Идэхийн төлөө амьдардаг уу, эсвэл амьдрахын төлөө иддэг үү гэж асуувал уншигч та юу гэж хариулах вэ? Хүн төрөлхтний нэг хэсэг нь эртний Грекийн гүн ухаантан Сократ 2400 жилийн өмнө хэлсэнчлэн “Хүн амьдрахын төлөө идэх ёстой” гэж үздэг аж. Харин нөгөө хэсэг нь идэхийн төлөө амьдардаг гэж үздэг агаад тэдний олонх нь үгээрээ яг тэгж хэлээгүй ч үйлдлээрээ илэрхийлдэг гэнэ.

Хэрэв та өөрийгөө аль талд нь харьяалагдаж буйгаа ойлгохыг хүс­вэл юуны өмнө биеийн жингийнхээ үзүүлэлтийг (BMI or body mass index) тооцоод үзээрэй. Биеийн жингээ (кг) өндрийнхөө хоёрын зэрэгт (м2) хуваахад 25-аас бага байвал та хэвийн, дээш бол илүүдэл жинтэй, 30-аас дээш бол тарган бу­юу идэхийн төлөө амьдарч бай­гаа хэсэгт нь багтаж буй хэрэг. Гэхдээ энэ хэсэгт та ганцаараа биш ээ, маш олуулаа.

Хоёр жилийн өмнө Мон­голд 15-64 насны иргэдийн дунд хийсэн судалгаагаар таван хүний нэг нь илүүдэл жинтэй, арван хүний нэг нь таргалалттай гэж тогтоожээ. НҮБ-ын Хүүх­дийн сангийн судал­гаагаар Монголд тав хүртэлх насны арван хүүхдийн нэг нь таргалалттай гарч, Азидаа Индонезийн дараа толгой цохих болов.

Харамсалтай нь илүүдэл жин ба таргалалт нь хүний үхлийн гол шалтгаан болох зүрх, уушги, цус харвалт, холестрол, чихрийн шижин өвчний дараа ордог зургаа дахь том эрсдэлээс гадна бусдыгаа (эрсдэлээ) өдөөгч нь гэж үздэг. Асуудлын гол нь та идэх ба амьдрах тухай ха­риултын аль талд нь орж байгаад биш, харин яавал аз жаргалтай, урт наслах вэ гэдгээ ойлгосон эсэх, бас ойлгож мэдсэнээ хэрэгжүүлж байна уу гэдэгт л байгаа юм.


Өнгөрсөн дөчин жилд арван мянга орчим хүнд мэс засал хийсэн ба тэдний олонход нь уушги, зүрх зэрэг цээжний хөндийн эрхтнүүдийг шил­­жүүлэн суулгасан, дэлхийд алдартай доктор Стиг Стин­тэй Шве­дэд орших Игэлосагийн амьд­рах ухааны төвд (Life science community, Village Igelosa, South of Sweden) зочлонгоо уулзах боломж тохиов.

Таван хүүхэдтэй, 68 нас­тай, зөө­лөн инээвхийлж ярьдаг, даруухан төрхтэй энэ норвеги эрдэмтний бү­тээсэн хүний эрхтнийг тээвэрлэх уусмал гэхэд л түүний ана­гаахын шинжлэх ухаанд хувь нэмэр оруулж олон мянган хүний амийг аварсан нээлтүүдийн нэг нь аж. Стиг эмч илүү жин бол их илчлэг аваад, бага хө­дөлдгөөс үүсэлтэй гэ­дэг ч гол нь замбараагүй, тогт­сон дэглэмгүй идэх, эсвэл урт хуга­цаагаар өлсгөлөн байхтай (eating disorder) холбоотой гэж үздэгээ ярив. Дэглэмгүй идэх нь сэтгэл са­нааны бай­дал тогтворгүйгээс үүдэл­тэй. Жишээ нь, барууны ор­нуудад хүмүүсийн эмчид үзүүлэх эхний гурван шалтгаанд тогт­мол ядарч нойр хүрэхгүй байх, сэтгэл санааны дарамтад орох (стресс) ба илүүдэл жин­гийн асуудал багтаж бай­гааг тэрбээр дурдав. Илүү­дэл жин, таргалалт зөвхөн хоолтой хол­боотой биш аж. Хувь хүн хэвийн жинтэй байвал урт наслах, аз жар­галтай амьдрах боломж ихэсдэг болохыг тэрбээр тэмдэглэсэн юм.

