-Таны “Ялагдаж болно. Бууж өгч болохгүй” гэсэн нийтлэл гарсан байна. Тэнд “Монгол дүүрэн хувьсгалаас айгчид байна” гэсэн ерөнхий санаа байсан. Ярилцлагаа энэ сэдвээр эхлэе?


-Хувьсгал гэдгийг яаж ойлгож байгаагаас бүх юм хамаараад байна л даа. Өмнө нь 1990 оны тэмцэл нь нийгэмд шинэчлэл хийсэн учраас гарцаагүй хувьсгалын шинж чанартай эргэлт байсан гэж бичиж байсан. Өнөөдөр бол тэр дүгнэлтээ буцааж авлаа гээд бичлээ л дээ.


-Яагаад?


-Ардчилсан хувьсгал хийж байсан нөхдүүд чинь биеэ тоогоод “Бид хувьсгал хийсэн учраас дахиж хувьсгал хийх шаардлагагүй” гэж хэлж байна. Сая Украйнд өнгөт, Гүржид сарнай, Киргизд алтан зулын хувьсгал боллоо. Үүнийг хувьсгал гэж нэрлэж байна. Ерөөсөө шинэ зуунд хувьсгалын тухай ойлголт өөрчлөгдөж байна. Хүчирхийллийн замаар хувьсгал хийх арга байхгүй. Дээр нь, энэ 20 жилийн хугацаанд Монголд ямар ч ахиц дэвшил гараагүй байна. Өнгөц ардчиллын ганц нэг хэлбэр орж ирсэн болохоос бус ардчилал үндсэндээ гажуудаад хуучин маягийн тогтолцоо руу явж байна. Тэгэхээр Монголд энэ гажуудлыг засахын тулд дахин хувьсгал хийх хэрэгтэй болсон байна. Өөрөөр хэлбэл, яг энэ либерал нийгмээ ойлгосон хүн тухайн үед байгаагүй. Үүнтэй холбоотой олон асуудал үүсээд байна. Тэгээд тооцохоор хувьсгал гэдгийг яаж ойлгож байгаагаас их зүйл хамаарч байна. Мөн Ш.Түвдэндорж болон Ц.Элбэгдоржийн тайлбар ч өөрөө цэвэр коммунистууд гэдгийг нь харуулаад байгаа юм. 


-Үүнийг цаг хугацааны л асуудал гэж болох юм биш үү. Та өмнө нь тэр хүмүүсийг жинхэнэ ардчилагчид гэж дэмжиж, дагалдаж, бодлогыг нь сурталчилсан. Өнөөдөр болохоор тэднийг коммунист хэмээн цоллож байна. Эндээс ерөөсөө л өнөө, маргааш хоёрын л үзэл бодлын өөрчлөлт харагдаад байх юм?


-Манайд өнөөдөр боловсролгүй, тэнэг мангар хүмүүс улс төрд гарч байна. Тэд ард түмнээс юугаараа ялгараад байгаа юм бэ. Үзэл бодолгүй, зарчимгүй байна Гэтэл боловсролтой хүн улс орныг авч явах ёстой. Ардчилсан намынхан бид либералистууд гэдэг ч бодит амьдрал дээр 2002 оноос хойш байнга зүүний талын бодлогыг нийгэмд дэвшүүлж ирсэн. Ерөнхий сайд асан С.Баяр байнга “Та нар барууных юм бол барууныхаар байгаач” гэж хэлдэг биз дээ. Зүүний чиглэлийн хоёр намын өрсөлдөөн энэ улсад хэрэгжээд ирэхээр Монгол чинь сүйрдэг юм байгаа биз дээ. Сонгуулийн амлалтыг хүртэл хар л даа.

 

-Тэгвэл таны болон танай эхнэрийн, бүр тодруулбал Амлалт нэхэх ард түмний холбооны ерөнхий зохицуулагч Г.Уянгаагийн Ардчилсан намыг балиашиглаж байсан тэр итгэл үнэмшил хэзээ дуусгавар болсон юм бэ. Хаана тэр үзэл бодол гээгдчихэв гэдэг нь сонин байна?


