Монголчууд энэ ургамлыг бас “ишгэн шаваг”, “хурган шарилж” ч гэж нэрлэдэг.

Монгол үндэстний уламжлалт нарийн идээ гэдэг нь сайн чанарын нарийн гурил, шар тос, сүү, чихэр, бурам зэргээр найруулан хийсэн бөгөөд хүндэтгэл ёслолын идээний чимэг буюу тусгай хувь хишигт хэрэглэхээр хийж байсан зүйл болно. Харин одоо монголчуудын уламжлалт нарийн идээг хийх нь бүү хэл нэрийг нь ч мэдэхгүй шахам болжээ.

Энэ ногоог одоо XXI зууны хүнс гэж нэрлэж байна. Анх Өмнөд Америкт танигдаж бусад улс оронд нэлээд хожуу тархжээ.

Аливаа улс үндэстний хоол хүнсний зүйлээ бэлтгэж боловсруулах арга ухаан нь тухайн үндэстэн, ястны соёл, аж төрөх ёс, зан заншил, байгаль, цаг агаар, мал, газрын баялаг, эдийн засаг зэрэгтэй салшгүй холбоотой бөгөөд түүхийн он жилүүдийн туршид нийгмийн хөгжил, хүмүүсийн хэрэглээг даган шинээр бүрэлдэхийн сацуу өмнөх үеэсээ хойч үедээ уламжлагдан үлдэж цаашид боловсронгуй болж хөгждөг зүй тогтолтой билээ.

Шорлог буюу орчин үед түгээмэл тархсан барбекью хэмээх шарсан махан хоол чухам хаана анх бий болсныг таахад хэцүү боловч зарим судлаачид үүнийг монгол гаралтай хэмээн нотолж буйг анзаарахгүй өнгөрч болохгүй. Тухайлбал, Тэмүүжин хаан харлаг тэх агнаж шарж идсэн тухай “Монголын нууц товчоо”-нд тодорхой өгүүлсэн байдаг.

Анх пиццаг чидун жимсний тостой, исгэсэн гурилд шинэхэн бяслаг үрж, дээр дороос нь зөөлөн галаар шарж хийдэг байснаа хожим нь Америкт тархахдаа улаан лооль, махаар чимэглэх болжээ. Анхны пицца нь гурвалжин хэлбэр дүрстэй, “фокагч” гэдэг нэртэй байжээ. Пицца нь римийн жирийн хүмүүсийн хоол байв.