Ном бүтээх, түгээхийн аль аль буяныг ганц цагаан хөдөлмөрийн үрээр л үйлддэг. Ном бичих, бичсэн номыг уншигч мэргэдийн оюунд толилуулахаар хэвлүүлэх хоёр хэцүү үйл хоёулаа ав адил буянд зорих завсаргүй сэтгэл, эс дэлгэгдвэл эс бүтнэ

1990-ээд оноос монголчуудад үзэл суртлаас хамаарахгүй, бусдаас хараат биш оршин тогтнох боломж бүрдсэн нь эх түүхээ шинээр харах үүд хаалгыг нээсэн билээ. 1996 онд гарсан Баабарын ХХ зууны Монгол: нүүдэл суудал бол ийм боломжийн үүдийг нээж, салхийг хагалсан томоохон бүтээл байлаа.

Майло Бэкмэн номоо “Хэдэн дүрс байдаг вэ” гэдэг зальжин асуултаар эхлүүлжээ. Ингээд уншигч дүрсний ертөнцөөр аялна. Зүсэн зүйлийн дүрс байдаг аж. Дөрвөлжин, тойрог хоёр хоорондоо адилхан атал найман өнцөгтүүд нэг нэгнээсээ өөр юм байж. Одоо уншигч дүрсийг урьд өмнөхөөсөө огт өөрөөр харж эхэлнэ. Номын хоёр дахь бүлэг “Төгсгөлгүйгээс илүү том зүйл байдаг уу” гэдэг асуултад хариулна. Энэ асуулттай холбоотой нэгэн явдал санаанд орсныг хуваалцъя.

Буддын урлагийн цуглуулагч Рөүз Вүүдвордын анхны энэ бүтээл МЭ I зуунаас өнөөг хүртэлх буддын шашны урлагийн тансаг бүтээлүүдээс бүрджээ.

Японы нэрт зохиолч Мүраками Харүки тэртээ 1990, 2000-аад онд Мексик, Япон, Америк, Хятад, Монгол зэрэг орнуудаар аялсан аяллын тэмдэглэлээ 辺境·近境 буюу “Буйд, харь нутгаар” нэртэйгээр ном болгон хэвлүүлж байв. Онцлууштай нь, зохиолч Дорнод аймгийн нутагт, Халхын голын байлдаан болсон газарт очсон тухайгаа “Номунханы төмөр оршоох газар” бүлэгтээ өгүүлсэн юм.