-Уянга ч гэсэн хэлсэн байна билээ. Би ч гэсэн Ардчилсан намыг энэ бүхнийг засна, хамгийн сайн нам гэж бодож бүх эрч хүч, залуу нас, цаг заваа зориулсан. Намын нарийн бичгийн даргаар бүтэн жил ажиллаж байлаа. Гэхдээ бид нар Ардчилсан намыг эрх барьж байгаа үед нь бус дандаа сөрөг хүчин байхад нь ажиллаж байсан. Одоо ингээд харахад хуучин коммунист намаас ялгарч чадахгүй байна. Ийм учраас хувьсгал гэдэг нэр томьёог ашиглаад байгаа юм. Хуучин энерци нь өөрөө хувьсгал гэж хэлэхээр ухаан алдах гээд байна. Тэгэхээр бид нар энэ олон жилийн хугацаанд Ардчилсан нам шинэ нийгмийг байгуулж, шинэ орчинг бий болгох юм байна гэж харж байсан нь үнэндээ тийм биш болсон нь батлагдсан учраас бид яалт ч үгүй салсан. Мөн энд маш их үеийн ялгаа гарч байна. Эрдэс баялаг, эрчим хүчний сайд Д.Зоригттой ярилцаж байхад тэр хүн барууны үзэлтэй байгаа байхгүй юу. Би гайхаад тэгээд яагаад МАХН-д байгаа юм гэж асуухад “Би эдийн засгийн хувьд либерал, улс төрийн хувьд зүүний үзэлтэй хүн” гэж хэлж байсан. Эндээс харахад МАХН, Ардчилсан нам хоёр нам зүүн, барууны нам бус энд байгаа залуус нь барууны үзэлтэй байгаад хуучнууд нь шууд коммунист байгаа байхгүй юу. Тэгэхээр ерөөсөө шинэ нийгэмд төрж өссөн залуу хүмүүсийг гаргаж ирэх шаардлагатай нь батлагдаж байна. Бид нар коммунизм гэж бараг мэдэхгүй шүү дээ. Шинэ үе нь, шинэ нөхцөлд шинэ замаар улс төрийг гаргаж ирэх хэрэгтэй байна. Шууд хэлэхэд үе өөрчлөгдөх тухай асуудал яригдаж байна.


-Үе солих хэрэгтэй гэхээр залуу үе нь өөрөө хэний төлөө, юуны төлөө шинэчлэлд уриалан дуудаж байгаа нь бүрхэг харагддаг. Таныг, Г.Уянгааг гэхэд Ардчилсан намын нэгэн үеийн фен байсан гэдэг утгаар тань дүгнэж үзвэл шинэ үеийн гал цогтой төлөөлөл гэхэд бас их хэцүү л дээ. Итгэхгүй хүн ч олон байгаа?


-Хүмүүс муу хэлбэл хэлж л байг. Би муу хэллээ гээд муудахгүй. Амьдралаа аваад л явчихна. Тэгээд ч бид хоёр Ардчилсан намыг хэзээ ч зүүний үзэлтэй байхад нь дагаагүй. Тийм учраас ардчиллын үнэ цэнийг тээж яваасай л гэж хүсдэг. Би өөрийгөө нэг их либерал ч гээд байгаа юм биш. Наад зах нь хуучин нийгмийг ойлгохгүй учраас хуучин нийгэм рүү чирэхгүй. Бидний үед айдас, дарамт гэж мэдэхгүй. О.Магнай нарыг 1998 оны долдугаар сарын 1-нд хэрэгт ороогдож байхад Д.Энхбат тэргүүтэй хуучинсаг хүмүүс айгаад нуугдсан. Коммунизмын бүтээгдэхүүнүүд төрөөс айдаг, төрийг хүндэтгэх тухай ярьдаг. Бидэнд бол тэр айдас байхгүй. Гэхдээ тэр үеийн айдсыг ойлгоно. Энэ бол хувь хүний итгэлийн тухай бус үзэл санааны асуудал ярьж байна. Нэг тохиолдлын хүн улстөрч болж, дурын мөнгөтэй хүн асуудлыг шийддэг байж болохгүй. Оюун санааны хувьд арай өөр түвшний байх ёстой.


-Таны яриаг сонсоод байхад “Алтангадас” фракц Ардчилсан намд байгаагүй бол гэсэн нэг арай итгэл найдвар бүхий төсөөлөл байна уу гэж харагддаг?


