БИ ЭНЭ РИНГЭН ДЭЭР ЧИНЬ ТӨРЧИХСӨН ХҮН
-Би 2005 оноос өнөөдрийг хүртэл боксын холбооны ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллалаа.
Т.ҮЙТҮМЭН: БИ ЭНЭ РИНГЭН ДЭЭР ЧИНЬ ТӨРЧИХСӨН ХҮН. ЭНДЭЭ ШИНГЭЖ ҮЛДЭХ НЬ Ч БАС ҮНЭН
“Ярилцъя” булан та бүхэнтэй шинэ зочныхоо хамт мэндчилж байна. Тэр бол Монгол Улсын гавьяат тамирчин Т.ҮЙТҮМЭН.
-Спортын ертөнцөд таны ажлаа өгсөнтэй холбоотой яриа хөөрөө багагүй явж байна. Их гэнэтийн шийдвэр байлаа. Яагаад боксын спорт амжилтаар дүүрэн, хөл дээрээ босоод ирчихсэн, сэргэлтийн гэж болох энэ үед “явах” болов?
-Би 2005 оноос өнөөдрийг хүртэл боксын холбооны ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллалаа. Эргээд харахад бас л чамгүй олон жил өнгөрсөн байна. Тэгээд яахав хааны алба халаатай, эзний алба ээлжтэй. Өөрөө л ажлаа өгсөн. Намайг энэ ажлаас болиулах гэж хүсдэг хүн ч олон байсан. Дэмждэг, ажиллаасай гэж чин сэтгэлээсээ боддог хүн ч их байсан. Тэгээд яахав больё гэж бодлоо. Энэ ажлыг авах гэж өдрийн бодол шөнийн зүүд болж явдаг улсууд нь аваг гээд зайгаа тавьж өгсөн.
-Ердөө л энэ үү?
-Ердөө л энэ.
-Таны дотор нэг юм байна л даа. Ерөнхийдөө зах зухаас нь мэдээлэл авсан. Хүмүүстэй уулзаж сонирхож үзлээ?
-Тэгээд юу гэцгээж байх юм.
-Боксын холбоог энэ спорттой амьдралаа холбосон хүмүүсээс холдож байна уу даа гэсэн санааг зарим нь цухалзуулж байна. Энэ бол спортын мэргэжлийн холбоо. Улс төр, бизнесийнхээ имижид хавсарга чимэг төдий болгож ашигладаг гаднын хүмүүст та яагаад орон зайгаа тавьж өгч байгаа юм бэ. Эргээд боксынхоо хөгжилд халтай биш гэж үү?
-Ер нь бол аливаа спортын холбоодод тэр спортынх нь мэргэжлийн хүмүүс илүү олон байвал зүгээр л дээ. Гэхдээ спортын хөгжлийг эдийн засгийн дэмжлэггүйгээр авч үзэх боломжгүй. Хар үгээр хэлэхэд амжилт мөнгөн дээр л тогтдог. Тийм учраас хүссэн ч, эс хүссэн ч спортын холбоодыг удирдаж байгаа хүмүүс тэр спортод мөнгө татах гэж гүйх л ажил хийх болдог. Спортын амжилтыг босгож ирдэг нэг том хүчин зүйл яах аргагүй эдийн засаг. Гэхдээ бас бизнесийнхэн холбоодод бөөнөөрөө орж ирээд л тэр спортыг шууд хөгжүүлчихнэ гэж байхгүй. Жишээ нь, манай холбооны туршлага байна ш дээ. Ш.Сайхансамбуу гуай боксын спортод хэчнээн их мөнгө зарцуулж байлаа. Гэвч тэр мөнгө нь дэлхийн аварга болгоогүй.
-Ш.Сайхансамбуу гишүүн энэ тал дээр гомдолтой байдаг шиг. Муусайн боксынхон мөнгө авч авчихаад хуншгүй нөхдүүд гэх маягийн үг нэг биш шидэж байсан санагдана?
-Яахав дээ, өөрөө болохоор мөнгөө зарцуулаад байдаг. Гэвч тэр мөнгө нь медаль болж өгдөггүй. Өөр юм л болоод байсан юм шиг байна лээ. Энэ гэхдээ миний ойлголт шүү. Одоо боксын холбоонд хэлтэй устай, мөнгөтэй хөрөнгөтэй олон хүн орж ирж байгаа юм байна лээ. Энэ хүмүүс гайгүй сайн аваад явах байх аа. Ер нь бол боксын холбооны нарийн бичгийн дарга гэдэг энэ ажлыг эвийг нь олчих юм бол бараг хэлгүй хүн ч аваад явчихаар ажил шүү дээ. Намайг бас гадуур янз бүрээр ярьдаг гэсээн. Хэлгүй усгүй, компьютертой, компьютергүй ч гэнэ үү. Гэвч би энэ ажлыг эвийг нь олоод л хийгээд яваад байсан юм. Зургаан жил чадлаараа ажилласан. Надад тус болоод байдаг улс бас зөндөө байдаг юм ш дээ.
-Ер нь спортын холбоодын удирдлагад их мөнгөтэй хүн гэхээсээ илүү хамгийн сайн сонирхогч, жинхэнэ фен хүн орж ирвэл илүү амжилттай ажиллах юм шиг санагддаг. Улс төрийнхөн бол энд бараг хэрэггүй хүмүүс. Тэд зүгээр л нэр хүндийн оноо цуглуулагчид. Та тэгээд зүгээр л нэг тэтгэврийн насны хөгшин шиг “за миний амрах цаг болжээ” гээд энэ асуудлыг шийдчихээгүй байлгүй дээ. Энд зориулсан хөдөлмөр тань ч ийм амархан орхиж болох зүйл биш байх?
-Үгүй л дээ. Энэ зургаан жилийн хугацаанд надтай баг болж ажилласан багш нар, боксчид, боксыг дэмжигчид гээд олон хүн бий. Тэдний дэмжлэг туслалцааг үнэхээр мартахын аргагүй. Бид хамтраад үнэхээр сайн ажилласан. Гаргасан амжилтуудаа би агуу амжилт л гэж хэлнэ. Маш өндөр амилт гаргасан гэж боддог. Энэ зургаан жилийн хугацаанд боксоос хоёр хөдөлмөрийн баатар, 10 гавьяат, нэг ардын багш төрлөө. 60 жилийн хугацаанд гараагүй амжилтыг энэ зургаан жилийн хугацаанд гаргасан шүү дээ. Та намайг боксын холбоог орхиод явчихлаа гээд байх юм. Би түрүүн хэлсэн. Намайг боксын холбооноос холдуулах гэж байсан хүн ч байсан, бокс руу илүү их ор гэсэн хүмүүс ч байгаа, явуулахгүй гэсэн хүмүүс ч байгаа. Би ний нуугүй л хэлчихье. Анх намайг боксын холбооны нарийн бичиг болоход надтай өрсөлдөж байсан, мөн намайг нарийн бичгийн дарга болоход дургүйцэж байсан олон хүн байсан. Тэгэхээр би ажлаа өгөхгүй зууралдаад, тамга тэмдгийг нь авч зугтаад юугаа хийхэв дээ. (инээв) Авах гээд байгаа хүмүүс нь аваад үзэг. Тэгээд яахав ажлаа өгдгөөрөө өгсөн. Ер нь бол би ажлаа маш сайн хүнд өгсөн гэж бодож байгаа. Боксыг их дэмждэг хүн л дээ. Боксын холбооны ерөнхийлөгчөөр Ганзориг гэж хүн ажиллах болсон. Энэ хүнд өгсөндөө сэтгэл өег байна.
-Урьд нь ерөнхийлөгчгүй яваад байсан гэсэн үг үү?
-Нэг хэсэг хугацаанд ерөнхийлөгчгүй байсан юм. Манай хуучин ерөнхийлөгч “Эрдэнэт” үйлдвэрийн Улаанбаатар хотын төлөөлөгчийн газрын дарга Д.Цогбаатар гэж хүн байсан юм. Тэр хүн маань гадаадад ажиллахаар томилогдчихсон. Үүнээс болоод ерөнхийлөгчгүй удлаа ш дээ.
-Таныг ерөнхийлөгч хайгаад уулзалт зохион байгуулаад явж байна гэж сонсч байсан л даа. Та олон хүнтэй уулзаж ерөнхийлөгч болооч гэж гуйж байсан юм биш үү. Тэгээд яагаад таны ингэж их хүндэлж байгаа хүн таныг явсны дараа ерөнхийлөгч болж байгаа юм бэ?
