Урлагаа, тэр дундаа поп урлаг, кино хоёроо үйлдвэрлэл, эдийн засгийн утга агуулгатай болгож чадсан улс орон магадгүй миний мэдэхээр дэлхийн хоёр улс байгаа нь АНУ, БНСУ байх.

Сүүлийн өдрүүдэд дуучин Мишээл болон хөгжмийн зохиолч, төгөлдөр хуурч Чинбатын гэр бүлийн хоорондын “хөдөлмөрийн харилцаа”-наас үүдэлтэй зөрчил, маргаан нийтийг хамарч байгаагаас үүдээд “нийт олны нэг” болохынхоо хувьд бас дотроо эргэцүүлж үзлээ. Энэ бол хувь хүмүүсийн хоорондын харилцаа, хамтын ажиллагаанд тулгарсан мөнгө цаас, “мөлжлөг”-ийн асуудал мэт харагдавч аль аль талд нь бурууг хувааж өгөхөөс илүүтэй энэхүү урлагийн салбар нь Монголын нөхцөлд ямар багтаамжтай, ямар бүтээмжтэй, эцсийн дүндээ ямар үр ашгаар хэмжигддэг чухам юу юм бэ гэдгийг асууж, бодохгүйгээр цааш олон зүйл яримааргүй байна.

Үнэндээ бидэнд авъяастай хүүхэд, залуучууд болгоныг уран бүтээлч болгоод байх зах зээл байхгүй. Улсад сонгодог урлагийн театр ганцхан, драмын урлагийн театр ч ганцхан гэх мэт. /Кинотеатрууд арай олон ч ашиг тун багатай, ихэнх нь театр байрлах бусад үйлчилгээндээ хүн татах концепцитэй ажилладаг/  

Хамгийн гол нь борлуулалт буюу үзэгчийн зах зээл ер нь байгаа юу?

Чинбат залуу дуучныг гаргаж ирэх уран бүтээл туурвих амлалттай байсан бололтой. Гэвч түүний хувьд хэдий хугацаанд ямар уран бүтээл туурвихад потенциаль нь хүрэлцэх вэ гэдэг ч бодит байдлыг үнэлж цэгнэхэд чухал хүчин зүйл. /Үүнд авъяас ур чадвараас гадна цаг хугацаа, амьдралын бусад асуудал зэрэг хүчин зүйлс ч багтана/ мөн уран бүтээл хийхэд ялангуяа туршлагажиж, хүлээн зөвшөөрөгдөж, нэр алдарт гарахын хэрээр “өөрийгөө давтах” гэдэг маш том зовлон эхэлдэг гэж боддог. Өөрөө өөртэйгээ өрсөлдөж, өөрийнхөө өмнөхийг давтахгүйгээр илүү давж гарахуйц гэдэг барьер бол маш том сорилт. Тухайн кэйс дээр бол тэдний хооронд хөдөлмөрийн харилцаа, түүнд мөрддөг гэрээ үгүйлэгдэж байгаа мэт харагдаж байна. Чадах бол чадахаа хийх, үгүй бол үгүйгээ хэлээд бусад боломж, сонголт, цаг хугацааг өгөх ёстой байсан нь харин өмгөөлшгүй алдаа биз ээ.

Угаас хязгаарлагдмал зах зээл дээр дахиад өөрөөс гадна шинэ “бүтээгдэхүүн” нэмж борлуулна гэдэг нэг, хоёр хүний ажил биш. Продюсинг, маркетинг гээд багийн өндөр зардалтай ажиллагаа. Өмнө нь мөн л дуучин Д.Болдын студийн залуу уран бүтээлч бас ийм асуудлыг нийгэмд хөндөж байсан. Энэ бол “эзний” зовлон,  хувь хүний хүн чанар, хүмүүжилтэй шууд холбон тайлбарлахад хэцүү. Мэдээж маркетингийн ур чадвар, зүтгэл дутсан байхыг үгүйсгэхгүй. Хууль зүйн талаас бол дахиад л гэрээний үүрэг, хариуцлагын асуудал.

Монголд урлаг, ялангуяа поп урлаг угаасаа массын зах зээлийн борлуулалтаар хэзээ ч шударга оршин тогтнох боломжгүй байх. Тэд харилцагчийн зах зээл дээр буюу танил тал, ивээн тэтгэлгийн орлого дээр л оршин тогтносоор ирсэн.

Одоо манай хэвлэл мэдээллийн салбарын гачлан яг энэ болж хувирч байна. Ямар ч массын зах зээлийн борлуулалтгүй, зөвхөн харилцагчийн зах зээлээс амь аргацааж буй. Ийм нөхцөлд гэрээ, хаалтын гэрээ зэргийг буруутгах бол зүгээр судсаар дусал тариа гүйж байхад өвчтөнтэй эрүүл мэндийн боловсрол яриад дүрэмдээд байхтай адил зүйл. /Гэхдээ ур чадвар, ёс зүйн хэмжүүр бол үүнтэй шууд хамаагүй яригдах сэдэв гэдгийг хүлээн зөвшөөрнө/

Ямарваа салбарын асуудлыг оршин тогтнож буй нийгэм соёлын болон эдийн засгийн орчинд нь авч үзэхгүйгээр бодит дүр зургийг олж харах боломжгүй. Ялангуяа бодлого боловсруулагч, хууль тогтоогчдын хувьд харалган байх ёсгүй. Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Б.Энхбаярын хийсэн “Нүүрсний машинтай 50 сэтгүүлч” гэдэг мэдэгдэл бол итгэхэд хэцүү факт. Учир нь өнөөдөр хэвлэл мэдээллийн орчинд харилцагчийн гэрээний нийтлэг ханш дээд тал 4.9 сая төгрөг байгаа.

Поп дуучны зах зээлийн бодит ханш хэд вэ? Магадгүй Мишээлийн ковер дууны орлого бол бодит үнэн нь гэж би бодож байна.

Масс борлуулалтын зах зээл буюу хэрэглэгчийн боловсрол, урлагийн таашаал, гоозүйн хэрэгцээ, хэмжүүр магадгүй тэртээ Б.Шарав, Б.Лхагвасүрэн нарын үеийн түвшинд гацчихсан байгаа гэдэгт төдийлөн эргэлзэхгүй байна. Үнэндээ тэдний бүтээлийг дуурийн оркестртэй танхимд, эсвэл наяад оны нимгэн шар хуудас бүхий хуучин номыг барьж үзэн амталсан нь өнөөгийн сошиалд шаагилдах хэрэглэгчдээс хэчнээн бол?  Үнэндээ тэдний араас үзүүлсэн хүндэтгэл, эмгэнэлийн хэмжээнд л “агуу” гэдгийг нь багцаалдах нь олонх байгаа даа... Тэднийг залгамжилсан, тэднээс дутахааргүй өнөө цагийн уран бүтээлчдийн талаар тун цөөхөн нь л сургаар ч бол мэдэх хэмжээнд яваа тийм л хэрэглэгчтэй жижигхэн зах зээл. Монголд урлагийн зах зээлд авъастай болгон амьдарч чадахгүй. Энэ бол зүгээр л “Америк мөрөөдөл” юм.