-Системчилж үзвэл “Алтангадас” фракц бол Ардчилсан нам дахь зүүний жигүүр. Энэ жигүүр хүчтэй гарч ирснээрээ нам нь зүүний баримжаа руу маш хүчтэй гулгаж орсон. Энэ нь нийгмийг ухралт руу түлхсэн. Тэд хуучнаараа, зүүнээр өрсөлдөөд нийгэмд ялсан зүйл алга. Улс орон хохирч байна. Уг нь либерал байр суурь дээрээ хатуу зогссон бол МАХН өдийд тамираа бариад, бидний үе эхлэх байсан. Эндээс би хуучны хүн бол хуучны л хүн байдаг юм байна гэсэн дүгнэлт хийсэн.


-МАХН өөрсдийн шинэчлэлийг итгэл төгс мэдээлдэг. Тэгвэл энэ намыг дарах хүч нь өнөөдөр хэн байх юм бэ. Ардчилсан нам лав биш болчихлоо гээд байна?


-Энэ бол зар сурталчилгаа. Би юуг шинэчлэх гээд байгааг нь ойлгодоггүй. Үзэл санаагаа юм уу. Харин би нэрээ шинэчилбэл маш том шинэчлэл гэж бодно.


-Ярилцлагаа Амлалт нэхэх ард түмний холбоотой үүнийг уялдуулахад та тохиолдлын нэг сэтгүүлч улстөрч болж байна гэж хэллээ. Тэгвэл Г.Уянга гэдэг хүн тохиолдлын улстөрчөөс ямар ялгаатай юм бэ?


-Зүгээр л шинэ хүн. Коммунизмын үед амьдраагүй, мэдэхгүй. Улс төрийн хувьд найман жилийн туршлагатай. Энэ коммунизмын үзэл санааны үлдэгдлийг бүгдийг нь нийгмээс алга болгох хэрэгтэй байна. Тэгэхээр Уянга гэдэг хүн зүгээр л шинэ үеийн улстөрч, фигур. Жишээлбэл, хүмүүс намд ороод намаас нэр дэвшээд, парламентад орохоор улстөрч гэж үздэг. Гудамжинд явж байгааг нь хөдөлгөөнийхөн, жагсагч гэдэг. Тийм юм байхгүй, энэ бол улс төрийн тэмцэл. Амлалт нэхэхийн тухайд олон жил яригдсан хариуцлагажуулах тухай асуудал. Хүмүүсийг хууран мэхэлж болохгүй. Худлаа хэлж төрийн эрхэнд гарах юм бол энэ чинь гэмт хэрэг. Тэгэхээр гэмт хэрэг хийгээгүй гэдгээ батал л гэсэн шаардлага. Үүний цаад мөн чанарыг цэвэр хариуцлагын тухай асуудал гэдгээр нь ойлгох хэрэгтэй.


-Энэ холбооны хурлыг зурагтаар шууд дамжуулж байхад таны эхнэр индэр дээр үг хэлээд, та сурвалжлагыг нь аваад байх шиг байсан. Эндээс үнэндээ гэр бүлийн холбоо юм уу гэдэг бодол төрсөн. Мөн таныг эхнэрээ араас нь удирддаг гэх яриа байдгийг нь дашрамд нь асуумаар байна?


-“Халтар царайт” киноноос монголчууд хойш дандаа нууц ноёнтон хайгаад байдаг болчихсон юм шиг байна лээ. Бүр нэг хараат сэтгэлгээтэй болчихсон. Жагсаал хийхээр ард нь Н.Энхбаяр байна гэж хардана. Энэ сэтгэлгээнээс салах хэрэгтэй шүү дээ. Яагаад бид хоёрын хүчинд итгэхгүй байгаа юм бэ. Уянгаагийн ард би байдгийн тухайд цаадхи чинь манийгаа дагуулахгүй улс төрийн талаар өндөр мэдлэгтэй хүн. Би яах вэ, жаахан бичдэг л байхгүй юу. Улс төр гэхээр л би ард нь байгаад эхнэрээ урьд нь гүйлгэдэг юм байхгүй шүү дээ.


-Тэгвэл таны дэмжлэг юу вэ. Шинэ улстөрч гаргах бас нэг зорилго юм биш үү?