-Үгүй, ингэсэн юм аа. Он гарах гээд байдаг, холбоо маань ерөнхийлөгчгүй байдаг. Оны сүүлчээр тайлангаа тавьдаг. Оны сүүлчээр шилдэг тамирчин, багш нараа шалгаруулдаг, шинэ жилээ хийдэг, ахмадуудаа хүлээж авдаг байсан байхгүй юу. Тэгтэл тэр бүхэн гацаанд орсон. Ахмадууд намайг шаардаад байдаг, он гарлаа, шинэ жилээ хийе, хуучин юмаа үргэлжлүүлье гэсэн чинь ерөнхийлөгч байдаггүй. Ерөнхийлөгчөө яаралтай тавьж, уламжлалт ажлуудаа явуулмаар байдаг. Би ямар өөрөө ерөнхийлөгч болж гүйгээд байлтай нь биш. Тэгээд би цуг ажилладаг ах нартайгаа нийлээд хамт очиж гуйсан юм. Та ерөнхийлөгч болооч гэж нэлээн олон удаа гуйсан. Ганзориг захирал бол урд нь ч гэсэн боксыг их дэмждэг байсан. Боксын холбооны дэд ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан хүн шүү дээ. Хамгийн сүүлд намайг уулзахад “Үгүй дээ, Үйтүмэн минь хэрэггүй. Одоо дараагийн олимп энэ тэр нь ч дөхчихлөө. Энэ амжилтыг давтахад хэцүү шүү дээ” гэж хэлсэн юм. Дараа нь би “Хангарьд клуб”-ын 20 жилийн ойгоор Эрдэнэтэд уригдаж очихдоо ахиад л араас нь хөөцөлдөж гүйсэн. Манай боксын холбооныхон хуралдаж тогтоол гаргаад, түүнийгээ Эрдэнэтэд очихдоо Ганзориг захиралд өгөх гэж урд хойноо орж гүйсэн хэрэг. Гэвч уулзаж чадалгүй хүрээд ирсэн. Тэр үед бас Бадар-Ууган оччихсон байсан. Бадар-Ууганд ч би хэлсэн. “Чи тааралдвал ингээд хэлчихээч. Бид шийдвэрээ гаргачихлаа” гээд. Нөгөө ахмадууд, тамирчид, удирдах зөвлөлийнхөн намайг шахдаг юм байгаа биз дээ. Он гарах гэж байна. Нөгөө шинэ жил юу болж байна гээд л. Тэгээд би арга буюу өөр хүн хайж давхиад байж байтал, боксын холбооны хүмүүс маань дахиж хурал хийгээд, ерөөсөө хадаг сүү бариад очъё. Чамайг очихоор дургүйцээд байгаа юм бол бид очъё гээд гараад явчихлаа. Намайг цуг явъя гэсэн л дээ. Би явахгүй гэсэн. Би тэр хүний амнаас үгүй гэсэн үгийг олон сонссон. Би дахиж очмооргүй байна гэсэн. Тэгэхээр та нар нэг яваад гуйгаад үз дээ гээд явуулсан. Тэгээд хадаг сүүгээ бариад нөгөө хүмүүс чинь очиж, ингээд Ганзориг захирал ерөнхийлөгчөөр сонгогдохоор болчихсон. Би бол Ганзориг захирлыг 100 хувь дэмжиж байгаа.
-Та түүнтэй ерөнхийлөгч болсны нь дараа уулзав уу?
-Ерөнхийлөгч болсны нь дараа нэг уулзсан. Хурал дээрээ уулзсан. Ерөнхийлөгч маань боксын холбоогоо цаашид улам сайн авч явах байх, улам их амжилт гаргах байх гэж бодож байна.
-Ерөнхийлөгч өөрөө одоогийн энэ багийг бүрдүүлж байгаа юу?
-Тийм. Ерөнхийлөгч шинэ баг бүрдүүлж ажиллаж байгаа. Намайг ч гэсэн цуг ажилла гэсэн. Би тэрэнд нь баярлаж байсан. Гэхдээ би одоо хэрэггүй биз дээ гээд нэрээ татаж авсан.
-Монголд нэг ийм мораль байдаг л даа. Амжилтыг хийсний дараа тэр амжилтын “арал”-ыг өөр нэг хэсэг хүмүүс ирж эзэлдэг. Улс төр, бизнес бүх л юман дээр энэ харагддаг. Энэ спортын тоосонд нь ч явж үзээгүй баахан улс төрийнхөн орж ирсэн байна. Одоо бол олимпийн аварга төрчихсөн. Дэлхийн аваргууд төрчихсөн, баатрууд төрчихсөн. Нөгөө боксын спорт руу бүх ард түмний нүд харчихсан байгаа. Боксыг нэг хэсэг хүмүүс сонирхдоггүй, огт дэмждэггүй л байсан шүү дээ?
-Ер нь яг энэ боксын холбоонд бол мэргэжлийн хүмүүс нь мэргэжлийнхээ талын юмыг авч явна. Мөнгөтэй төгрөгтэй хүмүүс дэмждэг байж болно. Бас спортоо мэдэхгүй дэндүү олон хүн орж ирэх юм бол олон толгойтой л болно гэсэн үг ш дээ. Зохион байгуулалт нь хэцүү болоод явчихна. Энэ холбоог яг энэ чигээр нь аваад явж чадах уу, олон тийшээ арзайлгаад яваад байх уу. Тэгэх л юм бол амжилт нь буурна. Тэгэхээр нэг том толгой байж байж л удирдах ёстой. Олон хүн тоглоод гүйгээд байх юм бол хэцүү. Улс төр энэ тэрийнхэн нь дэмждэг л юм байгаа биз. Тэрнээс биш улс төрийн карьераа хөөгөөд, тэрэндээ имиж маягаар хийсвэрээр хандаж явах юм бол хэцүү ш дээ. Амжилт гаргачихсан боксын холбооны далбаан дор баахан нэр төр хөөсөн нөхдүүд яваад байх юм бол бас хэцүү. Би энийг шударгаар л хэлж байна.
-Спортын амжилтууд их сонин үечлэлтэй шүү дээ. Дараагийн олимпод медальгүй өнжиж ч магадгүй. Аархаж, хамаагүй амлаж авах юм биш. Тэрийг спортын бус хүмүүс сайн мэддэггүй. Та арай үүнээс айсан юм биш биз дээ?
-Үгүй үгүй. Манай Монголын спорт дотор боксын спорт бараг нэгдүгээр зэрэглэлийн спорт болчихоод байна ш дээ.
-Боксын спортыг эр зоригийн спорт гэж боддог. Энэ спортын эрсдэлийг мэддэг хүний хувьд таныг айсан юм биш байгаа л гэж…?
-Айж халширсан юм байхгүй. Би бол боксод сэтгэлтэй хүн. Би боксоос юм авъя, хожьё гэсэн атгаг сэтгэлгүй. Би тоглож байх хугацаандаа өөрийнхөө хэмжээнд амжилтаа ч гаргасан. Өөрийнхөө мөрөөдөж байсан олимпийн аваргыг ч хамт ажиллаж байсан багш тамирчидтайгаа нийлж зүтгэж байгаад төрүүлчихлээ. Би халшраад энэ ажлыг өгсөн юм бол байхгүй. Би бол энэ спортын чинь рингэн дээр төрчихсөн хүн юм ш дээ. Эндээ шингэж үлдэх нь ч бас үнэн. Таны хэлдэг ч үнэн. Спорт бол дөрвөн улирал шиг л зүйл. Спортын амжилт дандаа өндөр байдаггүй. Спортод унадаг, урууддаг, гуниг гутралын үе гэж байдаг. Нисдэг, галзуурдаг үе ч гэж бий. Амжилтыг нэхэж, шаардаж, тулгаж хийдэггүй. Амжилтыг төрүүлдэг ч, амжилт өөрөө төрдөг ч. Гэхдээ манай боксын хүүхдүүд бүгд сайн байгаа. Манай боксын спорт унаагүй. Амжилт нь бол маш сайн байгаа. Сая хамгийн сүүлд Азийн Гуанжугийн наадамд бид урьдынхаа амжилтыг давтлаа ш дээ. Хүмүүс телевизээр харсан байх. Зарим хүн боксын спорт уначихлаа энэ тэр гэж ярьж байна гэсэн. Энэ бол тийм биш. Би дахин хэлье, боксын хүүхдүүд маань маш сайн байгаа шүү.