Хүн аз жаргалтай, урт наслахын тулд дараах зарчим баримтлах хэ­рэгтэйг доктор Стиг зөвлөж байна. Юуны түрүүнд амьдралын зорилгоо (purpose) тогтоосон байх, биеийн хөдөлгөөн сайн хийх (exercise), бусадтай сайн харилцаатай (relations) байх, хан­галттай сайн унтах (sleep), муу зуршлаас, ялангуяа там­хи татахаас татгалзах (omission), сайн чанартай, зөв хоол идэх (nutrition), ханд­лагаа (attitude) эерэг бол­гох зэрэг долоон үйлийг тогтмол хийх хэрэгтэй гэнэ. Тэднийг нэгт­гэвэл PERSONA гэсэн үг болох бө­гөөд per (дамжуулах гэсэн латин үг), sona (дуу авиа гэсэн латин үг) буюу хэл яриагаараа дамжуулах, харилцах гэсэн санааг илэрхийлж байна. Зөв­хөн хэл яриагаараа л ойлголцож, бие биенээ хайрладаг харил­цаанаас амьдралын аз жар­галыг мэдэрч, хүртдэг гэдгийг хорвоогоос одохдоо олонх хүн хэлдэг нь энэ эмчийн сэт­гэл зүрхэнд бүрэн хоногшжээ. Ер нь бусдыг ойлгож, хайрладаг хүн л харанхуйг гэрэлтүүлж чаддаг буюу уулзсан хүн бүрээсээ ах дүү нараа олж хардаг гэнэ.


Мэть Полтой уулзаж байхад энэ америк залуу 27 настайдаа 150 кг жинтэй байсан гэхэд үнэмшихийн аргагүй санагдав.Тэр нисэх онго­цонд ороод суудлын даруулгаа татах гэж уртасгагч гуйдаг, өөрөө тогооч атлаа хоолоо тогтмол идэл­гүй өнжөөд, шөнө нь гэртээ ирээд хийжүүлсэн ундаа, түргэн хоол, шарсан төмсөөр ходоодоо дүүргэдэг, чөлөөт цагаараа буйдан дээр тэрийж, зурагт харахаас өөр хүсэлгүй, чадал ч үгүй хүн байжээ.

Арван жилийн өмнөх түүхээ ярьж суугаа Мэть дэгжин хувцастай, аз жаргалтай, сайхан инээсэн, их хүнлэг, тусч төрхтэй залуу байлаа. Тэрбээр өдгөө 85 кг жинтэй, Игэ­лоса төвд тогоочоор ажилладаг, саяхан гэрлэсэн аж. Доктор Стигийн PERSONA аргын ач тусын амьд гэрч болсон тэрбээр төвийн эмчлүүлэгч бүрт сайхан, зөв хоол бэлдэхээс гад­на сэтгэл санааны хосгүй дэмж­лэг үзүүлэгч нэгэн болжээ.

Мэть 2007 онд ээжтэйгээ анх АНУ-ын Миссури мужаас Игэлосад ирж, зөв, чанартай хоол хүнс хэ­рэглэн, тогтмол алхаж эхэлсэн бо­ловч олигтой турахгүй хэвээр байв. Гэхдээ өдөр тутмын цусны шин­жилгээ нь түүний биед эерэг өөрч­лөлт гарч эхэлснийг бараг л сарын дараачаас харуулж байлаа. Тэр их хэмжээний ногоо, өдөрт нэг удаа 100 грамм хар будаа, 100 гр уургаар баян загас, эсвэл өөхгүй мах голдуу идэж, хоёр удаа арай бага хэмжээтэй хооллож байв.

Хэрэв дараагийн хоол хүртэл өлсвөл уураг, өөх тос болон удаан шингэцтэй нүүрс усыг зохистойгоор тэнцүүлсэн “байгалийн тэнцвэртэй шөл” ууж байжээ. Энэ шөлийг док­тор Стиг анх уушгины хүнд өвч­тэй хү­мүүст зориулан бүтээсэн гэнэ. Тэр эхлээд өдөрт 10.000 алхаж байснаа удалгүй мянга мянгаар алхмаа ахиул­жээ. Анх ирэхдээ хоёр давхар руу шатаар гарахдаа хоёр ч удаа зогсон, амьсгаагаа дарж байсан бол бага багаар дэвшил гарсаар, нойр нь сайжирч, эргэн тойрны хүмүүс түүний амжилтад баяр хүргэдэг болов. Хамгийн гол нь тэр өөртөө таа­лагдаж, ажлаа сайн хийх, хүнд туслахын сайхныг мэдрэх болсноо бахархан ярьсан юм.

Эртний грекчүүд амьд­ралыг био­логийн, сэтгэл санааны болон ор­шихуйн гэ­сэн гурван насаар хэмж­дэг байжээ. Уух, идэхээ тааруулан, уурлах, хямрахаа хязгаарлаж чаддаг хүмүү­сийн санаа сэтгэл өөдрөг байж, тэгж чадаагүй хү­мүүсийн био­логийн наснаас урт амьдардаг аж. Гэтэл тэвчээртэй, өгөөмөр, эел­дэг, хүнд итгэдэг, бусдыг өршөөж, өөрийгөө хянаж чад­даг хүмүүсийн нас сэтгэл санааныхаас ч урт бай­даг тухай С.Стиг өөрийн алдарт “Игэлоса буюу велнесийн өлгий нутаг руу аялсан нь” номондоо бичжээ.

Оршихуйн насыг эдэлж, утга учиртай, аз жаргалтай, урт насалж яваа бараг бүх хүн Сократын хэлсэн шиг амьдрахын төлөө идэж, Стиг докторын PERSONA аргыг хэрэг­лэдэг гэвэл буруудахгүй санагдав. Та одоо дээрх хуваагдсан хэсгийн аль талд байхыг хүсэж байна вэ?