Дахиад Үндэсний Аюул­гүй Байдлыг хангах тухай сэдвийг хөндөж байна. Шинэчлэгдэн най­руулж батлагдсан ҮАБ-ын тухай үзэл баримтлал дотор "Мэдээллийн аюул­­гүй байдал" гэсэн тусгай бүлэг (3.6.1) бий.

Төрийн байгууллага болгон дэргэдээ "олон нийттэй харилцах" гэж тодотгосон нэр бүхий албан ёсны ховлогчийг байлган цалинжуулдаг. Байгууллагын бөөрөнд  наалдаастай уг алба нь ихэвчлэн тоглоомын шинж чанартай. Цөөвөр чонын сүрэг шиг ан­гайлд­сан олон мэдээллийн хэрэгслүүд  энэхүү "олон нийттэй" гэгчээс хооллон өл залгадаг бөгөөд тэд дандаа амт чанаргүй, худлаа мэдээ хаяна.

Мэдээллийн акулууд байгууллагын нүх сүв болгоныг шиншилж, хав дарсан нууцыг нь суйлж зулрахад хөөрхий олон нийттэй харилцахынхан хотондоо чоно оруулсан нохой шиг өрөвдөлтэй царайлан зурагтын өмнө гөлөлзөнө. Ийм то­хиол­долд олон нийт яагаад ч тэдний залруулга үгийг үнэмшихгүй.

2008 оны долду­гаар сарын нэгэнд болсон үйл явдлыг манай бүх мэ­дээллийн хэрэгсэл шууд дамжуулж эхэлсэн. Да­раа нь улс орон даяар онц байдал зарлаж, тэн­дээс гаргасан шийдвэ­рийн  дагуу арилжааны телевизүүдийн нэвт­рүүл­гийг хааж зөвхөн МҮОНТ-ээр үйл явдлыг "үнэн бодит"-оор мэдээл­сэн нь саяхны явдал. Орой болгон цагдаагийн "олон нийттэй" байгуул­лагын эрхэм зурагтын өмнө тухалж байгаад ёс­той авч өгнө дөө. Хэт нэг талд үйлчилсэн мэдээл­лийн хэрэгсэл, мэдээл­лийг бодлогоор цацагч төрийн байгууллага хоёр нийлж байгаад тавьсан тэр үеийн жүжгүүд үнэн байлуу, худлаа байлуу?  Тэр эмгэнэлт явдлаас хойш ердөө хоёрхон жил өнгөрч байна. Мэдээл­лийн хэрэгсэл дээр ту­хайн үед ажиллаж бай­сан одоо ч хэвээрээ бай­гаа нөхрөөс "Яагаад улайм цайм худлаа  яриад байсан юм бэ?" гэхээр "Харин тэгсээн тэгсэн" гэдэг. Залгуулаад баахан урт шалтаг шалт­гаан, дарамт шахалт, улс төр тайлбарлаад дуус­даг­гүй. Эцсийн эцэст худлаа мэдээлэл өгөгч байгуул­лага, үнэнийг хэлчих зо­риггүй хулчгар мэдээл­лийн хэрэгслээс болж дараа нь ямар их сөрөг үр дагавар гарав даа. Эцсийн эцэст тэд­нийг өмгөөлөн хамгаа­лагч, чиглүүлэн заагч цаад эзэн МАХН гэдэг байгуул­лага 2012 оны ээлжит сонгуу­лиар хуу хусуулах нөхцөл байдал үүсчихлээ.  

Эргээд уулзахгүй нүүр шиг худлаа ярьж бичих ийм аюултай бай­даг ажээ. Тэгэхээр мэдээ­лэл гэдэг нь өөрөө га­лаар наадаж байгаа хүү­хэд шиг осолтой тоглоом юм байна гэдгийг улс төрийн хүчнүүд аль аль нь ойлгосон бололтой. Бүр үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд тул­чих­сан ноцтой асуудлууд мэдээллийн салбараар дүүрэн байгааг саяхнаас бодитойгоор харжээ.