-Манай спортод олимпоос хойш олон залуу од төрсөн. Харж байхад манайхан медалиа хүзүүнээсээ авч амжаагүй шахам байхад нь тэвэрч аваад л дээш нь шидчих юм. Цэрэг, цагдаагийн цолуудыг мөр дүүргэж өгөөд л. Хүчний байгууллагад 10-20 жил зүтгээд ахлах дэслэгч, ахмад цол хүртэж чадаагүй алба хаагчид зөндөө бий. Гэтэл тэр идеалыг нь шууд нэг сонсогчид зүүгээд өгчихдөг. Хүчээр зүүж өгсөн алдар хүндэд цагаас нь эрт дарагдчих аюултай биш гэж үү. Та өөрөө манай спортын супер одын нэг. Зовлон жаргалыг нь мэднэ дээ?
-Дарагдах эсэх нь өөрсдөөс нь л хамаарна.
-Бөхөд найраагаар цолтнууд төрчихдөг. Танай боксод ийм таримал тамирчин төрж болох уу, эсвэл боломжгүй юу?
-Тамирчид чинь угаасаа ургаж байгаа ургамал гэсэн үг ш дээ. Нас нь болоод ирэхээрээ аяндаа болино. Яг энэ ургаж байгаа үед нь дэмжээд өгөх юм бол манай тамирчид бокс гэлтгүйгээр бүх спортод амжилт гаргана. Гол нь энэ тамирчдад дэмжлэг хэрэгтэй. Амжилт гаргаад ирэхээр нь баахан цол тэмдэг, шагнал өгөөд л эвдээд хаячихдаг. Заримд нь бол үнэндээ дэндүү эрт өгөөд байна. Заримд нь өгөх ёстой ч өгөхгүй байна. Амжилтаа гаргачихлаа даа гэх юм бол харамгүй өгөх хэрэгтэй. Амьдралд нь хангалттай дэмжлэг болох юм өгөх хэрэгтэй. Тэгэхгүй байна л даа. Дөнгөж нэг жаахан хүүхэд гарч ирээд л дэлхийн аварга болчих юм бол хамаг юмаа өгөөд л ааш авирыг нь эвдээд хаячих жишээтэй. Тэгээд нөгөө хүүхэд нь биеэ тоогоод спортоо мартчихдаг. Од болчихсон. Нөгөө од чинь дээрээс бууж ирэхгүй баларч байна ш дээ. Тэгэхээр манай төр засгийнхан шагнал урамшууллаа бас сайн харж байж, тамирчныхаа хэр зэрэг удаан явах вэ, цаашаа ямар тэмцээн уралдаанд явах вэ гэдгийг харж байж өгөхгүй бол хамаг юмаа өгчихөөр сүүлд нь өгөх юмаа дуусчих гээд байна. Ямар давхар гавьяат өгөлтэй нь биш дээ.
-Гаднаас нь харж байхад бокс тухайн хүний залуу насанд нь, эрүүл мэндэд нь халгаатай, зүрх сэтгэлээ өгч тангараг тавьж байж ордог хатуу спорт юм шиг санагддаг?
-Тийм ш дээ. Яг үнэн.
-Таныг нарийн бичгийн дарга байхдаа холбоон доторхи ёс суртахууны элдэв асуудлуудыг нэлээн цэгцэлсэн гэж хэлдэг юм байна лээ. Үнэндээ бол мурий хамартай, архинд орчихсон хүмүүс л холхилдож байдаг байсан. Тэд нь бүгдээрээ гомдолтой. Дасгалжуулагч тамирчдын хооронд үл ойлголцол ихтэй. Энэ бүхнийг нөгөө Б.Дэлгэрмаа ардчилсан намын байрыг архичдаас салгасан гэдэг домог шиг таныг л их цэгцэлсэн гэж ярих юм. Ямар хэлээр “ярилцаж” цэгцэлсэн бэ?
-Манай холбоо чинь нэг хэсэг тэмцээн уралдаан дээр ч тэр, ер нь л энд тэнд хэл ам, зодоон нүдээн ихтэй, согтууруулах ундааг ч чамгүй хэрэглэдэг газар байсан л даа. Би ажлаа эхлэхдээ л тэмцээн уралдаанд оролцож байгаа хүүхдүүдээ ч бодсон, тэр тэмцээн уралдаан үзэхээр ирсэн үзэгчдээ ч бодсон. Тэр элдэв хэл үг, хэрүүл тэмцэл, архи тамхиа болиоч ээ.
Хов жив битгий ярьж бай. Энэ асуудлуудыг ер нь цэгцэлье, больё гэсэн. Тэмцээн уралдаан дээр баахан согтуу хүмүүс л ирээд байдаг. Энэ болохгүй ш дээ. Би та нарыг цөмөөрөө архинаас гар гэж байгаа юм биш. Тэмцээн дээр л битгий уу. Та нар гэр орондоо ууна уу, ресторандаа ууна уу, хамаагүй гэсэн. Гол нь тэмцээн дээр эрүүл бай. Тэмцээн дээр согтуу ирчихээд янз бүрийн маргаан, зодоон гаргахаа больцгоо гэсэн. Сүүлдээ би архи тамхи, хэрүүл маргааны асуудлаас болж хоёр гурван байгууллагыг бүтэн жилээр эрхийг нь хасч байсан. Манай удирдах зөвлөлийн гишүүд ярьж байгаад. Ингэж байж л энэ ажлыг цэгцтэй явуулахгүй бол зүгээр л боль гэж хэлчихээд л маргааш нь дахиад л хэвээрээ байвал энэ спорт ч гэсэн хөгжихөд хэцүү.
-Бээжингийн олимпод боксын холбооны гол удирдагч Үүеэ харагдаагүй. Яагаад очоогүй юм бэ?
-Эдийн засаг, мөнгө төгрөгийн асуудлаас л бас болсон. Хоёрдугаарт, би өмнө нь хоёр олимпод оролцчихсон тамирчин хүн. Олимп үзээгүй биш. Миний оронд нэг багш ч гэсэн очоод тэр олимпийн дэвжээ гэж ямар юм байдгийг үзээд ирэг. Бас гадаад, дотоодын тамирчид яаж тоглодог юм. Ойроос хараад ирэг. Олимпийн аваргууд ямар бэлтгэлтэй, яаж олимпийн аварга болдог юм. Нэг багш ч гэсэн тэрийг очоод үзээд ирэг гээд өөрийнхөө оронд Батцэрэн гэдэг багшийг явуулсан юм. Тэгээд л өөрөө үлдсэн. Түүнээс биш Бээжингийн олимпийг нь үзвэл үзээд, алчуур бариад тамирчныхаа хажууд нь гарвал гарчихна ш дээ. Нэг багш ч гэсэн туршлага сууг гээд л явуулсан. Тэгээд яахав эндээ үлдээд л зурагт руу ороод явчихсан шүү дээ.
-Та ерөнхий нарийн бичгийн даргын хувьд хэдэн төгрөгийн цалин авдаг байсан бэ?
-Би юу. Би цалин авдаггүй ш дээ.
-Та юу. Яаж цалингүй явна гэж?
-Би ёстой бокст сэтгэлтэй тулдаа л, боксын төлөө төрсөн тулдаа л ингэж явж ирсэн. Огт мөнгө өгдөггүй гэхгүй ээ. Тодорхой хэмжээний амжилт гаргавал бас шагнаж, урамшуулдаг л байсан. Боксын холбоо ч шагнаж байсан, Эрдэнэт үйлдвэр ч шагнаж байсан. Гэхдээ аймаар тийм тэнгэрт тулсан юмаар шагнаагүй л дээ. Зохих ёсны бас нэг сая төгрөг энэ тэрээр шагнадаг л байсан. Би чинь бас огт мөнгөгүй ингээд л яваад байдаг хүн биш ш дээ. Сэлэнгэд надад өөрийн гэсэн бизнес байгаа. Манай ах дүү нар тэрийг хөдөлгөдөг. Тэгж байж л амьдарч явна ш дээ. Тэгэхгүй бол сүйрнэ биз дээ.
-Реклам сурталчилгаанаас бас орлого олдог биз дээ. Олимпийн үеэр таны амнаас унасан “Илүү, илүү” гэдэг үг одоо бол брэнд болсон?
-Юун орлого олдог юм бэ. Манайхан чинь хэцүү ш дээ. Би хүнд үгүй гэж хэлж чадахгүй. Найзууд гуйхаар нь л тэгж гардаг.
