2009-09-09

Хот яг хүн шиг амьд систем. Хүний хос судсаар түүний бүх биеийг тэжээгч шингэн тасралтгүй урсахтай адил хотын замаар хүн зон,  ачаа тээвэр цааш нааш чөлөөтэй шилжэн хөдөлж байх ёстой. Хэрэв гол судас аль нэг цэгтээ бөглөрвөл хүний зүрхний хэвийн ажиллагаа алдагддаг шиг  хотын амьдралын хэвд өөрчлөлт ордог.

Хотын замаар хүн,тээврийн хэрэгсэл нь чөлөөтэй, ээлж дараатай тасралтгүй хөвдөг бол иргэдийх нь сэтгэл уужуу, уур хилэн бага, бие биендээ илүү нөхөрсөг ханддаг бөгөөд хотын нэгж цагийн бүтээмж өндөр байдаг. Хотын хэвийн амьдралыг хангахад наад зах нь гудамж зам нь ойлгомжтой, хөдөлгөөний журам тодорхой байх ёстой.

Дэлхий дээр байгаа хэвийн амьдралтай бүх хотууд энэхүү чөлөөт урсгалыг бий болгохын төлөө ажиллаж ирсэн учраас гудамж, өргөн чөлөө нь харилцан бие биеэ тосон дэмжсэн, явган зорчигч болон тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөн нь нарийн нягт уялдсан байдаг.

Олон сая хүний өдөр тутмын хөдөлгөөнийг гайхамшигтай зохицуулсан хотуудын газрын зургийг сана даа. Парис, Вашингтон тарааж байгуулсан тойргуудаас цацарсан замаараа төстэй бол Америкийн бараг бүх хотууд нь гудамж, өргөн чөлөөний чагталсан сүлжээтэй. Хотууд хөндлөн зам бүхнээ гудамж,  босоо зам болгоноо өргөн чөлөө болгож, доогуур нь дулааны, ундны болон муу усны магистрал, туслах шугмуудаа тавьдаг нь хялбар, ойлгомжтой. Бас хөндлөн, өндөр замууд тэгш, харин босоо замууд сондгой дугаартай байдаг. Энэ бүхэн тухайн хотын иргэдийн бизнесийг өгөөжтэй, ашигтай байлгахад томоохон үүрэг гүйцэтгэдэг.

Гэтэл Улаанбаатар хот маань харин ямар байгаа билээ?  Байдлыг үнэнээр хэлэх нь шархан дээр нь давс асгахтай адил хэрэг ч үнэхээр сэтгэл өвдөм байна. Хотын иргэдийн тэвчээр барагдаж дуусах нь. Таны суусан унаа хөдөлгүүртэй хэрнээ урагшаа  ахихгүй, хэрэв хөдөлбөл царцаа шиг дэвхэрдэг болжээ. Улаанбаатар хотын аль ч цэгт хүрэхийн тулд бартаат замын уралдаанд оролцохын адил сэгсчүүлсээр, мөргөлдөж осолдохгүйгээр хүрэх газраа дөхөж чадвал өндөр хүчдэлээр цохиулсан мэт сэгсийсэн үстэй, хагас ухаантай амьтан харайн бууж, хажуугаар шурхийх машинд дайруулчихгүй байдгийнхаа хаяагаа бараадвал азны хэрэг болж байна.  

Яагаад ийм байдалд хүрсэн шалтгааныг ил гаргаж, түүнийг  арилгахгүйгээр тав тухтай амьдрах боломж Улаанбаатарын иргэд бидэнд хэзээ ч бүрдэхгүй. Олон шалтгаан байгаагийн дотроос хотын төлөвлөлтгүй байдал, газрын хахууль гамшгийн хэмжээнд хүрсэн, эрх баригчад ямар ч  хариуцлага хүлээдэггүйг онцгойлон хэлж болно.

Улаанбаатар хотод төлөвлөлт байдаггүй. Харин байдаг гэж ярьдаг, хуурамч зураг ханандаа наасан хэдэн дарга нар л байдаг. Хотын хэдхэн хөндлөн замууд хаагуур байдаг, хэзээ ямар засвар хийх хэрэгтэйг тооцоолсон, бодсон хэн ч байхгүй. Зөвхөн аль нэг зам там болсны дараа, аль нэг гүүр эвдэрсний хойно сая нэг сэхээ орж юуны түрүүн хааж хорьж, боож, түгжихийг чухалчилдаг хорлогчид л байдаг. Ази Европыг холбосон зам барьж өгөхийг гадаадынхнаас гуйж, олсон мөнгөөрөө Баянзүрхийн ганц гүүрийг засахдаа орлох замаа хучиж бэлдэхийн оронд Богд уулын бэлийг бэлэнчилснээс зүүн тийш чиглэсэн аянчдын автомашины хөлөөр улаан тоос тэнгэрт хадаж, урдаа юу байгааг ч харах аргагүй амь өрссөн дажин болж байна. Удалгүй энэ их тоос уламжлалт утаан хөшигтэй хамсаж, та бид гэрээ байтугай, хотоо олохгүй болж магадгүй нь.

Газрын хахууль үнэхээр даварч, хүүхдийн тоглоомын талбай,  парк, нийтийн эзэмшлийн болон дархан цаазтай газрууд үндсэндээ дууслаа. Одоо бүр хотын замыг хүртэл өгч байна. Түмэн жишээний ганцыг хэлэхэд Төв шуудангын баруун талын зам дээр байшин барьж эхэлснээс Сүхбаатарын талбайн баруун урд, Хөрөнгийн биржийн хажуугийн замыг “Зэлтэрийн гацаа” болголоо.

Байдал ийм маягаар олон жил үргэлжилж, хотын иргэд эсэргүүцсээр ирсэн ч “тэхийн эвэр тэнгэрт хүрдэггүйн” үлгэр болж, хотын удирдлагаас ганц ч хүн хариуцлага хүлээсэнгүй, харин ч ээлж дараалан дэвшин солигдсоор ирэв. Хотын иргэдээс биш, улс төрийн намаас томилогддог даргатай учир хот ямар байх нь тэдэнд үнэндээ ямар ч хамаагүй. Улс төрийн намдаа л орлого оруулж, хандив өргүүлж байгаа бол болох нь тэр.

Хотын даргаа! Иргэд бид хотынхоо дундуур ичиж эмээхгүй, хүссэн үедээ дуртай унаагаараа амар тайван зорчиж, ажил гэрийнхээ хооронд амьд мэнд явмаар байна.