод бут тарих зэрэг дар­хан уулаа түшсэн харил­цан ашигтай ажлууд шат дараалан хийгдэхээр болж наад зах нь хорин жил үргэлжлэхээр гэрээ хийгдсэн байдаг. Тэр үеийн Байгаль орчны яам­ны хариуцсан удирд­лагууд болох М.Мандах, М.Гомбодорж зэрэг дарга нарын гарын үсэг бүхий 182 тоот гэрчилгээг БО-ны сайд олгожээ. Гэрээ­ний дагуу Богд уул су­виллын газар нь тав та­ван жилийн хугацаагаар гэрээгээ сун­гаад явах ёс­той. Онцын зөрчил үгүй бол бусдын жишгээр ав­то­матаар сунгагддаг тэр л зарч­маараа явж байгаа. Одоо­гийн зай­сан­гийн дайсан­гууд шиг аялна гэчихээд баар нээж, орон сууц ба­риагүй ном журмаараа явж бай­гаа ганц газар.

"Элэгний" Хатанбаа­тарын энэ сувилал одоо жилдээ 20000 гаран хүнд үйлчилж, эмчилж сувилж байна. Хувийнх бус ул­сын байгууллага боло­хоор үнэ төлбөр гээд байх юм ба­раг үгүй болохоор хот хөдөөгийн олон өвч­төн эднийхийг зорьдог. Цаа­шид монгол хүмүү­сийн дунд бараг хоёр хүн тут­мын нэг нь төдийгүй тө­рийн өндөрлөгүүд нь хүр­тэл элэгний өвчлөлд нэр­вэгдээд байгаа үед энэ эмнэлэг илүүдмээргүй са­нагдах юм. Эдний анх олгосон 35 га газрыг тал талаас нь мэрсээр бай­гаад одоо 13 га бүхий хавчигхан газартай үлд­сэн бөгөөд дахиад тэнд нь хэд хэдэн компани, иргэд газар эзэмших гэрчилгээ авчихсан дайрч дов­тол­дог болжээ. Амралтын өдрүү­дээр сувиллын га­зар руу довтлон хашааг нь ну­раах, эмч сувилагч нар руу заналхийлэх, тех­ник авчран газар ухахыг орол­дох зэргээр үргэл­жийн түгшүүртэй байдлыг үзүү­лэн хэдэн эмч өвчтө­нүү­дийг дээрэлхэж байна. Тэдний наад эзэн нь гэ­вэл иргэн А.Пүрэвням, Г.Ган­хуяг, Д.Дэжидлхам гэх, мөн Милстор ХХК, Хардун ХХК, Нижука ХХК зэрэг газрууд дор бүрнээ нэгээс хоёр га газар ав­чихсан тал талаас нь дайрч байна. Өнгөрсөн намар БОАЖ-ын сайд тушаал гаргаж Богд уу­лын аманд үйл ажил­ла­гаа­гаа эхлээгүй хоёр жил болсон аж ахуйн 63 нэг­жийг татан буулга­сан. Тэ­гэ­хэд дээрх газруу­дын нэрс үүнд хамрагдаа­гүй байна. Эд газрын гэрчил­­гээгээ аваад хоёр жил гаруй болсон ч үйл ажил­лагаагаа эхлээгүй өдий хүргэсэн нь бас ан­хаа­рал татаж байгаа юм. Иймэр­хүү олон компа­нийн гэр­чилгээг Гансүх сайд сая­хан хураахдаа эднийг яагаад "мартсан" юм бол.

Ойлгомжгүй юмсаар дүүрэн хорвоод элэгний  өвчтэй хүн сонирхох хоб­битой жуулчдад зориул­сан аяллын газар нээг­дэхийг л үзэх нь дутаж дээ. Яг тэр хашаан дотор нь ийм чиглэлийн хэд хэ­дэн жуулчны бааз нээг­дэ­хээр байгаль орчны нарийв­чилсан үнэлгээ гаргаад ирсэн байх юм. Тэрнийг нь Байгаль орчны яам үзээд зөвшөөрсөн байх юм. Энэ их чухал жуулч­лал учраас дээр дор­гүй анхаарч, их ч дэмж­лэг аваад байгаа болол­той. Хачин юм.