-Таны нэр хүнд чинь өөрөө зовж байж байгуулсан зүйл биз дээ. Тэгээд яагаад үнэгүй байх ёстой гэж. Та тэгээд гуйлганд л яваад байдаг юм уу?
-Одоо манай монголчууд чинь бүгд хамаатан болчихоод байна ш дээ. Би хүнд үгүй гэж хэлж чаддаггүй юм. Аль болохоор хүнд туслахыг боддог. Ямар ч хүн байсан туслах гээд л гүйдэг. Зарим нь бүтнэ, зарим нь бүтэхгүй. Ер нь тийм л байдаг ш дээ, юм чинь.
-Сая улсын аваргад Бадар-Ууган яагаад тоглосонгүй вэ?
-Бадар-Ууган бэртэл гэмтэл нь болохгүй байгаа юм шиг байна лээ.
-Одоо залуу үеэс үнэхээр төрчихсөн дөө гэхээр тамирчин хэн байна вэ?
-Манайд одоо олон хүүхэд байна. Төгсцогт гэдэг хүүхэд байна. Энэ бол ёстой сайхан авьяастай хүүхэд. Цаашаа олон тэмцээнд орж амжилт гаргах хүүхэд гэж бодож байгаа.
-Та боксын энэ хүнд хэцүү спортод хүчээ сорьж ирэхдээ бие бялдрын хувьд ч, зан чанарын хувьд ч, өөрийгөө сайн хадгалсан тамирчин юм шиг. Яаж өөрийгөө ингэж хадгалж гарсан бэ?
-Баярлалаа. Би өөрийгөө сайн бэлтгэсэн л тамирчин. Бэлтгэл сайн хийсэн. Бэлтгэл сайн хийж байж л амжилт гаргана. Одоо миний бүх шүд бүтэн. Хиймэл шүд нэг ч байхгүй. Нүүр ам бүтэн. Муруйж барьсан юм байхгүй байгаа биз дээ. (инээв) Ер нь боксын спорт бол хэцүү, маш хүнд спорт. Хэзээ ч бэртэл гэмтэл авч мэднэ. Гэр бүлийн маань хүн эмч. Түүний нөлөө их байсан л даа. Тамирчин байхад ч тэр, жин хасахаас өгсүүлээд өчнөөн юм болно, тэр бүгдэд надад тусалж дэмжиж байсан. Нүүр ам, шүд хугарна. Аюултай шүү дээ. Тэгэхээр бэлтгэлээ л сайн хийх хэрэгтэй. Ер нь энэ хүнд спортод зорьсон бол зориод л амжилт гаргаад болих цагтаа больчих хэрэгтэй. Тэгэхгүй хөгширчихөөд л хүнд зодуулаад яваад байвал хэцүү ш дээ. Зодгоо тайлж өгдөггүй, больж өгдөггүй хэцүү хүмүүс байдаг ш дээ. Би бол Сиднейн олимпод ороод л больсон.
-Та өөрийгөө азтай тамирчин гэж боддог уу, азгүй тамирчин гэж боддог уу?
-Би азтай ч, азгүй ч тамирчин. Үйтүмэн гэдэг хүн энэ спортын дэвжээн дээр заяаснаараа бол би азтай. Миний ах, Банди багш хоёр намайг боксын спорт руу хөтөлж оруулсан улсууд. Амжилт, гавьяа байгуулахад минь тусалсан хүмүүс. Ард түмэн надад сайхан алдар нэр, гавьяа шагналыг нь өглөө. Ард түмний хайртай хүү нь боллоо. Боксын спорттой хувь заяагаа холбосондоо би баярладаг. Надад алдсан юм байхгүй. Нэг хэсэг би амжилт гаргаж ирээд мэргэжлийн бокс руу орно гэж баахан дөвчигнөөгүй юу. Тэгж байгаад больчихсон ш дээ. Тэр үед надад Япон энэ тэрээс захиа ирээд мэргэжлийн бокст ор энэ тэр гэж л байсан. Тэгэхээр нь би мэргэжлийн бокст орно гээд л дөвчигнөсөн чинь Олимпийн хорооны ерөнхийлөгч асан Ш.Отгонбилэг захирал дуудсан. Тэгээд очсон чинь “Миний хүү Сиднейн олимп хүртэл зүтгэ. Ах нь чиний бүх юмыг даана, тусална. Чи зүтгэ. Ингээд явчихаж болохгүй” гэж хэлсэн. Би тэр дор нь шийдээ гаргаад тэгье гэсэн. Сиднейд нэг оноогоор хожигдсон. Дараа нь Атлантын олимпоор бас нэг оноогоор хожигдсон. Би том тэмцээнүүдэд азгүй байдаг. Хэрвээ ялчихсан бол яах ч байсан юм билээ. Медаль авах ч байсан юм бил үү, аварга болох ч байсан юм бил үү. Гэхдээ яахав миний гаргаж чадаагүй, хүрч чадаагүй амжилтыг манай боксын дүү нар, шавь нар маань бүгд авлаа. Би өөрөө авснаас ялгаагүй баярлаж явдаг.
-Та хэдэн шавьтай вэ. Зүгээр нэг хадаг бариад шүтээд хүрээд ирэх нэг өөр. Өөрөө олж учрах, тавилангаар учрах нэг өөр хэрэг байх л даа?
-Надад яг шавь гээд байх юм алга. Миний шавь бол боксын холбоо л байна ш дээ. Би боксын холбооны нарийн бичгийн дарга хийж байсан болохоор яг өөрийн гэсэн шавь бэлтгээд явах зав надад байхгүй байсан.
-Та дандаа л инээж яваа харагддаг. Огт уурладаггүй юу?
-Ер нь инээж явдаг ш дээ. Хүнд гоё энерги өгч явъя л даа. (инээв)
-Уур хүрмээр юм тохиолдохгүй байна уу?
-Би яаж ч уурласан хүнийг инээлгэчихдэг ш дээ. Ямар ч ууртай хүнийг инээлгэдэг.
-13 жилийн өмнө уулзаж байхад та “Би “Титаник” киноны дуунд дуртай болчихлоо” гэж ярьж байсан. Одоо ямар дуунд дуртай вэ?
-Одоо дуу энэ тэрд дургүй ээ. Тэр үед машиныхаа хөгжмөөр л тэр дууг их сонсч байсан болохоор тэрийг л гоё дуу гэсэн юм.
-Таныг хувийн клуб байгуулж байгаа гэж сонссон. Энэ үнэн үү?
-Тийм. Би сая боксын нарийн бичгийн даргын ажлыг өгөөд өөрийн гэсэн клуб байгуулсан. Яг үйл ажиллагаагаа арай эхлэх болоогүй байгаа.
-Таны багш агуу хүн үү?
-Манай Банди багш уу. Агуу хүн. Дасгалжуулагч хүн агуу байж л амжилт гарна шүү дээ. Миний багш үнэхээр мундаг хүн. Би бол багшийгаа хаа ч өмөөрнө.
-Боксын тамирчин хүн рингэн дээр хэдэн жил зодолддог юм бэ?
-Сонирхогчийн бокс бол цаанаас нь автоматаар 34 нас хүрэхээр л болиулчихдаг. Мэргэжлийн бокс бол мөнгө авч чадаж л байвал хэдэн нас хүрсэн ч хамаагүй зодолддог.
-Энгийн амьдрал дээр зодоон хийх шаардлага гарах юм уу?
-Гарахгүй ш дээ. Жаахан байхдаа зөндөө л зодоон хийж байсан. Одоо хөгширчихөөд юун зодоон хийж явах…
Монголчуудын дунд хамгийн их хайрлагдсан боксчидын нэг бол яах аргагүй Монгол Улсын гавьяат тамирчин Т.Үйтүмэн. Түүнийг мэдэхгүй, танихгүй хүн байхгүй. Боксын энэхүү хүнд хүчир спортод амьдралаа зориулж, Боксын холбоог гал алдуулахгүйн тулд чадах бүхнээ хийж ирсэн түүний дотор зөндөө юм бий. Гэвч тэр зөндөөгийн дөнгөж 20 хувь л энэ уулзалтаар гарах шиг. Үлдсэн 80 хувиа цээжнийхээ цаана тээсээр баяртай ч гэх завдалгүй нэг мэдэхэд л тэр гүйж одсон байлаа.