Одоо цаашид мэдээ­лэл хэрхэн өрнөх вэ?. ҮАБ-ынхан юуг их анхаа­ралдаа авсан бол?. Мэ­дээж үндэсний ашиг со­нир­хлоо эхэнд нь тавь­сан байж таараа. "Нийг­мийн сэтгэлзүй, тогтвор­той байдалд хөндлөн­гөөс нөлөөлөх гэсэн мэдээллийн оролдлогыг хязгаарлана, үзэн ядал­тыг сурталчлахгүй, дэм­жих­гүй (3.6.1.2)-г чухал­чилжээ.  Үүнийг "Долоон сарын-1"-тэй холбож ойл­гох юм бол бодит мэ­дээ­лэл үзэх гэж суугаа үзэгчдэд үнэнийг хэлэ­хийн оронд Батзандан, Магнай нар нь ямар аймаар улс болохыг түл­хүү хэлэх сонирхолтонд зориулсан заалт болов уу. Үүнээс өөрөөр манай мэдээллийн хэрэгслүүд "Хамас" бүлэглэлийнхэн шиг аллага тогтворгүй байдлыг дөгөөгөөд л "Алив босоцгооё, байл­дацгаая" гээд байсан тохиолдол байхгүй.

Харин өнгөрсөн зун Баян-Өлгийн казахуудын талаар санамсаргүй са­наа­тайн  хооронд үндэс­тэн ястны зөрчилдөө­нийг зарим хэвлэл бичсэн явдал бий.

Монгол Улсад гадаа­дын хөрөнгө оруулалт­тай мэдээллийн хэрэгсэл ҮАБ-д харшилсан үйл ажиллагаа явуулбал хяз­гаарлана. Хэвлэл мэ­дээллийн хэрэгслийн эзэмшил, харьяалал нь ил тод байх ёстой. Гадны шашин, соёлыг суртал­чилсан агуулгатай мэдээ­лэлд хязгаар тавина. (3.6.1.4) гэсэн маш сайн заалт орж ирсэн.

Жирийн уншигч, үзэг­чид "Ийгл" телевизээс өөр гадаадын хөрөнгө оруулалттай мэдээллийн хэрэгсэл хэр олон байд­гийг, ер нь бидний үзээд уншаад байгаа сонин, зурагт араажав маань хэн гэдэг товаришийн өмч гэдгийг төдийлөн ан­заардаггүй. Хуруу дарам хэдхэн мэдээллийн хэ­рэгс­лээс бусад нь наанаа ёс төдий монгол захи­рал­тай цаанаа гадаад эзний хөрөнгө оруулалт­тай хувийн байгууллагууд шүү дээ.  Замбараагүй олон арилжааны хувийн мэдээллийн хэрэгслүү­дийн гадаад ч бай, до­тоод ч бай цаад жинхэнэ эзнээ үнэнээр нь ил гаргаж тавь гэж төрөөс шууд шаардаж байгаа юм. Дотор нь ажиллаж байгаа мань мэт нь бол мэдэж л байгаа л даа. Хэрэв олон нийт өөрийн уншдаг зарим сонины цаад эзнийг мэдэх юм бол ямар их урам хугарах бол. Одоо яая гэхэв. Ил гарч л таарна даа.

Мэдээллийн биз­не­сийн ар талд суугаа эзэд дандаа хүний хайлан­гууд байсан бол юу бол­лоо гэж хэвлэл мэдээлэл ҮАБ-д нөлөөлөхүйц проб­лем болсон байх вэ дээ. Тэгэхээр тэнд цөөн­гүй шаарнууд байдаг байх нь гэсэн логик дүг­нэлтэд хүрч байна.