-Улстөрч гаргаж ирэх юм уу, нэг хүнийг төрд оруулчихаад гэр бүлийн эрх ашгийг хамгаалах юм энд байхгүй. Энэ нийгмийн шударга бус зүйлийг арилгахын төлөө нэг нь тэмцэж байгаа бол дэмжих ёстой. Би ч ийм үзэл бодолтой хүн. Бид хоёр санаа нийлж явдаг. Олон хүн авлига авдаг гэж боддог юм шиг байгаа юм. Бид хоёр шийдвэр гаргаж, гарын үсэг зурдаг төрийн албан хаагч биш. Яагаад ингээд баяжчихав гэдэг. Үүнийхээ оронд энэ хоёр ингэж амьдарч байхад бид яагаад чадахгүй байна гэж бодох хэрэгтэй шүү дээ. Ажлаа хийх хэрэгтэй. Хэрэв өөрийнхөө асуудлыг шийдсэн бол нийгмийн асуудалд хувь нэмрээ оруулах хэрэгтэй. Бид хоёр хүнээс гуйх шаардлагагүй амьдралаа болгосон. Тэгэхээр яагаад нөөц боломжоо нийгмийн сайн сайхны төлөө зориулж болохгүй гэж. Энэ талаас нь харж яагаад болохгүй байгаа юм бол.


-Эндээс Уянга гэдэг хүнийг “Миний хүүхэд хөхнөөсөө гараагүй. Гэхдээ би…” гээд жагсаал цуглаан гээд явахаар гайхах хүн бас нэгээр тогтохгүй гарах нь тодорхой. Яагаад үр хүүхдээ боддоггүй юм. Тэр нөхөр нь яагаад ингээд явуулаад байдаг юм. Эхнэрээ хайрлаж, хамгаалах ёстой баймаар гэх мэт тэр бүх ярианд та ямар хариулт өгөх вэ?


-Энэ бол жинхэнэ феодал ёс. Манай гэр бүл либерал гэр бүл. Энэ нийгэмд эмэгтэйчүүдийн оролцоо их байна. Би зөв юмны төлөө явж байхад нь боль гэж хэлэхгүй. Үүнд нэг их ялархаад мууллаа гээд байх юм алга. Гавьяа байгуулж байна, та нар сонго гэх юм ч алга. Би бүх талаар нь дэмждэг. Нийгмийн төлөө өөрийгөө зориулаад явж байхад бид нарыг та нар ингэж үзэн ядах ямар хэрэгтэй юм. Биднийг ингэж явлаа гээд та нар юугаараа хохироод байгаа юм.

 

-Энэ бол олон хүнд төрж байгаа бодол. Би тэр хүмүүсийн бодолд таныг ямар хариулт өгөхийг тань л сонирхсон?


-Хохирсон хүн байвал тэр нь төрийн дээр байгаа хүмүүс л байх. Н.Энхбаяр гэдэг хүнтэй гэхэд бид сүүлийн найман жилийн турш тэмцэл хийлээ. Сая над дээр “Н.Энхбаяр дахиж гарах гээд байна. Чи нэг хусаад өгөөч” гэж хүн орж ирсэн. Би үгүй гэж хэлсэн. Бид тэр хүнийг хаан байхад, эрх мэдэлтэй байхад тулалдаж байсан. Одоо тэр хүнийг гудамжинд байхад, иргэн Н.Энхбаяр болсон байхад нь нэмж дэвсмээргүй байна. Чаддаг юм бол та нар өөрсдөө дэвсээрэй л гэсэн. Наад зах нь, энэ чинь хүн чанарын асуудал. Одоо Н.Энхбаярыг улс төрд орох гэж байна гээд айх ёстой юм уу.


-Харин ч эмээх ёстой юм биш үү. Түүнд хүч байсан цагт юу хийдгийг нь та бид харсан шүү дээ?