Боксын холбооны нарийн бичгийн даргын албыг хашсан зургаан жилийн дотор түүнтэй хамтран ажилласан тусалж дэмжсэн олон компани, олон сайхан хүмүүс байсныг тэр нэр заан тоочсон. Найз нөхдийнхөө дэмжлэгийг ч харамгүй авч энэ спортын төлөө зүтгэснээ нуугаагүй…
“Ярилцъя” булан та бүхэнтэй шинэ зочныхоо хамт мэндчилж байна. Тэр бол Монгол Улсын гавьяат тамирчин Т.ҮЙТҮМЭН.-Спортын ертөнцөд таны ажлаа өгсөнтэй холбоотой яриа хөөрөө багагүй явж байна. Их гэнэтийн шийдвэр байлаа. Яагаад боксын спорт амжилтаар дүүрэн, хөл дээрээ босоод ирчихсэн, сэргэлтийн гэж болох энэ үед “явах” болов?
-Би 2005 оноос өнөөдрийг хүртэл боксын холбооны ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллалаа. Эргээд харахад бас л чамгүй олон жил өнгөрсөн байна. Тэгээд яахав хааны алба халаатай, эзний алба ээлжтэй. Өөрөө л ажлаа өгсөн. Намайг энэ ажлаас болиулах гэж хүсдэг хүн ч олон байсан. Дэмждэг, ажиллаасай гэж чин сэтгэлээсээ боддог хүн ч их байсан. Тэгээд яахав больё гэж бодлоо. Энэ ажлыг авах гэж өдрийн бодол шөнийн зүүд болж явдаг улсууд нь аваг гээд зайгаа тавьж өгсөн.
-Ердөө л энэ үү?
-Ердөө л энэ.
-Таны дотор нэг юм байна л даа. Ерөнхийдөө зах зухаас нь мэдээлэл авсан. Хүмүүстэй уулзаж сонирхож үзлээ?
-Тэгээд юу гэцгээж байх юм.
-Боксын холбоог энэ спорттой амьдралаа холбосон хүмүүсээс холдож байна уу даа гэсэн санааг зарим нь цухалзуулж байна. Энэ бол спортын мэргэжлийн холбоо. Улс төр, бизнесийнхээ имижид хавсарга чимэг төдий болгож ашигладаг гаднын хүмүүст та яагаад орон зайгаа тавьж өгч байгаа юм бэ. Эргээд боксынхоо хөгжилд халтай биш гэж үү?
-Ер нь бол аливаа спортын холбоодод тэр спортынх нь мэргэжлийн хүмүүс илүү олон байвал зүгээр л дээ. Гэхдээ спортын хөгжлийг эдийн засгийн дэмжлэггүйгээр авч үзэх боломжгүй. Хар үгээр хэлэхэд амжилт мөнгөн дээр л тогтдог. Тийм учраас хүссэн ч, эс хүссэн ч спортын холбоодыг удирдаж байгаа хүмүүс тэр спортод мөнгө татах гэж гүйх л ажил хийх болдог. Спортын амжилтыг босгож ирдэг нэг том хүчин зүйл яах аргагүй эдийн засаг. Гэхдээ бас бизнесийнхэн холбоодод бөөнөөрөө орж ирээд л тэр спортыг шууд хөгжүүлчихнэ гэж байхгүй. Жишээ нь, манай холбооны туршлага байна ш дээ. Ш.Сайхансамбуу гуай боксын спортод хэчнээн их мөнгө зарцуулж байлаа. Гэвч тэр мөнгө нь дэлхийн аварга болгоогүй.
-Ш.Сайхансамбуу гишүүн энэ тал дээр гомдолтой байдаг шиг. Муусайн боксынхон мөнгө авч авчихаад хуншгүй нөхдүүд гэх маягийн үг нэг биш шидэж байсан санагдана?
-Яахав дээ, өөрөө болохоор мөнгөө зарцуулаад байдаг. Гэвч тэр мөнгө нь медаль болж өгдөггүй. Өөр юм л болоод байсан юм шиг байна лээ. Энэ гэхдээ миний ойлголт шүү. Одоо боксын холбоонд хэлтэй устай, мөнгөтэй хөрөнгөтэй олон хүн орж ирж байгаа юм байна лээ. Энэ хүмүүс гайгүй сайн аваад явах байх аа. Ер нь бол боксын холбооны нарийн бичгийн дарга гэдэг энэ ажлыг эвийг нь олчих юм бол бараг хэлгүй хүн ч аваад явчихаар ажил шүү дээ. Намайг бас гадуур янз бүрээр ярьдаг гэсээн. Хэлгүй усгүй, компьютертой, компьютергүй ч гэнэ үү. Гэвч би энэ ажлыг эвийг нь олоод л хийгээд яваад байсан юм. Зургаан жил чадлаараа ажилласан. Надад тус болоод байдаг улс бас зөндөө байдаг юм ш дээ.
-Ер нь спортын холбоодын удирдлагад их мөнгөтэй хүн гэхээсээ илүү хамгийн сайн сонирхогч, жинхэнэ фен хүн орж ирвэл илүү амжилттай ажиллах юм шиг санагддаг. Улс төрийнхөн бол энд бараг хэрэггүй хүмүүс. Тэд зүгээр л нэр хүндийн оноо цуглуулагчид. Та тэгээд зүгээр л нэг тэтгэврийн насны хөгшин шиг “за миний амрах цаг болжээ” гээд энэ асуудлыг шийдчихээгүй байлгүй дээ. Энд зориулсан хөдөлмөр тань ч ийм амархан орхиж болох зүйл биш байх?
-Үгүй л дээ. Энэ зургаан жилийн хугацаанд надтай баг болж ажилласан багш нар, боксчид, боксыг дэмжигчид гээд олон хүн бий. Тэдний дэмжлэг туслалцааг үнэхээр мартахын аргагүй. Бид хамтраад үнэхээр сайн ажилласан. Гаргасан амжилтуудаа би агуу амжилт л гэж хэлнэ. Маш өндөр амилт гаргасан гэж боддог. Энэ зургаан жилийн хугацаанд боксоос хоёр хөдөлмөрийн баатар, 10 гавьяат, нэг ардын багш төрлөө. 60 жилийн хугацаанд гараагүй амжилтыг энэ зургаан жилийн хугацаанд гаргасан шүү дээ. Та намайг боксын холбоог орхиод явчихлаа гээд байх юм. Би түрүүн хэлсэн. Намайг боксын холбооноос холдуулах гэж байсан хүн ч байсан, бокс руу илүү их ор гэсэн хүмүүс ч байгаа, явуулахгүй гэсэн хүмүүс ч байгаа. Би ний нуугүй л хэлчихье. Анх намайг боксын холбооны нарийн бичиг болоход надтай өрсөлдөж байсан, мөн намайг нарийн бичгийн дарга болоход дургүйцэж байсан олон хүн байсан. Тэгэхээр би ажлаа өгөхгүй зууралдаад, тамга тэмдгийг нь авч зугтаад юугаа хийхэв дээ. (инээв) Авах гээд байгаа хүмүүс нь аваад үзэг. Тэгээд яахав ажлаа өгдгөөрөө өгсөн. Ер нь бол би ажлаа маш сайн хүнд өгсөн гэж бодож байгаа. Боксыг их дэмждэг хүн л дээ. Боксын холбооны ерөнхийлөгчөөр Ганзориг гэж хүн ажиллах болсон. Энэ хүнд өгсөндөө сэтгэл өег байна.
-Урьд нь ерөнхийлөгчгүй яваад байсан гэсэн үг үү?
-Нэг хэсэг хугацаанд ерөнхийлөгчгүй байсан юм. Манай хуучин ерөнхийлөгч “Эрдэнэт” үйлдвэрийн Улаанбаатар хотын төлөөлөгчийн газрын дарга Д.Цогбаатар гэж хүн байсан юм. Тэр хүн маань гадаадад ажиллахаар томилогдчихсон. Үүнээс болоод ерөнхийлөгчгүй удлаа ш дээ.
-Таныг ерөнхийлөгч хайгаад уулзалт зохион байгуулаад явж байна гэж сонсч байсан л даа. Та олон хүнтэй уулзаж ерөнхийлөгч болооч гэж гуйж байсан юм биш үү. Тэгээд яагаад таны ингэж их хүндэлж байгаа хүн таныг явсны дараа ерөнхийлөгч болж байгаа юм бэ?
