Уул уурхайд хөрөнгө оруулагчид төмөр зам чухлыг маш сайн ойлгож байсан, тэд ямар ч аргаар хамаагүй гарц нээхийн төлөө шаргуу ажиллаж, заримдаа Засгийн газраас ч илүү эрх мэдлийг өөрт төвлөрүүлж хүссэнээрээ төмөр зам барихыг эрмэлзсэн. Үүнийг бас дураар авирлах гэж нэрлэж болно. Гэвч компанийн ашгаас улсын эрх ашиг чухал байсан юм. Үүнийг эрэмбэлэх гэсэн дотоод тэмцэл нь царигийн маргаанаар илэрч байсан юм.

Монголд төр засах ардчилсан тогтолцоо тогтоод 25 жил болжээ. Ардчиллын хамгийн гол чухал шалгуур нь хэвлэн нийтлэх эрх чөлөө билээ. Хэдийгээр цөөнгүй хүн үүнийг зөвхөн мэдээллийн хэрэгсэл, сэтгүүлчдэд хамаатуулж ойлгодог ч томоохон бүтээл, урлаг-уран сайхны төрөл зүйлүүд, ном, зохиол, үзэл санаа ба түүнийг тунхаглагч, туурвигчдад илүү хамаатай.

Түлшээнийг эгэж ирсний дараа Энх-Амгалан зарлиг гаргаж, 1716 онд Равжирыг Манж-Зүүнгарын хилийн ойролцоо Хамид томилон суулгаж, Зүүнгарыг тандан сэргийлэх үүрэг хүлээлгэж, дахин яс хаях гэж оролджээ. Равжирыг нас барсны дараа түүний ахмад хүү Дэнзэн эцгийн орыг залгасан ба 1740 онд Дэнзэн нас барсанд түүний ууган хүү Лувсандаржаад хэргэм залгамжлуулж, төрийн бэйл өргөмжлөв. 1753 оноос тэднийг Эзнээ голын хавь нутаглуулснаас ахиж хөдөлсөнгүй, өнөөгийн Эзнээн торгууд хошуу ийнхүү буй болжээ.

Хятадын хувьсгалч, онолч, сэтгэгч, марксизм-ленинизмын сургаалтан, БНХАУ-ыг үндэслэн байгуулагч Мао Зэдун өөрийн сургаал номлолтойгоо тэнгэрт халиад 40 жил болох гэж байна. Харин бид түүний “Сонгомол зохиолын ишлэлүүд”-ийг тусгай түүвэр болон хэвлэснээс нь хойш хагас зууны дараа үүнийг эх хэлээрээ унших гэж байна.

Хувьсгал дэлхий нийтийг хамарсан үзэгдэл болж байна. Энэ үйл явц нэг улсын хилээр хязгаалагдахгүй. Дэлхий дахинаар болж буй хувьсгалыг цэцгийн нэрээр нэрлэж буй нь учиртай.

Монголчууд малынхаа амьсгаанаас бусдыг ашигладаг гэдэг шиг Монгол зэсийн орон л юм бол зэсийн хүдрээ бүрэн шавхаж ашиглаж чаддаг байх ёстой.