Г.Аюурзана (МУСГ. Яруу най­рагч. Сэтгүүлч) саяхан "Үндэсний шуудан" дээр ярилцлага өгсөн байна билээ. Бестселлер бичдэг хүмүүс бол жин­хэнэ зохиолч биш. Ийм алдрыг зөвхөн ашиг олсон талаас нь харж үнэлсэн байдаг. Сүүлийн үед уншигчдын тоо ол­ширч байгаа нь сайшаалтай. Гэх­дээ ихэнх уншигчид жинхэнэ хэ­рэгтэй сайн зохиолыг танихгүй байгаа нь харамсалтай. Заавал тийм чиглэлийн ном унш гэж тулгаж болохгүй ч тэд ихэвчлэн шалдар булдар, эсвэл сур­тал ухуулга хан­халсан номонд хуур­тан ухааны цараа таниулах юм гэжээ.

Саявтар монгол хэлнээ орчуу­лагдан гарсан АНУ-ын зохиолч, сэтгүүлч Жон Перкинс гэдэг хүний өөрийн амьдралаас сэдэвлэн бичсэн "Хитмэний өчил" хэмээх номыг уншиж үзэв үү гэх хэд хэдэн "боломжийн" хүнтэй тааралдлаа.

Орчин цагт баримтат, болсон явдалд тулгуурласан бүтээлийг хү­мүүс унших болсон. Тэр нь ч зөв л дөө. Перкинс гэгч нөхөр энэ дагуу л өөрийн туулсан амьдралаа жаа­хан гөлөлзөж байгаад  бичсэн мэт сэтгэг­дэл төрнө. Муухай Америк, новшийн капитализмын булайг энэ номон дээр дэлгэж байгаа юм. Ном уншиж бай­гаагүй одооны залуу­чууд л шогшроод байгаа болохоос ийм сэдвийн зохиол социализмын үед ёстой вагон ваго­ноороо ху­раалт­тай байлаа. "Капита­лизм баабаа" тухай энэ­нээс гоё үнэм­шил­тэй шидээврүү­дийг сонирхъё гэвэл хуучин ЗХУ-ын үеийн Оросын уран зохиолд хангалттай бий.

Хитмэнд юу гэж өчиж вэ? Зохио­лын баатар маань Америкийн зүүн эргийн хөдөөний тосгонд өсч тор­нисон. Шинэ Англи гэгддэг удам муутай цагаачдын гурав дахь үеийн гаралтай боловч хөдөөний тариачдын дунд арай зиндаа дээгүүр байсан тул багаасаа нэр төр алдар гавьяанд дуртай болсон нэгэн. Тэгээд эцэг эх нь овоо гайгүй сургуульд оруулсан чинь Иранаас цагаачилж ирсэн өөртэй нь адил давилуун, бас хүүхэмсэг Фархад гэгчтэй нөхөрлөн нохойн замаар орно.

1960-70-аад оны Америкийн Вьет­намтай дайтаж байсан үеийн амьдрал л даа. Мань эр цэрэгт татагдахаар боллоо. Америк за­лууст энэ нь үхэл гэсэн үг. Эцэг эхийнхээ үгэнд оролгүй сургууль соёлоо хаячихсан шоучин ба­цаанд нэгэн сонин ажлын санал үерхдэг хүүхэн Эннийн садангаар нь дамжин ирэв. Мань эр ч хэд хэдэн удаа ярилцлагад ороод цаад газрын хайж байсан дүр мөн болохоо таниулжээ. Түүний хийх ёстой ажил нь гадаадын хөгжил буурай оронд "сайн санааны ажилтан"-аар томилогдон очиж мэдээ­лэл цуглуулах тухай. Тэр үед америк­чууд Латин Америкийн орнуудад илрээд байгаа нефть зэрэг байгалийн баялагт нөлөөл­лөө тогтоохын тулд янз бүрийн хувил­барын бодлого явуулж бай­сан.  Үүнийгээ зарим хувийн хэвш­лийнхэнд даатгадаг байсан эсвэл хувийн хэвшлийнхэн өөрсдөө сайн дураараа "Бид наадахыг чинь гялал­зуулаад өгье" гэж Засгийн газартаа санал тавьдаг байжээ. Амазон мөрний эх, Андын нурууны хярд орших туйлын бүдүүлэг хоц­рогдсон орон Эквадорт мань эр очсоноор хитмэний гараагаа эхэл­жээ. Амьдрал хүнд энэ бүс нутагт хөдөөний хүү тун ажрахгүй ажил­лаж, мэдсэн сонссон болгоноо цаад газар­таа дамжуулан итгэлийг нь олж чадав. Энэ мэтчилэнгээр цаа­шид эдийн засгийн чиглэлийн том том төсөлд хэрэг болох барим­тууд цуглуулах ажлаар Саудын Арави, Иран, Панам, Индонези зэрэг дандаа үл бүтэх орнуудад урт богино хугацаагаар очиж ажил­ласан байдаг. Ингэж хөлсний таг­нуулч маягийн ажил хийж явах зуураа Америкийн улс төрийн нууцад зарим­даа нэвтэрч байсан бололтой юм билээ. Мэдээж өөрийн­­хөө амьдралыг бичиж бай­гаа болохоор зохиолч амьд­рал тэмцлээ ариун гэгээнээр илэр­хийлэх нь зүйн хэрэг. Гэвч номонд гарч буй үйл явдал түүний дараахь үр дүн энэ тэрийг нь эргэцүүлж бодохоор энэ хүн өөрөө их олиггүй нөхөр байсан нь анзаарагдана.

