Бидний үеийнхний  толгойг социализмын үзэл суртлын худлаа түүхээр айхтар эргүүлж дээ. Ердөө нэг зуухан жилийн өмнөх түүхийг гэхэд л шал худлаа бичиж үлдээснийг яаж засч залруулна даа. Харин сүүлийн үеийн залуу түүхчид ямар нэгэн намын дарамтад оролгүй Орос, Хятад зэрэг том улсаас асуулгүй тэднээр түүхээ хянуулалгүй улсынхаа түүхийг бичиж эхэлж байгаа нь сайшаалтай. Монголын түүхэнд холбогдох баримт бичгүүдийг ч гэсэн гадаад улс орнуудаас олж ирж эх түүхээ үнэн бодитоор нь бичих талаар ахиц гарч байна.1911 оны үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөнийг ялалтад хүргэсэн хаад ноёдууд, Богд тэргүүтэй хувьсгалчдын байгуулсан гавьяаны талаар түүхч, төрийн шагналт О.Батсайхан  томоохон бүтээлүүдээ туурвилаа.  Шинжлэх ухааны академийн түүхийн хүрээлэнгийн залуу эрдэмтэд их юм хийж байнаа. Түүхийн хүрээлэнгийн захирал доктор С.Чулуун тэргүүтэй эрдэмтэд түүхийнхээ талаар ч, түүхэн хувь хүний талаар ч  үнэн зөвийг хэлж чаддаг боллоо. Энэ үеийг үзэл суртлаар зохиосон түүхийг үнэн болгох гарааны үе гэж хэлж болох юм. Түүх төдийгүй түүхэн үйл явдлуудын байр солигдож байна. Монголын түүхэнд нэг үе хаад ноёдоо хараан зүхэж хамгийн муу муухайгаар доромжилдог үе байв. Тэр үеийн түүхнээ явар ядуу хүн бол сайн, мал хөрөнгөтэй чинээлэг удам угсаатай хаад ноёд бол муу талын баатар дайсан байсан.  Угсаа залгамжилсан хаад ноёдоо хар феодал гэж, лам хуврагаа шар феодал гэж төрөө барих сонгуульд оролцох эрхийг нь хүртэл үндсэн хуулиараа хассан тийм харгис дэглэмтэй нийгмийг туулж ирснээ ойлгож байгаа нь яамай даа. Түүхэн үнэнийг түүхэн хүнийг эзлэх ёстой байр сууринд нь тавьж чаддаг тийм цаг үе ирж байна. 1921 оны ардын хувьсгалыг ч, МАХН МАН-ын түүхийг ч жинхэнэ үнэнээр нь бичих шаардлага гарч иржээ. 1919-1921  онд Монголд, Хиагтад үнэндээ юу болсон юм бэ. Үнэхээр  ухамсарт хувьсгалчид байсан юм уу. Хувьсгал хийсэн юм уу. Хэн хувьсгал хийсэн юм бэ. Тэд МАХН гэдэг нэртэй улс төрийн бүлгэм байгуулсан юм уу, эвэл Улаан оросууд тэр хавийн буриадуудтай нийлсэн дээрмийн бүлэглэлээ “нам” гэж нэрлэсэн юм уу,  Оросын улаан  цэргүүд “ нийслэл Хүрээ”-г эзлэхдээ  ийм жүжиг тавьсан хэрэг үү гэдгийг нь  саяхан түүхийн ухааны доктор генераль Ч.Сосорбарам өөрийн төрсөн нутаг Төв аймгийн Дэлгэрхаан сумынхаа 90 жилийн ойд зориулан “Дэлгэрхааныхан Голын түмний хойчис хиад овгийн үргэлжлэл“ гэдэг ном гаргажээ.  Уг  номын 91  дүгээр хуудсанд Тэр үед Монголд байгуулагдсан “Ноёдын нам”-ын талаар үнэтэй мэдээлэл өгсөн байна.  “1920 оны зунаас Халхын дөрвөн аймгийн ноёд Хүрээнд хуралдан ярилцсаны дараагаар бэйс Лувсанжамц, Дарь эх лам Чойжинжанцан, Сэцэн ван Гүрсоронзонгомбосүрэн, Эрдэнэван Намсрай, бэйс Иш-Очир нарын хүмүүс нэмэгдсэнээр Богдын ойрын хүрээллийнхэн ба С.Магсаржав нарын хэсэг нэгдэн “Улс төрийн нэгэн том бүлэглэл болсон гэж үзүүштэй” гэж мэдээлжээ. “Ноёдын нам” гэдэг улс төрийн бүлэглэл байсныг тэр улс төрийн хүчин 1911 оны хувьсгалыг ч,1921 оны үйл явдлыг ч санаачлан удирдан хийсэн гэдэг санааг зүрх нь үхчихсэн социализмын түүхчид аяархан ярьдаг боловч бичиж чаддаггүй байсан юм.   1921 оны Ардын  хувьсгалыг Сүхбаатар Чойбалсан зэрэг үгээгүй ядуучууд хийсэн гэсэн түүхийг л давтаад байдаг. 