-Бид нар биш С.Батболд, С.Баяр хоёр л айх ёстой байх. Тэнд бидний биш, тэр хоёр хүний л эрх ашиг хөндөгдөж байгаа шүү дээ. Улс төрд байсан туршлагатай хүн яагаад алдаагаа засаад орж ирж болохгүй гэж. Гэхдээ өнөөдөр нийгэмд гарсан энэ бүх гажуудал, бүх буруу юмыг гардан хийсэн хүн бол Н.Энхбаяр гэдгийг би шууд хэлнэ. Тэр хүн өөрийнхөө бий болгосон системийнхээ золиос болсон. Тэр хүн өөрөө нийгмийн том сургамж, үзэгдэл. Үүнийг өнөөгийн улстөрчид айх биш, гутаан доромжлох бус харж байх ёстой. Би Н.Энхбаяртай хувь хүний үүднээс бус дан зарчмын асуудал дээр л муудалцсан. Хүн бас хүн чанартай байсан цагт хүчтэй байдаг юм.


-Сая таны эхнэрийг хүн дайрах гэж оролдсон тухай мэдээлэл хэвлэлээр шуугиан дэгдээсэн. Та бүхэн айхгүй, эмээхгүй байна уу. Тэр хүнийг та хувьдаа хэрхэн хамгаалж байгаа вэ?


-Айж байна, мэдрэл муутай хүн байгаа биш дээ. Зохион байгуулалттай төрийн тероризм хийх гэж байна. Хүн алах гэж завдаж байна. Зохион байгуулалттай аллага үйлдэхийг завдсан гэдгийг би шууд хэлнэ. Машиныг зэвсэг болгож ашиглаад гэр мөргөх, онгоцоор байшин мөргөх хоёрын ялгаа нь юу юм. Ямар ч ялгаа байхгүй. Эс бол олон хүний дунд орж бөмбөг тэслэх, машинаар олон хүн дайрах хоёрын хооронд ямар ч ялгаа байхгүй. Байж ядсандаа алах гэж оролдож байна. Яагаад ингэж айгаад байгаа юм бэ. Энд л мөн чанар нь байна. Төр сүүлийн үед их хэрцгий чанартай болж байна. Энэ нь хуучин коммунист шинждээ орж байгааг илэрхийлж байна. Төрийнхөн маш буруу ажиллаж байна.


-Гол нь та эхнэрээ яаж хамгаалах юм бэ?


-Хамгаалагчтай байсан ч машин ирэхэд хамгаалагчтай нь хамт дайраад л ална шүү дээ. Олон нийтийн хамгаалалтад л итгэх ёстой. Өмнө нь бараг хоёулхнаа тэмцэж байхдаа ингэж сүржигнэж байгаагүй.


-Танай хүүхдийг өдөржин хүн дагасан гэдэг мэдээлэл гарсан байсан. Эндээс 12 настай хүүхэд “Намайг яг цагдаа шиг хүн дагалаа” гэж хэлсэн гэхээр би хувьдаа гайхсан. А.Баатархуяг, Г.Уянга гэдэг хоёр хүний хүүхэд болохоор тийм мэдрэмжтэй мундаг, байдаг юм болов уу гэж асуумаар санагдсан юм?


-Манай хүү цагдаа шиг хүн гэж харж мэдэхгүй шүү дээ. Манай сэтгүүлчид жаахан дэгэсдүүлсэн байна билээ. Хүүхэд хүн дагаж байгааг анзаарсан нь их түгшүүр төрүүлсэн. Намайг өглөө гэрээс гараад явахад нэг ах дагасан. Тэр ах сургуулиас гарахад, гэртээ ирэхэд бас л дагаад байсан гэж хэлсэн. Хүүхэд бол аюулыг мэдэхгүй шүү дээ. Эс бол хүүхдэд албаар анзааруулсан байж магадгүй. Түүнээс бус манай хүүхэд цагдаа, жирийн хүн хоёрыг ялгаж мэдэхгүй л дээ.


-Энэ удаагийн жагсаалын гол онцлог нь цусан тангараг. Эмэгтэй хүн тэр дунд цусаар тангараг өргөөд зогсч байгаа нь олон эхийн сэтгэлд сэвтэй санагдах шиг болсон. Мөн нөгөө талд нь цусан тангараг нь олон нийтийн уур хилэнг улам бүр бадраах аюултай гэдэг дүгнэлт ч гарч байсан?


-Эмэгтэй хүн болохоор тэгж болохгүй. Эрэгтэй хүн болохоор тэгж болдог юм уу.