-Үгүй, ингэсэн юм аа. Он гарах гээд байдаг, холбоо маань ерөнхийлөгчгүй байдаг. Оны сүүлчээр тайлангаа тавьдаг. Оны сүүлчээр шилдэг тамирчин, багш нараа шалгаруулдаг, шинэ жилээ хийдэг, ахмадуудаа хүлээж авдаг байсан байхгүй юу. Тэгтэл тэр бүхэн гацаанд орсон. Ахмадууд намайг шаардаад байдаг, он гарлаа, шинэ жилээ хийе, хуучин юмаа үргэлжлүүлье гэсэн чинь ерөнхийлөгч байдаггүй. Ерөнхийлөгчөө яаралтай тавьж, уламжлалт ажлуудаа явуулмаар байдаг. Би ямар өөрөө ерөнхийлөгч болж гүйгээд байлтай нь биш. Тэгээд би цуг ажилладаг ах нартайгаа нийлээд хамт очиж гуйсан юм. Та ерөнхийлөгч болооч гэж нэлээн олон удаа гуйсан. Ганзориг захирал бол урд нь ч гэсэн боксыг их дэмждэг байсан. Боксын холбооны дэд ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан хүн шүү дээ. Хамгийн сүүлд намайг уулзахад “Үгүй дээ, Үйтүмэн минь хэрэггүй. Одоо дараагийн олимп энэ тэр нь ч дөхчихлөө. Энэ амжилтыг давтахад хэцүү шүү дээ” гэж хэлсэн юм. Дараа нь би “Хангарьд клуб”-ын 20 жилийн ойгоор Эрдэнэтэд уригдаж очихдоо ахиад л араас нь хөөцөлдөж гүйсэн. Манай боксын холбооныхон хуралдаж тогтоол гаргаад, түүнийгээ Эрдэнэтэд очихдоо Ганзориг захиралд өгөх гэж урд хойноо орж гүйсэн хэрэг. Гэвч уулзаж чадалгүй хүрээд ирсэн. Тэр үед бас Бадар-Ууган оччихсон байсан. Бадар-Ууганд ч би хэлсэн. “Чи тааралдвал ингээд хэлчихээч. Бид шийдвэрээ гаргачихлаа” гээд. Нөгөө ахмадууд, тамирчид, удирдах зөвлөлийнхөн намайг шахдаг юм байгаа биз дээ. Он гарах гэж байна. Нөгөө шинэ жил юу болж байна гээд л. Тэгээд би арга буюу өөр хүн хайж давхиад байж байтал, боксын холбооны хүмүүс маань дахиж хурал хийгээд, ерөөсөө хадаг сүү бариад очъё. Чамайг очихоор дургүйцээд байгаа юм бол бид очъё гээд гараад явчихлаа. Намайг цуг явъя гэсэн л дээ. Би явахгүй гэсэн. Би тэр хүний амнаас үгүй гэсэн үгийг олон сонссон. Би дахиж очмооргүй байна гэсэн. Тэгэхээр та нар нэг яваад гуйгаад үз дээ гээд явуулсан. Тэгээд хадаг сүүгээ бариад нөгөө хүмүүс чинь очиж, ингээд Ганзориг захирал ерөнхийлөгчөөр сонгогдохоор болчихсон. Би бол Ганзориг захирлыг 100 хувь дэмжиж байгаа.
-Та түүнтэй ерөнхийлөгч болсны нь дараа уулзав уу?
-Ерөнхийлөгч болсны нь дараа нэг уулзсан. Хурал дээрээ уулзсан. Ерөнхийлөгч маань боксын холбоогоо цаашид улам сайн авч явах байх, улам их амжилт гаргах байх гэж бодож байна.
-Ерөнхийлөгч өөрөө одоогийн энэ багийг бүрдүүлж байгаа юу?
-Тийм. Ерөнхийлөгч шинэ баг бүрдүүлж ажиллаж байгаа. Намайг ч гэсэн цуг ажилла гэсэн. Би тэрэнд нь баярлаж байсан. Гэхдээ би одоо хэрэггүй биз дээ гээд нэрээ татаж авсан.
-Монголд нэг ийм мораль байдаг л даа. Амжилтыг хийсний дараа тэр амжилтын “арал”-ыг өөр нэг хэсэг хүмүүс ирж эзэлдэг. Улс төр, бизнес бүх л юман дээр энэ харагддаг. Энэ спортын тоосонд нь ч явж үзээгүй баахан улс төрийнхөн орж ирсэн байна. Одоо бол олимпийн аварга төрчихсөн. Дэлхийн аваргууд төрчихсөн, баатрууд төрчихсөн. Нөгөө боксын спорт руу бүх ард түмний нүд харчихсан байгаа. Боксыг нэг хэсэг хүмүүс сонирхдоггүй, огт дэмждэггүй л байсан шүү дээ?
-Ер нь яг энэ боксын холбоонд бол мэргэжлийн хүмүүс нь мэргэжлийнхээ талын юмыг авч явна. Мөнгөтэй төгрөгтэй хүмүүс дэмждэг байж болно. Бас спортоо мэдэхгүй дэндүү олон хүн орж ирэх юм бол олон толгойтой л болно гэсэн үг ш дээ. Зохион байгуулалт нь хэцүү болоод явчихна. Энэ холбоог яг энэ чигээр нь аваад явж чадах уу, олон тийшээ арзайлгаад яваад байх уу. Тэгэх л юм бол амжилт нь буурна. Тэгэхээр нэг том толгой байж байж л удирдах ёстой. Олон хүн тоглоод гүйгээд байх юм бол хэцүү. Улс төр энэ тэрийнхэн нь дэмждэг л юм байгаа биз. Тэрнээс биш улс төрийн карьераа хөөгөөд, тэрэндээ имиж маягаар хийсвэрээр хандаж явах юм бол хэцүү ш дээ. Амжилт гаргачихсан боксын холбооны далбаан дор баахан нэр төр хөөсөн нөхдүүд яваад байх юм бол бас хэцүү. Би энийг шударгаар л хэлж байна.
-Спортын амжилтууд их сонин үечлэлтэй шүү дээ. Дараагийн олимпод медальгүй өнжиж ч магадгүй. Аархаж, хамаагүй амлаж авах юм биш. Тэрийг спортын бус хүмүүс сайн мэддэггүй. Та арай үүнээс айсан юм биш биз дээ?
-Үгүй үгүй. Манай Монголын спорт дотор боксын спорт бараг нэгдүгээр зэрэглэлийн спорт болчихоод байна ш дээ.
-Боксын спортыг эр зоригийн спорт гэж боддог. Энэ спортын эрсдэлийг мэддэг хүний хувьд таныг айсан юм биш байгаа л гэж…?
-Айж халширсан юм байхгүй. Би бол боксод сэтгэлтэй хүн. Би боксоос юм авъя, хожьё гэсэн атгаг сэтгэлгүй. Би тоглож байх хугацаандаа өөрийнхөө хэмжээнд амжилтаа ч гаргасан. Өөрийнхөө мөрөөдөж байсан олимпийн аваргыг ч хамт ажиллаж байсан багш тамирчидтайгаа нийлж зүтгэж байгаад төрүүлчихлээ. Би халшраад энэ ажлыг өгсөн юм бол байхгүй. Би бол энэ спортын чинь рингэн дээр төрчихсөн хүн юм ш дээ. Эндээ шингэж үлдэх нь ч бас үнэн. Таны хэлдэг ч үнэн. Спорт бол дөрвөн улирал шиг л зүйл. Спортын амжилт дандаа өндөр байдаггүй. Спортод унадаг, урууддаг, гуниг гутралын үе гэж байдаг. Нисдэг, галзуурдаг үе ч гэж бий. Амжилтыг нэхэж, шаардаж, тулгаж хийдэггүй. Амжилтыг төрүүлдэг ч, амжилт өөрөө төрдөг ч. Гэхдээ манай боксын хүүхдүүд бүгд сайн байгаа. Манай боксын спорт унаагүй. Амжилт нь бол маш сайн байгаа. Сая хамгийн сүүлд Азийн Гуанжугийн наадамд бид урьдынхаа амжилтыг давтлаа ш дээ. Хүмүүс телевизээр харсан байх. Зарим хүн боксын спорт уначихлаа энэ тэр гэж ярьж байна гэсэн. Энэ бол тийм биш. Би дахин хэлье, боксын хүүхдүүд маань маш сайн байгаа шүү.