Мэдээлэл нь гадаад орны дуурайгаад бай­маар­гүй амьдралын хэв маяг, өөр соёлыг их нэвт­рүүлж, өсвөр үеийнхнийг манай хүүхэд мөн билүү гэтэл нь үзэл санааг өөр­чилчих гээд байна. Яруу тод жишээнд Солон­го­сын сериал киног олон хүн дурдах биз ээ. Гэхдээ гадаад л гэхээр бүх зүйлийг тас хорьж, ааж­маар хэвлэлийн главли­тийг сэргээн цензур тогтоодог байгууллага бий болгохыг зориогүй нь ойлгомжтой. Гэхдээ л цаа­гуураа үндэсний эрх ашиг гэдэг юмыг ойлгож үзээч ээ сэтгүүлч сур­валж­лагч нар минь гэсэн са­нааг янз янзаар ойлгуу­лахыг хичээсэн хараг­дана. Хариуд нь "хуулиар хориглоогүй мэдээллийг эрэн сурвалжилж олж авах, нийгэмд түгээх таатай эрх зүйн орчин бүрдүүлж" (3.6.4.5) өгнө гэж амалжээ.

"Үндэсний үнэт зүй­лийг хэвшүүлэх, нийг­мийн оюун санааг төлөв­шүү­лэхэд мэдээллийн аюул­гүй байдал нэн чу­хал" гэж 3.6.1.1-д заасан хэсэг нь арай дутуудсан болов уу гэж санагдсан. Уг үзэл баримтлалыг бо­ловс­руулсан ажлын хэ­сэгт мэргэжлийн сэтгүүл­зүйн төлөөлөгч багтсан эсэ­хийг тодруулсангүй. Үн­дэс­ний үнэт зүйл, нийг­мийн оюун санааг төлөв­шүүлэх, нийгмийг соён гэгээрүүлэхэд коммуниз­мийн үед бол М.Горький, манай Д.Нацагдорж шиг сэтгэлгээ, бичиг соёлын өндөр ур чадвартай суут­нууд эрс нөлөөлдөг бол хариуцлагагүй, бо­ловс­рол бага, ажил, амьд­ралын туршлагагүй охид хөвгүүдээс бүрдсэн мэ­дээллийн хэрэгсэл ний­гэмд ч, хувийн бизнест нь ч балаг тарьдаг. Ний­гэмд түгээж буй нийт мэ­дээллийн бараг тал хувь нь ҮАБ-тай холбоо­той гэж үзвэл хариуц­лагатай сэтгүүлзүй, мэргэжлийн өндөр ур чадвартай, ёс зүйн ямар нэгэн итгэл­цүүр бүхий  ажилтны асуу­дал босч ирэх учиртай юм. Мэ­дээл­лийн аюулгүй бай­дал өнөөгийн ний­гэмд ингэж хурцаар та­вигдаж байгаа болохоор сэтгүүл­зүйн салбарт хэн дуртай нь ая дуугаа өргөн барь­даг асуудал босч ирэх нь.

Харин нөгөө талд буюу "Төрийн ба онц чу­хал обьектын мэдээл­лийн аюулгүй байдлыг хангах чиг үүргийг өндөр түвшинд бэлтгэгдсэн, үндэсний (Монгол хүнээр гэсэн үг байх. сурв) мэргэ­жилтнээр гүйцэтгүүлнэ (3.6.1.8) гэжээ. Дотогшоо удирдлагадаа, гадагшаа олон нийтэд цацдаг хуу­лиар хориглоогүй төрөл бүрийн мэдээллийг бай­гуул­лагын ямар нөхөд нь бэлддэгийг сайн мэдэхгүй юм. Зөвхөн сайддаа, дар­гадаа итгэгдсэн төдий нөхөр бол учир дутаг­далтай. Бидний өдөр тутам очиж мэдээ авдаг "Олон нийттэй харилцах албаныхан"-ны ихэнх нь шүлэг зохиол оролддог, бичгийн ур дүйтэй (гарын ур дүйтэй гэдэг шиг) гэгдэгчид, томоохон өдөр тутмын сонинд сэтгүүлч хийгээд дарга болоо­гүй­дээ гомдогсод л голдуу шалгарч тэнцэн очдог. Одоо яриад байгаа өндөр түвшин гэдэг нь арай өөр шалгуур юм болов уу.