-Монголчуудын эх хүний тухай ойлголттой холбоотой асуулт. Би асуулт тавих үүргээ биелүүлж байна. Нэгэнт ярилцлага авч байгаа учраас энэ бол миний хувьд тавих л ёстой асуулт?


-Энэ мэдээж чиний үг биш нийгмийн л үг байх л даа. Адилхан л хүн биз дээ. Энэ асуудлыг зуун жил дэлхий ярилаа шүү дээ. Цусан тангаргийг бид хоорондоо урвахгүй л гэж тавьсан. Түүнээс бус та нар бидний төлөө цусаа урсгана гэж тавиагүй. Өмнө нь бид нар маш олон жагсаалд орж байсан. Ид оргил үед нь худалдагдах тохиолдол маш олон гарч байсан. Байр, газар албан тушаал авах олон жишээ байсан. Тэр бүхнийг ямар бид хэлээд байлтай биш дээ. Би долдугаар сарын 1-ний дараа нэг зүйлд баярласан. Хуурамч дүртэй хүмүүсийг цэвэрлэж өгсөн. Яг нэг зорилгын төлөө явж байгаа нь үлдсэн. Хажууд явж байгаа хүн араас хутгалах маш аймаар. Урд яваа дайснаа бол бид мэддэг. Араасаа олон удаа хутгалуулж үзсэн.


-Энэ бүхэн нь эргээд алдах юмгүй большивекуудын тэмцэлд хүргэх бий гэхээс болгоомжлохгүй байна уу?


-Хүргэж болно. Хүргэхээс бид биш ийм байдалд хүргэсэн улстөрчид нь өөрсдөө айх ёстой. Ард түмэн яг ягтаа тулахаар төр рүү ордог.


-Тийм нөхцөл байдал үүслээ гэхэд гайхах хэрэггүй гэсэн үг үү?


-Гайхах хэрэггүй. Юуг нь гайхах юм бэ.


-Хүмүүс эцсийн үр дагавраас нь айж байгаа шүү дээ?


-Хүн хүний айдас их ондоо. Үхэхээс айдаг хүн байна. Би бол үр хүүхэд, манай гэр бүл ядуу зүдүү байхаас маш их айдаг. Дээр баяжсан хүмүүс ч тэр адилхан.


-Ерөнхий сайд асан М.Энхсайхан “Би энэ жагсаалын ард байгаа” гэдгээ хэлсэн. Энэ нь эргээд Н.Энхбаяртай холбох нэг шалтгаан болох шиг болсон?


-Яс юман дээр төрд байх хэмжээний боловсорсон хүн бол М.Энхсайхан. Энэ гишүүдээс толгой илүү хүн. Зарим зүйл дээр санал нийлдэггүй. Энэ бүхнээс үүдээд М.Энхсайхан ямагт ард нь байгаа гэдэг. Тэр хүн бидний ард байх ямар хэрэгтэй юм бэ. Би ч гэсэн бие даасан хүн шүү дээ. Гэхдээ М.Энхсайхан гэдэг хүн энэ нийгэм болохгүй байна гээд дэмжиж байхад яагаад болохгүй гэж. Үнэндээ тэгж хэлдэг гишүүн олон байгаа. Хоёр нүүр л гаргаад байгаа болохоос бус. Энд ерөөсөө мэдээллийн дайн л явагдаж байна. Асар их мөнгөөр худлаа мэдээлэл цацаж байна. Н.Энхбаяр ч бидний ард байлаа гээд яадаг юм бэ. Буруу нь юу байгаа юм. С.Баяр ч гэсэн байж болно шүү дээ. Тэр хүний хэлж байсан асуудлыг бид нар ярьж байгаа биз дээ. Ил гарахаас л айдаг. Хашааны араас чулуу шиддэг байж болохгүй шүү дээ. Ийм бэртэгчин сэтгэлгээтэй ард түмэн сөнөдөг юм.


-Энэ холбооны автор гэж яривал та хоёрын нэрлэж болох уу?