-Манай спортод олимпоос хойш олон залуу од төрсөн. Харж байхад манайхан медалиа хүзүүнээсээ авч амжаагүй шахам байхад нь тэвэрч аваад л дээш нь шидчих юм. Цэрэг, цагдаагийн цолуудыг мөр дүүргэж өгөөд л. Хүчний байгууллагад 10-20 жил зүтгээд ахлах дэслэгч, ахмад цол хүртэж чадаагүй алба хаагчид зөндөө бий. Гэтэл тэр идеалыг нь шууд нэг сонсогчид зүүгээд өгчихдөг. Хүчээр зүүж өгсөн алдар хүндэд цагаас нь эрт дарагдчих аюултай биш гэж үү. Та өөрөө манай спортын супер одын нэг. Зовлон жаргалыг нь мэднэ дээ?
-Дарагдах эсэх нь өөрсдөөс нь л хамаарна.
-Бөхөд найраагаар цолтнууд төрчихдөг. Танай боксод ийм таримал тамирчин төрж болох уу, эсвэл боломжгүй юу?
-Тамирчид чинь угаасаа ургаж байгаа ургамал гэсэн үг ш дээ. Нас нь болоод ирэхээрээ аяндаа болино. Яг энэ ургаж байгаа үед нь дэмжээд өгөх юм бол манай тамирчид бокс гэлтгүйгээр бүх спортод амжилт гаргана. Гол нь энэ тамирчдад дэмжлэг хэрэгтэй. Амжилт гаргаад ирэхээр нь баахан цол тэмдэг, шагнал өгөөд л эвдээд хаячихдаг. Заримд нь бол үнэндээ дэндүү эрт өгөөд байна. Заримд нь өгөх ёстой ч өгөхгүй байна. Амжилтаа гаргачихлаа даа гэх юм бол харамгүй өгөх хэрэгтэй. Амьдралд нь хангалттай дэмжлэг болох юм өгөх хэрэгтэй. Тэгэхгүй байна л даа. Дөнгөж нэг жаахан хүүхэд гарч ирээд л дэлхийн аварга болчих юм бол хамаг юмаа өгөөд л ааш авирыг нь эвдээд хаячих жишээтэй. Тэгээд нөгөө хүүхэд нь биеэ тоогоод спортоо мартчихдаг. Од болчихсон. Нөгөө од чинь дээрээс бууж ирэхгүй баларч байна ш дээ. Тэгэхээр манай төр засгийнхан шагнал урамшууллаа бас сайн харж байж, тамирчныхаа хэр зэрэг удаан явах вэ, цаашаа ямар тэмцээн уралдаанд явах вэ гэдгийг харж байж өгөхгүй бол хамаг юмаа өгчихөөр сүүлд нь өгөх юмаа дуусчих гээд байна. Ямар давхар гавьяат өгөлтэй нь биш дээ.
-Гаднаас нь харж байхад бокс тухайн хүний залуу насанд нь, эрүүл мэндэд нь халгаатай, зүрх сэтгэлээ өгч тангараг тавьж байж ордог хатуу спорт юм шиг санагддаг?
-Тийм ш дээ. Яг үнэн.
-Таныг нарийн бичгийн дарга байхдаа холбоон доторхи ёс суртахууны элдэв асуудлуудыг нэлээн цэгцэлсэн гэж хэлдэг юм байна лээ. Үнэндээ бол мурий хамартай, архинд орчихсон хүмүүс л холхилдож байдаг байсан. Тэд нь бүгдээрээ гомдолтой. Дасгалжуулагч тамирчдын хооронд үл ойлголцол ихтэй. Энэ бүхнийг нөгөө Б.Дэлгэрмаа ардчилсан намын байрыг архичдаас салгасан гэдэг домог шиг таныг л их цэгцэлсэн гэж ярих юм. Ямар хэлээр “ярилцаж” цэгцэлсэн бэ?
-Манай холбоо чинь нэг хэсэг тэмцээн уралдаан дээр ч тэр, ер нь л энд тэнд хэл ам, зодоон нүдээн ихтэй, согтууруулах ундааг ч чамгүй хэрэглэдэг газар байсан л даа. Би ажлаа эхлэхдээ л тэмцээн уралдаанд оролцож байгаа хүүхдүүдээ ч бодсон, тэр тэмцээн уралдаан үзэхээр ирсэн үзэгчдээ ч бодсон. Тэр элдэв хэл үг, хэрүүл тэмцэл, архи тамхиа болиоч ээ.
Хов жив битгий ярьж бай. Энэ асуудлуудыг ер нь цэгцэлье, больё гэсэн. Тэмцээн уралдаан дээр баахан согтуу хүмүүс л ирээд байдаг. Энэ болохгүй ш дээ. Би та нарыг цөмөөрөө архинаас гар гэж байгаа юм биш. Тэмцээн дээр л битгий уу. Та нар гэр орондоо ууна уу, ресторандаа ууна уу, хамаагүй гэсэн. Гол нь тэмцээн дээр эрүүл бай. Тэмцээн дээр согтуу ирчихээд янз бүрийн маргаан, зодоон гаргахаа больцгоо гэсэн. Сүүлдээ би архи тамхи, хэрүүл маргааны асуудлаас болж хоёр гурван байгууллагыг бүтэн жилээр эрхийг нь хасч байсан. Манай удирдах зөвлөлийн гишүүд ярьж байгаад. Ингэж байж л энэ ажлыг цэгцтэй явуулахгүй бол зүгээр л боль гэж хэлчихээд л маргааш нь дахиад л хэвээрээ байвал энэ спорт ч гэсэн хөгжихөд хэцүү.
-Бээжингийн олимпод боксын холбооны гол удирдагч Үүеэ харагдаагүй. Яагаад очоогүй юм бэ?
-Эдийн засаг, мөнгө төгрөгийн асуудлаас л бас болсон. Хоёрдугаарт, би өмнө нь хоёр олимпод оролцчихсон тамирчин хүн. Олимп үзээгүй биш. Миний оронд нэг багш ч гэсэн очоод тэр олимпийн дэвжээ гэж ямар юм байдгийг үзээд ирэг. Бас гадаад, дотоодын тамирчид яаж тоглодог юм. Ойроос хараад ирэг. Олимпийн аваргууд ямар бэлтгэлтэй, яаж олимпийн аварга болдог юм. Нэг багш ч гэсэн тэрийг очоод үзээд ирэг гээд өөрийнхөө оронд Батцэрэн гэдэг багшийг явуулсан юм. Тэгээд л өөрөө үлдсэн. Түүнээс биш Бээжингийн олимпийг нь үзвэл үзээд, алчуур бариад тамирчныхаа хажууд нь гарвал гарчихна ш дээ. Нэг багш ч гэсэн туршлага сууг гээд л явуулсан. Тэгээд яахав эндээ үлдээд л зурагт руу ороод явчихсан шүү дээ.
-Та ерөнхий нарийн бичгийн даргын хувьд хэдэн төгрөгийн цалин авдаг байсан бэ?
-Би юу. Би цалин авдаггүй ш дээ.
-Та юу. Яаж цалингүй явна гэж?
-Би ёстой бокст сэтгэлтэй тулдаа л, боксын төлөө төрсөн тулдаа л ингэж явж ирсэн. Огт мөнгө өгдөггүй гэхгүй ээ. Тодорхой хэмжээний амжилт гаргавал бас шагнаж, урамшуулдаг л байсан. Боксын холбоо ч шагнаж байсан, Эрдэнэт үйлдвэр ч шагнаж байсан. Гэхдээ аймаар тийм тэнгэрт тулсан юмаар шагнаагүй л дээ. Зохих ёсны бас нэг сая төгрөг энэ тэрээр шагнадаг л байсан. Би чинь бас огт мөнгөгүй ингээд л яваад байдаг хүн биш ш дээ. Сэлэнгэд надад өөрийн гэсэн бизнес байгаа. Манай ах дүү нар тэрийг хөдөлгөдөг. Тэгж байж л амьдарч явна ш дээ. Тэгэхгүй бол сүйрнэ биз дээ.
-Реклам сурталчилгаанаас бас орлого олдог биз дээ. Олимпийн үеэр таны амнаас унасан “Илүү, илүү” гэдэг үг одоо бол брэнд болсон?
-Юун орлого олдог юм бэ. Манайхан чинь хэцүү ш дээ. Би хүнд үгүй гэж хэлж чадахгүй. Найзууд гуйхаар нь л тэгж гардаг.
-Таны нэр хүнд чинь өөрөө зовж байж байгуулсан зүйл биз дээ. Тэгээд яагаад үнэгүй байх ёстой гэж. Та тэгээд гуйлганд л яваад байдаг юм уу?