Америкийн төр засагтай огт хамаа­ралгүй ажилладаг хэсэг нө­хөд Саудын Арави хэмээх неф­тиэр хахсан газарт очиж байгаа юм. Газрын тос­ноос олсон мөнгөө хаана шингээхээ мэдэхээ байчих­сан хэдэн язгууртны эрх мэд­лийг найдвартай хамгаалах аргыг зөв­лөнө. Тэр нь Америкийг түших ганц гарц юм. Хариуд нь Америк руу түүхий эдээ худалд. Америкчууд түүхий эдийн төлбөрт орчин үеийн хурдны зам, компьютер, гял цал дэлгүүр, тансаг зочид буудал, хаа ч байхгүй хүүхдийн диснейлэнд зэргийг барьж өгч хөг­жүүлнэ гэсэн мастер төлөвлөгөө гаргана. Ингээд газрын тосноос олсон сул мөнгө эргэлтэнд орж, цөл дэх энэ орон нүд ирмэхийн зуур барууныг гүй­цээд ирнэ гэж ятгажээ. Нээрэн ч тэгсэн юм.  Хаа хаанаа ашигтай ийм сайхан ажил хийгээд өгсөн хитмэ­нүүдэд  Амери­кийн засаг буруу өгч чадсангүй. Хитмэнүүдэд Засгийн газраас даал­гавар өгдөг байсан гэж зохиогч бичээд байгаа юм. Гэхдээ түүнийгээ барин тавин нотолсон баримт энэ номонд байх­гүй. Харин цагаа тулахаар гадаад оронд явуулж байгаа буруу бод­логын золиос хитмэн дээр буудаг гэсхийгээд орхижээ. Жорж  Бушийн засаглалын үед Буш Саудын Аравитай хувийн харил­цаатай байсан. Саудчууд Осама бин Ла­ден зэрэг террорис­туудыг давхар санхүүжүүлж эрх мэдлээ хадгалдаг байсан. Саудчуудын дэмж­дэг Алан хядах байгууллага Америкийг бөм­бөгдсөн. Тэгэхэд ч Буш Сауд­чуудыг буруутгаагүй нь хувийн ком­панитай нь холбоотой гэж байнга яригддаг сэдвийг энд дурдсан байна билээ.

Тэр хитмэнүүд гэдэг нь энд тэнд­хийн ядуу орнуудыг судалж авлигач, шуналтай хэсгийг нь өөд татаж, улмаар төр засгийн эрх мэдэл авахад нь далдуур туслах ажлыг хийдэг аж. Тэгээд дараа нь асар том хөрөнгө оруулалт хийн урт хугацааны зээл өрөөр баглаад авна. Дараа нь уг улс дампуурч өрөө төлж дийлэхээ болихоор нь төр засгийг ятгаж танк оруулдаг гэсэн утгыг л энэ номонд хэлээд байгаа юм. Ийм бурангуй бодлогыг дэлхийн найман том гүрэн үгсэн хийж бусдыг дарлан мөлжиж суудаг юм шүү дээ гэж учирлажээ. Ийм муухай ажлыг биднээр хийлгэчи­хээд дараа нь жийчихлээ гэсэн гомдол юм. Мань хитмэнүүд Ира­кийг Сауд шиг болгох гээд баахан хөрөнгө хаясан. Хуучин арга нь явахаа  байхаар нь дараагийн арга хэмжээ цэрэг оруулах ятгалгыг өрнүүлсэн. Тэр нь ч нуран унаж одоо бүрмөсөн дампуурсан юм уу гэлтэй гаргалгааг энд өгүүлжээ.  Тэгээд номоо улам үнэмшилтэй болгохын тулд "Энэ бүгдийг би улайтал нь бичлээ шүү" гэж хэд хэдэн удаа рекетэлсэн  гэжээ. Тэр болгонд эрх баригчид надад шан харамж өгөөд байсан. Сүүлдээ миний тэвчээр барагдан шударга бус явдалдаа цэг тавин энэ бүхнийг "зоригтой"-гоор өгүүллээ гэж номоо өндөрлөдөг. Хүсвэл хэнийг ч, аль нэг орны эзэн хаан, удирдагчийг хүртэл юман чинээ бодохгүй егүүт­гэж орхидог гэж зохиогч өөрийн төр засгаа илчлээд байгаа юм. Тэгсэн атлаа энэ бүх нууцыг нь дэлгээд байгаа мань нөхрийг болохоор яах ч үгүй, ном нь чөлөөтэй борлогдож байхад хэн ч саад хийхгүй, харин ч бүр "Нью-Йорк Таймс" сонины шил­дэг шагнал аван мандаад байгаа нь уг зохио­лыг үнэмшилгүй болгож орхив. Түүний бүлт бүлт бичээд байгаа улс төр, эдийн засгийн олон улс дамнасан алуур үнэхээр боди­той юм бол энэ нөх­рийг юу гэж ингэж зүгээр байлгах вэ. Г.Аюурза­нын хэлээд байгаач­лан ийм но­мондоо таарсан уншиг­чид манайд ч, Аме­рикт ч адилхан зөндөө бай­даг л байхгүй юу. Али­вааг өөр өнцгөөс нь харж эсэр­гүүцсэн, дан чөтгөр, янхан бичсэн ном сонин хэзээний л гүйлгээ сайтай.  