-Автор нь эх баригчид өөрсдөө. Тэд сая, 1.5 саяыг амласнаараа санааг нь тавьсан. Үүнийгээ нэхэж байгаа ард түмэн ч автор нь. Энэ бол нийгмийн харилцаа. Өөрсдийнх нь зохиосон зохиол дээр тэд өөрсдөө бүжиглэж байна. Хоёр удаа жагсаал тэмцлийг тайван зохион байгуулсан. Энэ бол тайван жагсаалын сүүлчийн шат. Энэ сүүлчийн шат шавхагдах юм бол дараагийн үйл явц буюу тайван бус зам руу шилжинэ.


-Тайван бус гэхээр үргэлжлэлийг нь яаж харж байгаа юм бэ?


-Киргиз болно. Тэнд ард түмэн их олон шаардсан даа.


-Аймшигтай биш үү?


-Германы Үндсэн хуульд “Хэрвээ эрх баригчид нь ард түмний эрх ашигт нийцсэн үйл ажиллагаа явуулж чадахгүй бол ард түмэн нь энэ засгийг босч унагаах эрхтэй” гэсэн заалт байдаг. Манайх Германы Үндсэн хуулийг авсан хэрнээ тэр заалтыг нь оруулаагүй. Эд нар асуудлыг шийдэхгүй удсанаар нийгэмд халаалт үүсгэнэ. Өнөөдрийн жагсаалд оролцогчдын тоо 16 мянгад хүрч байгаа нь үзэгдэл биш. Олон хүн завгүй байгаа. Нийгмийн бухимдал зөвхөн талбай дээр цугларснаар илрэхгүй. Нийгмийн гуравны нэг нь ямар нэг байдлаар сэтгэхүйн эмгэгтэй байна. Үүнийг зөв голдиролд оруулж, ганц хоёр гишүүнийг огцруулах гэх мэтээр галыг унтраах хэрэгтэй.


-Та бүхэн тэр үед ч манлайд нь явах уу?


-Өөр яах юм бэ. Манлайд нь явна гэдэг гэхдээ биеэ тоосон үзэгдэл дээ. Бид зохион байгуулалт л хийж байгаа. Үүнийг харин ч зохион байгуулалттай байлгаж байгаад төр баярлаад хэлэлцээрт орох ёстой. Долдугаар сарын 1-нд зохион байгуулалт байхгүйн улмаас юу боллоо. Хэрэв одоо л зөв шинжилж, асуудлаа шийдэхгүй бол цурманд гал асаагаад байна л гэсэн үг. Үүнийг зөв шинжилж, асуудлыг шийдэх нь өөрөө улс төрийн урлаг. Коммунистуудад тийм урлаг байдаггүй байхгүй юу.


-Хэрэв цурманд гал аслаа гэхэд та нар зохион байгуулж чадах уу?


-Ард түмэн пар гээд босвол бид ард түмэн, төр хоёрын хооронд жийрэг болж, хэлэлцээрийн ширээнд суух гэж оролдоно. Эцсийн бүлэгт ард түмэн л хохирдог байхгүй юу. Үүнээс сэргийлэх нь л бидний үүрэг.


-Сүүлд нэг асуултад хариулт авмаар байна. Танаас ярилцлага авна гэхэд “Эхнэр нь өлсгөлөн зарлаад талбай дээр хэвтэж байхад өөрөө дулаан байранд нийтлэл бичээд суугаад байх юм. Тэр яасан бөх зүрхтэй нөхөр вэ. Яаж ингэж болдог юм” гэсэн асуулт асуугаарай гэж байсан?


-Би тэгээд хажууд нь очоод хэвтэх ёстой юу. Энэ гэр бүлийг явж явах үүрэг надад байна. Би шөнөөр очоод хажууд нь суудаг. Өлсгөлөн зарлаж байгаа хүн дээр очлоо гээд намайг хараад цадах уу. Тэр хүн байнга хэвтэх ёстой. Бага ярих хэрэгтэй. Орой очоод хөл нь даарсан бол барина. Хэрэв тийм юм бол бүх гэр бүл, хамаатан садан нь очоод сууна биз дээ. Ер нь энэ төрийг тараах гэснээр манай гэр бараг тараад байх шиг байна. Хүүхдийг хүн дагаснаар Уянгаагийн дүү дээр аваачиж тавьсан. Би энд бас хүлээсэн үүрэгтэй хүн. Ажлаа хийх ёстой. Гэхдээ энэ бол нэг их зовж зүдрээд байгаа юм биш.