Төрийн тэргүүний гадаад дотоод айлчлал зэрэг улсын байгуул­ла­гын үйл ажиллагаа­нуу­дын мэдээлэл байнга задарч амтай болгон л "тэгэх гэж байгаа гэлүү" гэдэг болсон байна лээ. Баргийн юм нууц байхаа больсны хэр хэмжээ сав­­наасаа хальж түрүү­чээсээ тагнуул хийсэн хэргээр олон жилийн ял авч эхэлж байна. Интер­нэт, кибер орчинд гэмт халдлага хийх явдал орчин үеийн залуусын дунд бараг моод болчих­сон зүйл. Сая АНУ-д гэ­хэд л Афганистаны дай­ны хамаг нууцыг интер­нэтээр хэсэг нөхөд зад­лаад хаячихлаа шүү дээ. Манайхан бол иймэрхүү юманд бусдаас илүү юу гэхээс ер дутахгүй. Энэ талаар маш их ажил хийх шаардлага гарсныг онцгой анхааруулжээ.

Харин горимын хувьд нэгэн зүйлийг ҮАБ-ын баримт бичигт хэд хэд давхцуулан оруулсны учрыг сайн ойлгосонгүй. Энэ нь "Мэдээллийн бүт­цэд халдах аюулаас хамгаалах чадавхийг бий болгоно" (3.6.1.3) гэснээ жаахан явж байгаад "Мэ­дээллийн бүтцэд хууль бусаар нөлөөлөхөөс хам­гаалснаар мэдээл­лийн бүрэн бүтэн байдал хангагдана" (3.6.2.1) дахиад л "Мэдээллийн бүтцийн эмзэг байдлыг бууруулах тогтолцоог бүр­дүүлнэ" (3.6.2.4), мөн дахиад "Мэдээллийн бүт­цийн халдлагыг сөрөн зогсож, даван туулна" (3.6.4.6) ч гэх шиг.

Үзэл бодлоо чөлөө­тэй илэрхийлж, хэвлэн нийтлэх эрхээ эдлэхийн хажуугаар яг ҮАБ-тай холбоотой асуудал га­раад ирэхлээр дор бүр­нээ амаа хамхиж явах нь дээр шүү гээд байна. Хэрэв энэ баримтлалд дахиад  үл ялиг чанга заалт орчихвол бараг ярьж бичих сэдэв байхгүй болно. Хэвлэлийн эрх чөлөөгөө эдэлье гээд зад­гайд нь хаячихлаар за­саглал шар мэдээгээр бөөстөж хэн нь үнэн яриад байгааг ялгах арга­гүй болно. Унших тусам хамгийн эмзэг сэ­дэв чинь энэ мэдээллийн аюулгүй байдал юм биш үү.

Тухайлбал "Улс үн­дэстэнд тулгамдсан байдал бий боллоо гэхэд бүгд нэгдмэл ойлголттой байвал ҮАБ хангагдана" (3.6.4.2) гээд байгаа юм. Мэдээж тэр ойлголтыг эхлээд төрийн зүгээс чи­гийг гаргана. Хэвлэлүүд дундаас нь эргэлзэж тээнэгэлзэлгүй түгээнэ. Ард түмэн түүнийг сүслэн дагаж "За" гэцгээнэ. Гэтэл манай нэг улстөрч, нэг улс төрийн нам, хөдөл­гөөн гарч ирээд үгүйсгэх, бүр нэг нам дотроо хоёр гурван янзын юм яриад мэтгэлцдэг. Энэ тохиол­долд мэдээллийн хэрэгслийн хувьд аль нэг талд нь орж улаан туг бариад гүйчихгүйгээр, гэхдээ үнэнийг нь хэлж болох олон арга олдоно гэдэгт найднам. Сайн байна уу гэдэг үгийг олон янзаар хэлж болдог гэдэг.  Лав л төрд байгаа нэг луйвар­чингийн булхайг олон нийтэд дэлгэж хаях явдалд ҮАБ-ын баримт бичиг, түүний дагалдах эрхзүй тус болж хамгаалж чадахгүй нь тодорхой.