-Одоо манай монголчууд чинь бүгд хамаатан болчихоод байна ш дээ. Би хүнд үгүй гэж хэлж чаддаггүй юм. Аль болохоор хүнд туслахыг боддог. Ямар ч хүн байсан туслах гээд л гүйдэг. Зарим нь бүтнэ, зарим нь бүтэхгүй. Ер нь тийм л байдаг ш дээ, юм чинь.
-Сая улсын аваргад Бадар-Ууган яагаад тоглосонгүй вэ?
-Бадар-Ууган бэртэл гэмтэл нь болохгүй байгаа юм шиг байна лээ.
-Одоо залуу үеэс үнэхээр төрчихсөн дөө гэхээр тамирчин хэн байна вэ?
-Манайд одоо олон хүүхэд байна. Төгсцогт гэдэг хүүхэд байна. Энэ бол ёстой сайхан авьяастай хүүхэд. Цаашаа олон тэмцээнд орж амжилт гаргах хүүхэд гэж бодож байгаа.
-Та боксын энэ хүнд хэцүү спортод хүчээ сорьж ирэхдээ бие бялдрын хувьд ч, зан чанарын хувьд ч, өөрийгөө сайн хадгалсан тамирчин юм шиг. Яаж өөрийгөө ингэж хадгалж гарсан бэ?
-Баярлалаа. Би өөрийгөө сайн бэлтгэсэн л тамирчин. Бэлтгэл сайн хийсэн. Бэлтгэл сайн хийж байж л амжилт гаргана. Одоо миний бүх шүд бүтэн. Хиймэл шүд нэг ч байхгүй. Нүүр ам бүтэн. Муруйж барьсан юм байхгүй байгаа биз дээ. (инээв) Ер нь боксын спорт бол хэцүү, маш хүнд спорт. Хэзээ ч бэртэл гэмтэл авч мэднэ. Гэр бүлийн маань хүн эмч. Түүний нөлөө их байсан л даа. Тамирчин байхад ч тэр, жин хасахаас өгсүүлээд өчнөөн юм болно, тэр бүгдэд надад тусалж дэмжиж байсан. Нүүр ам, шүд хугарна. Аюултай шүү дээ. Тэгэхээр бэлтгэлээ л сайн хийх хэрэгтэй. Ер нь энэ хүнд спортод зорьсон бол зориод л амжилт гаргаад болих цагтаа больчих хэрэгтэй. Тэгэхгүй хөгширчихөөд л хүнд зодуулаад яваад байвал хэцүү ш дээ. Зодгоо тайлж өгдөггүй, больж өгдөггүй хэцүү хүмүүс байдаг ш дээ. Би бол Сиднейн олимпод ороод л больсон.
-Та өөрийгөө азтай тамирчин гэж боддог уу, азгүй тамирчин гэж боддог уу?
-Би азтай ч, азгүй ч тамирчин. Үйтүмэн гэдэг хүн энэ спортын дэвжээн дээр заяаснаараа бол би азтай. Миний ах, Банди багш хоёр намайг боксын спорт руу хөтөлж оруулсан улсууд. Амжилт, гавьяа байгуулахад минь тусалсан хүмүүс. Ард түмэн надад сайхан алдар нэр, гавьяа шагналыг нь өглөө. Ард түмний хайртай хүү нь боллоо. Боксын спорттой хувь заяагаа холбосондоо би баярладаг. Надад алдсан юм байхгүй. Нэг хэсэг би амжилт гаргаж ирээд мэргэжлийн бокс руу орно гэж баахан дөвчигнөөгүй юу. Тэгж байгаад больчихсон ш дээ. Тэр үед надад Япон энэ тэрээс захиа ирээд мэргэжлийн бокст ор энэ тэр гэж л байсан. Тэгэхээр нь би мэргэжлийн бокст орно гээд л дөвчигнөсөн чинь Олимпийн хорооны ерөнхийлөгч асан Ш.Отгонбилэг захирал дуудсан. Тэгээд очсон чинь “Миний хүү Сиднейн олимп хүртэл зүтгэ. Ах нь чиний бүх юмыг даана, тусална. Чи зүтгэ. Ингээд явчихаж болохгүй” гэж хэлсэн. Би тэр дор нь шийдээ гаргаад тэгье гэсэн. Сиднейд нэг оноогоор хожигдсон. Дараа нь Атлантын олимпоор бас нэг оноогоор хожигдсон. Би том тэмцээнүүдэд азгүй байдаг. Хэрвээ ялчихсан бол яах ч байсан юм билээ. Медаль авах ч байсан юм бил үү, аварга болох ч байсан юм бил үү. Гэхдээ яахав миний гаргаж чадаагүй, хүрч чадаагүй амжилтыг манай боксын дүү нар, шавь нар маань бүгд авлаа. Би өөрөө авснаас ялгаагүй баярлаж явдаг.
-Та хэдэн шавьтай вэ. Зүгээр нэг хадаг бариад шүтээд хүрээд ирэх нэг өөр. Өөрөө олж учрах, тавилангаар учрах нэг өөр хэрэг байх л даа?
-Надад яг шавь гээд байх юм алга. Миний шавь бол боксын холбоо л байна ш дээ. Би боксын холбооны нарийн бичгийн дарга хийж байсан болохоор яг өөрийн гэсэн шавь бэлтгээд явах зав надад байхгүй байсан.
-Та дандаа л инээж яваа харагддаг. Огт уурладаггүй юу?
-Ер нь инээж явдаг ш дээ. Хүнд гоё энерги өгч явъя л даа. (инээв)
-Уур хүрмээр юм тохиолдохгүй байна уу?
-Би яаж ч уурласан хүнийг инээлгэчихдэг ш дээ. Ямар ч ууртай хүнийг инээлгэдэг.
-13 жилийн өмнө уулзаж байхад та “Би “Титаник” киноны дуунд дуртай болчихлоо” гэж ярьж байсан. Одоо ямар дуунд дуртай вэ?
-Одоо дуу энэ тэрд дургүй ээ. Тэр үед машиныхаа хөгжмөөр л тэр дууг их сонсч байсан болохоор тэрийг л гоё дуу гэсэн юм.
-Таныг хувийн клуб байгуулж байгаа гэж сонссон. Энэ үнэн үү?
-Тийм. Би сая боксын нарийн бичгийн даргын ажлыг өгөөд өөрийн гэсэн клуб байгуулсан. Яг үйл ажиллагаагаа арай эхлэх болоогүй байгаа.
-Таны багш агуу хүн үү?
-Манай Банди багш уу. Агуу хүн. Дасгалжуулагч хүн агуу байж л амжилт гарна шүү дээ. Миний багш үнэхээр мундаг хүн. Би бол багшийгаа хаа ч өмөөрнө.
-Боксын тамирчин хүн рингэн дээр хэдэн жил зодолддог юм бэ?
-Сонирхогчийн бокс бол цаанаас нь автоматаар 34 нас хүрэхээр л болиулчихдаг. Мэргэжлийн бокс бол мөнгө авч чадаж л байвал хэдэн нас хүрсэн ч хамаагүй зодолддог.
-Энгийн амьдрал дээр зодоон хийх шаардлага гарах юм уу?
-Гарахгүй ш дээ. Жаахан байхдаа зөндөө л зодоон хийж байсан. Одоо хөгширчихөөд юун зодоон хийж явах…
Монголчуудын дунд хамгийн их хайрлагдсан боксчидын нэг бол яах аргагүй Монгол Улсын гавьяат тамирчин Т.Үйтүмэн. Түүнийг мэдэхгүй, танихгүй хүн байхгүй. Боксын энэхүү хүнд хүчир спортод амьдралаа зориулж, Боксын холбоог гал алдуулахгүйн тулд чадах бүхнээ хийж ирсэн түүний дотор зөндөө юм бий. Гэвч тэр зөндөөгийн дөнгөж 20 хувь л энэ уулзалтаар гарах шиг. Үлдсэн 80 хувиа цээжнийхээ цаана тээсээр баяртай ч гэх завдалгүй нэг мэдэхэд л тэр гүйж одсон байлаа.
Боксын холбооны нарийн бичгийн даргын албыг хашсан зургаан жилийн дотор түүнтэй хамтран ажилласан тусалж дэмжсэн олон компани, олон сайхан хүмүүс байсныг тэр нэр заан тоочсон. Найз нөхдийнхөө дэмжлэгийг ч харамгүй авч энэ спортын төлөө зүтгэснээ нуугаагүй…