Ардчилсан орон болгон сөрөг хүчинтэй. Сөрөг хүчнүүд нь сон­гуулиар энэ байтугай мэдээлэл цац­дагийг бид мэднэ. Тийм л мэ­дээл­лүүдийг цуглуулж аваад өөр­төө наан "эхлэн уншигч" нарт зо­риу­лаад бич­чихээр бестселлер бололгүй яахав. Социализмын үед Зөвлөлтийн хэв­лэлүүдээр манайд ч ялгаагүй дандаа л гарч байсан мэдээнүүдийг хөөрхөн эвлүүлээд ийм "сайхан ном" хийчих гэж. Энэ ч бас овсгоо шүү.

Энэ номыг олж уншсан шинэ цагийн хүүхдүүд "Америк ямар балиар юм бэ. Тэд нар манайд уул уурхай нээх гээд яваад байгаа чинь цаанаа далд учиртай юм байна. Удахгүй цэрэг нь орж ирээд бөм­бөгдөх юм байна л даа" гээд айчих­сан явна. "Бээстсээллэр" ном унш­саны ач холбогдол ингэж гарч байна. Ном унших ийм хэрэгтэй ажгуу.

Энэ сэдвийн хүрээнд зохиогд­сон өөр олон номыг сүүлийн үед хаа нэгтээгээс идэвх зүтгэл гарган санаа­чилгаараа орчуулж өгч бай­на. За тэр харав уу. Америк америк гээд байсан алив тэгээд. Ийм л байна ш дээ. Эргэлзээд байвал дахиад ийм арван хэдэн ном орчуулчихсан байгаа...

Ер нь том гүрнүүд эрх ашгаа буурай оронд тулгадаг нь үнэн. Тэрхүү тулгалтын цар хүрээ нь манай хоёр хөршийн бодлогын үр дүнгийн дэргэд дэндүү хээнцэр­дэнэ. Юун нялуун юм гэмээр проб­лемуудыг сүржигнэн бичжээ. Но­монд дурдагдсан тэр хохи­рогч улс орнууд нь хатуухан хэлэхэд тэгж байхдаа таарсан дуракууд л даа.  Түүнээс манайх шиг цөмөөрөө бичиг үсэгтэй, улс төрийн өндөр мэдрэмж­тэй, ардчилал эрүүл байд­лаар хөгжсөн ийм орныг захын нэг сайн санааны холбооны, үүргэвч үүрсэн есүсчин ирээд бужигнуулна гэж юу байхав. Сүүлийн үеийн зарим нэг орчуулгын номны ард хөөрхөн үзэл суртлын ухуулгууд яваад байна уу гэж харда­хад хүрээд байна. Одооны хүүхдүүд мэдэхгүй болохоос бидний үед  капи­тализм, түүн дотор Америк муухай гэсэн ухуулгыг өдөр болгон зохиодог байсан юм. Бүгд худлаа гэдгийг  очоод мэдчих вий гэж энэ замыг үргэлж хаадаг нуудаг бай­лаа. Гэтэл хорин жил өнгөрөв үү, үгүй юу энэ суртал ухуулга дахиад амилах гээд байх юм. Бүр зохион байгуулалтанд орчихсон ч юм шиг. Өөр бас бус коммунист угшлын юмнууд ч эргэж амь ороод, ямар аймаар юм бэ.