Айл болгонд, булан болгонд хөлчүү хүмүүс завьжаараа хөөс сахруулан улс төр ярьж цаг нөхцөөх нь Монголын хамгийн түгээмэл дүр зураг болжээ. Тэтгэвэрийн жаал мөнгө нь аманд ч үгүй хамарт ч үгүй, хүү нь шоронд, охин нь Улаанбаатарын өмнө Лениний хөшөөний дор. Өвгөн хүнтэй ч зүгээр юм ярьчихгүй намчирхаад л улс төржөөд л, улс төрийн зарим луйварчдыг зүхнэ, огт ялгаагүй нөгөө заримыг нь амаа олохгүй магтана.

Русская диаспора в Монголии это результат распада Российской империи, изменения ее границ и появления новых государств, таких как СССР и Монгольская Народная Республика. В двадцатом веке в Монголию трижды направлялись потоки беженцев из монгольского северного соседа. Первый приток русских из России в Монголию был связан со Столыпинской реформой и Русско-японской войной. Второй приток связан с коллективизацией в СССР и индустриализацией в Монголии. Он охватывает 1920-1930 годы. Третья волна охватила 1940-1950 годы из-за использования заключенных ГУЛАГ-а, известных как “власовцы”, при строительстве железной дороги Наушки-Улан-Батор, ​вольфрамовых и других месторождений полезных ископаемых.

За ингээд дэлхийн хамгийн ядуу орон хаан залах ёслолд хамгаа гөвж гарлаа. Төв Африк нь авахаас алмаазны жаал нөөцтэй, тэр нь мань Бокассагийн бүрэн захиран зарцуулах хувийнх нь хөрөнгө. Хааны тэтмийг хоёр мянган доржпалам шигтгэж хийсэн нь тэр үеийнхээр 5 сая доллароор үнэлэгдэж байлаа. Хааны сандлыг дэвж буй бүргэдийн дүрсээр хийж алтадсан нь хоёр тонн жинтэй болжээ. Суудлыг битүү ирвэсний арьсаар гадарлажээ. Хувцсыг нь Европын хамгийн дээд зэргийн оёдлын газрууд захилгаар бүтээв.

Бүгдэд нь сар шинийн мэнд дэвшүүлье. Цагаан сарын баярын өдрүүдэд гэртээ хоригдож байгаа та бүхэндээ уйдааг чинь гаргахад тусалъя гэж бодоод Зөвлөлтийн зохиолч Василий Шукшиний бичсэн хөгжилтэй өгүүлэгийг орчуулснаа сонирхуулж байна. Би ч гэсэн үүнийг уйдаагаа гаргах гэж сая орчуулсан юм. Ер нь ч Шукшинд дуртай л даа. Сар шинэдээ сайхан шинэлцгээгээрэй. Баабар ёслов.

“Шашин гэж юу вэ?” гэхээр бүхнээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн нэгдсэн тодорхойлолт үгүй юм билээ. Олон хүний хувьд шашин нь итгэл үнэмшлийн зохион байгуулалттай систем, зан үйл. Өөр олон хүний хувьд шашин бол бурханлаг дээд ойлголт. Гэтэл зарим нь шашин гэдэгт тодорхой бурхан тодорхой үнэмшлийг оруулж тооцдоггүй.

“Түүхэн эрхмүүдийн цадиг” цувралын хүрээнд “Юмжаагийн Цэдэнбал” гэсэн номоо бичиж дуусгалаа. Урьд нь хэвлүүлсэн “Хорлоогийн Чойбалсан” номд ХХ зууны эхний хагасын Монголын түүхийг Чойбалсангаар төлөөлүүлэн өгүүлэх гэж оролсон бол, энэ удаа хоёрдугаар хагасын түүхийг нь Цэдэнбалаар төлөөлүүлэн харуулах гэж чармайв. Эл номын “Төгсгөлийн үг”-ийг уншигч танд сонирхуулж байна.