Ноёдын тэргүүлсэн улс төрийн бүлэглэлд нэгдэн орсон гишүүдийн нэрс. /Дээрх номын 92-93 дугаар хуудсанд/

1.    Шадар сайд, Сэцэнван Гүрсоронзонгомбосүрэн\ Түшээт ханы\
2.    Шадар сайд, Жонон ван Цогбадрах (автономитыг устгах гарын үсэг зурсан)
3.    Эрдэнэ шанзудба жүн ван лам Дашжав
4.    Бэйл лам Лувсанбалдан (автономитыг устгахад гарын үсэг зурсан)
5.    Эрдэнэ ван Намсрай
6.    Гүнгийн зэрэг да лам Гомбосүрэн
7.    Гүн Цэтэнбалжир
8.    Түшмэл Маньбазар
9.    Гүн Лувсанжанцан
10.    Дилав хутагт Жамсранжав
11.    Баатар ван Магсаржав(Хатанбаатар)
12.    Бэйс удирдагч  Буян-Очир
13.    Жанжин бэйс Сономдорж
14.    Сайн ноён хан аймгийн төлөөлөгч гүн Ламжав
15.    Баатар ван Наваан-Юндэн
16.    Түүний ах Ойдов
17.    Түшээ гүн Магсаржав
18.    Гүн Жамъян
19.    Гүн Гомбо-Идшин  Б. Өвөрмонголын болон монголын тэмцэгчид Манлай ван Дамдинсүрэн
20.    Гүн Бавуудорж
21.    Гүн Жигжид (Жигмэддорж)
22.    Гүн түшмэл Базаррагчаа
23.    Гүн түшмэл Тогтох
24.    Гүн түшмэл Иш-Очир
25.    Түрэмгий баатар гүн Баяр
26.    Тэргүүн зэрэг тайж Цэвээн В. Цэргийхэн
27.    Тэргүүн зэрэг зайсан Дугаржав (Магсаржавын)
28.    Шадар цэргийн захирал тэргүүн зэрэг Дэндэв (Өлзийбаярын)
29.    Орчуулах түшмэл  зайсан Гүрсэд
30.    Түшээт хан аймгийн хороо цэргийн захирал түшмэл  Даш
31.    Сэцэн хан аймгийн хороо цэргийн захирал занги Тогтох
32.    Хужирбулангийн  цэргийн захирал мэйрэн Галсан С. Лам, бичээч түшмэд
33.    Засагт хан аймгийн төлөөлөгч засаг лам Далхжав
34.    Их шавийн зайсан лам Сүрэн
35.    Бичээч Ээндэн
36.    Бичээч Дамдинсүрэн
37.    Түшээ ван Лхамсүрэнгийн хошууны мэйрэн Дорж
38.    Цорж лам Лосол 1
39.    Сурагч бичээч Бодоо 2
40.    Зайсан Чойбалсан 3
41.    Залан Догсом 4
42.    Түрээсний түшмэл Данзан 5
43.    Цэргийн сурагч түшмэл Баатар (Сүхбаатар)6
44.    Гэлэн Шагдаржав (Чагдаржав)
45.    Пунцаг
46.    Их шавь зайсан Алтангэрэл
47.    Их шавь хэнгэрэгч Цэнд Д. Буриадууд
48.    Хужирбулангийн цэргийн хэлмэрч буриад Юмтаров
49.    Гадаад яамны орчуулах түшмэл буриад Балсанов
50.    Банк сангийн хэлмэрч буриад Аюуш (Балыков)
51.    Консулын  хэлмэрч буриад Хандаков нарын 51 хүний нэрийг жагсаажээ.

Өөрөөр тайлбарлавал, 1921 оны хувьсгалыг “ноёдын нам” санаачлан, бодлогыг нь гаргаж удирдаж байсан баримт энэ гэхээс өөр аргагүй. МАН-ын анхны долоогийн нэр уг ноёдын намын нэмж гарын үсэг зурсан жагсаалтын 38 дугаараас эхлэн бичигдсэн байна.” 38-д Цорж Лосол, 39-д сургагч бичээч Бодоо, 40-т Зайсан Чойбалсан, 41-т залан Догсом, 42-т Түрээсний түшмэл Данзан,43-т Цэргийн сургагч түшмэл Баатар \Сүхаатар\, 44-т  Гэлэн Шагдаржав \Чагдаржав\  гэж ноёдын намын гишүүдийн жагсаалт гарчээ. Эл судалгааг анх доктор С. Ичинноров хийсэн боловч одоо хүртэл олноо мэдээлэгдээгүй байна. 1920 ба 1921 оны цаг үнэхээр үнэхээр хэцүү байсан. МАХН-ын түүхчдийн бичдэгээр 1920 онд Сүхбаатар Чойбалсан тэргүүтэй 6-7 хүн цуглаад л “нам” байгуулаад л шууд Орос яваад хувьсгал хийчихсэн нь юу л бол. Тэр ч байтугай Хиагт хотыг гамингаас чөлөөлсөн 400 цэрэгт тэр үед таван замын байлдаанд яваад шалгараад мэргэшээд ирсэн Богд хаант Монгол улсын цэргүүд орсон тулдаа арван мянган гамин цэргийг ялсан гэж түүхчид мэдээлснийг ч гэсэн судлууштай.   Хэрвээ “ноёдын нам“ ардын хувьсгалыг удирдсан гэж үзвэл Ардын намын анхны долоо бол ердөө Орос улсад бичиг хүргэж өгөх элч болж хувирна. Харин улаан оросууд Монголын  элч нарыг буудаж алаагүй хоёр нэгэн хүнийг нь урвуулж өөрсдийнхөө талд оруулснаар  1920-иод оны түүх засан бичигдмээр. Тэр үед Хүрээнд байгуулагдсан хоёр нууц бүлгэм, Ардын нам, түүний модон тамга, Зандан ташуур, Ленин, Сүхбаатарын уулзалт бүгд уран  зохиол, уран сайхны кино гэмээр...1921 оны хувьсгалыг ноёдууд зонхилон хийсний бас нэг баримт бол МАН-ын анхны Засгийн газар буюу Бодоогийн Засгийн газрын танхимын 80 хувь нь сурвалжит ноёдууд байсан юм. Ноёдын маань хувьсгал худлаа бичигдсэн түүхийн хүчээр Ардын хувьсгал болчихсон ч юм билүү, бүү мэд дээ.