Ийнхүү номхон дорой, төр нийгэмдээ үнэнч, улстөр, урлаг, утга зохиолын хувьд ижил үзэл баримтлалтай хүлцэнгүй хомо советикусууд нь догшин ширүүн, мораль этикийн хувьд зэрлэг балмад, орчноо зөвөөр эрүүлээр дүгнэх чадваргүй, хүлээцгүй, ярдаг, хуулийг үл тооморлосон, хуулиас гадуур амьдрахыг илүүтэйд үздэг хомо пост-совэтикус хүн болон өөрчлөгдсөн. XXI зууны иргэншиж соёлжсон, ердийн иргэд болон хувирахад тэдэнд нэлээд цаг хугацаа хэрэгтэй. Магадгүй дахиад 2-3 үе солигдох шаардлагатай байх. Иймээс хомо пост-совэтикус хэмээх нь дамжлагын шат юм боловуу даа.

Тунхаглан заралсан үнэт зүйлс маань шил архины үнэд хүрэхээ больжээ. Бид бүгд нийгмийн өмнө, шүүхийн өмнө тэгш эрхтэй гэх боловч “илүү тэгш эрхтэй” гахай сүргээрээ бий болон үе удмаа үлдээх боллоо. Эрх чөлөө маань ердын наймааны хэрэгслэл болжээ. Тэртээ гучин жилийн өмнө ардчилсан тогтолцоог дэмжиж, тэмцэж явсан үй олон монголчууд өнөөдөр гомдож гасалж сууна.

Чи оролцсоноор ганц хоногийн дотор бүх юм сайнаар эргэж цэнгэлийн манлайд хүрнэ гэсэн үг биш. Гэхдээ ерөнхий хандлагыг өөрчлөх, сайн ирээдүй рүү чиглүүлэх бололцоо чамд байна. Энэ сонгуульд чамайг саналаа өгөх тухай л ярьж буй болохоос хэний төлөө, аль нам эвслийг дэмжих нь чиний хэрэг. Энэ удаагийн сонгуулийн дүнд тэртэй тэргүй Монгол ардын нам үнэмлэхүй олноор төрийн эрхийг дангаар барих болно. Өнгөрсөн туршлагаас харахад монголчууд аль нэг тал руу хэт даваадуулан сонголтоо хийдэг. Бүр дандаа тэгнэ. Алив юмыг нэг тал руу нь хэтрүүлэхээр ашигтай гэхээсээ хортой тусдаг. Иймээс саналаа нэг талд нь овоолох биш тарааж өгвөл зүгээр санагдаж байгаа нь миний л бодол шүү. Эрх нь ч чинийх, сонголт нь ч чинийх, хандлага ч чинийх. Гэхдээ чиний оролцоо л хамгийн чухал нь.

Ном, нийтлэл, яриа, дуунд Чингис хааныг Гитлертэй зүйрлэдэг. Туйлын бузар мууг агуулсан: тэр бузар мууг төлөвлөж, аль л бузар мууг хийж, бузар мууг ардаа үлдээсэн гэх мэт. Ийм харьцуулалт туйлын буруу худал ойлголт юм. Бодит түүхээр олж мэдсэнээр бол Чингис хаан адгийн муу санаатан биш, тухайн нөхцөл байдлын дагуу үйлдсэн хэрцгий харгис бий ч тэр маш ухаалаг.

Олон улсын жишгээр зөвхөн тэмдэгт орлуулж байгаа учир энэ нь ямар ч хэл шинжлэлийн асуудал огт биш. Илүүтэй компютэр технологийнхонд хамаатай. Мэдээж нийтээр дагах хүчин төгөлдөр болохын тулд Засгийн газар батлах ёстой юм. Анх компютэрийн үсгийн код шаардлагатай болоход лав 10 гаруйй хоорондоо үл зохицох кодууд бий болсон билээ. Үүнийг 1996 онд Засгийн газрын тогтоолоор Оргилтек кодыг албан болгосноор асуудлын нэг мөр цэгцэлсэн юм. Монгол кирил бичигт таарсан латин галигтай болно гэдэг нь ердөө л үүнтэй төстэй. Латин галиг хэрэглэснээр монгол хэл латин үсэгт шилжиж буй хэрэг огт бус. Орчин үеийн техникийн шаардлагад л зохицож буй хэрэг ба энэ нь нэгэнт ахуйд өргөн хэрэглэж байгаа явдлыг нэг мөр болгоход л чиглэж байгаа юм.

Жүжигчин Сосорбарамыг гурван зуу шахам хүний нүдэн дээр алж орхилоо. Буудчихсан. Харин хэн алсныг ёстой бүү мэд. Икс түцийн хэдээс гарцаагүй, гэхдээ яг хэн нь гэдэг нь мэдэгдэггүй.