Монголын эдийн засгийн хамгийн мэдрэмжтэй үзүүлэлт бол инфляц, энгийнээр хэлбэл, иргэдийн өдөр тутмын хэрэглээний үнэ тасралтгүй өсөж буй түвшин юм. 2025 оны долдугаар сарын байдлаар инфляц найман хувьтай буюу Төв Банкны зорьж буй зургаан хувийн түвшнээс өндөр, өрхийн худалдан авах чадварт дарамт учруулсаар байна.

Өнөөдрийн инфляцид гурван зүйл голлон нөлөөлжээ. Нэгдүгээрт, хүнсний үнэ өссөн. Мах, гурил, ногооны үнэ улирлын шинжтэй савлаж, хэрэглээний сагсанд том дарамт өгч байна. Хоёрдугаарт, байрны түрээс, цахилгаан, түлшний үнэ нэмэгдэж, орон сууцны зардал өссөөр байна. Гуравдугаарт, Монголын хэрэглээний барааны ихэнх нь импортоос хамааралтай учир гадаад зах зээлийн савлагаа, төгрөгийн ханшийн өөрчлөлт шууд нөлөөлдөг.

2022 онд инфляц 15 хувьд хүрч, сүүлийн жилүүдийн дээд цэгтээ хүрч байсан бол 2024 онд таван хувь хүртэл буурсан. Гэвч энэ жил эргэн өсөж найман хувьтай боллоо. Дэлхийн бусад орныг харвал Казахстан долоо, Гүрж зургаа, Эстони таван хувьтай байгаа нь Монгол арай өндөр талдаа байгааг харуулж байна.

Ийм нөхцөлд Төв банк бодлогын хүүг өндөр буюу 12 хувь дээр барьж, мөнгөний нийлүүлэлтийг хязгаарлаж байгаа. Гэвч Төв банк бодитойгоор хараат бус байж чадахгүй, улс төрийн дарамт, Засгийн газрын богино хугацааны ашиг сонирхолд хэт баригдсан нь инфляцыг тогтворжуулах чадварыг нь сулруулж байна. Монголд мөнгөний бодлого нь төсвийн зардлын тэлэлт, сонгуулийн өмнөх шийдвэрүүдээс шууд хамаарч байгаа нь хамгийн том сул тал юм.

Засгийн газар ч мөн эрчим хүч, дулааны үнийг нэг дор огцом нэмэхээс зайлсхийж байгаа боловч бодит байдал дээрээ энэ салбарт хэтэрхий олон жил хойшлуулсан шинэчлэл нь хуримтлагдсан дарамтыг үүсгэсэн. Үнийн өсөлтийг “татаасаар” түр дарж байгаа ч энэ нь эцэстээ төсвийн алдагдлыг нэмэгдүүлж, инфляцыг улам өдөөгч хүчин зүйл болж байна.

Монголын Засгийн газрын гадаад өрийн хэмжээ их хэвээрээ, олон улсын зах зээл дээрх зээлийн хүү өндөр байгаа нь төсөвт асар их дарамт болж байна. Гадаад өрийн хүүгийн төлбөрийг хийхийн тулд долларын эрэлт нэмэгдэж, төгрөгийн ханш сулрах дарамт үүсдэг. Энэ нь импортын барааны үнийг нэмэгдүүлж, эцсийн дүндээ инфляцыг дахин өдөөж байна. Засгийн газар өрөө дарахын тулд дахин шинэ бонд гаргах, гадаад зээл татах замаар богино хугацаанд аргацааж байгаа ч энэ нь урт хугацааны тогтвортой гарц биш юм.

Хэрэв Засгийн газар дотоодын бонд гаргавал эерэг ба сөрөг нөлөө зэрэгцэн гарна. Эерэг тал гэвэл гадаад өрийн өндөр хүүгээс зайлсхийж, валютын ханшийн дарамтыг багасгаж чадна. Мөн дотоодын санхүүгийн зах зээлийг хөгжүүлж, хөрөнгө оруулагчдад тогтмол өгөөжтэй хэрэгсэл бий болно. Сөрөг тал нь төрийн бондын хэт их гаргалт нь банкны зээл шахагдаж, хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг бууруулдаг. Өндөр хүүтэй бонд гаргавал нийт зах зээлийн зээлийн хүүг улам өсгөж, өрх гэрүүд болон бизнесийн дарамтыг нэмэгдүүлнэ. Иймд дотоодын бондыг зөв хэмжээнд, сахилга баттай гаргах нь чухал.

Монголд инфляцыг улирлын чанартай огцом нэмэгдүүлдэг гол хүчин зүйл бол хүнсний үнэ, ялангуяа мах, гурилын савлагаа юм. Тиймээс хүнсний тогтолцоогоо буюу зөвхөн нөөц бүрдүүлэлт бус, нөөц–логистик–бөөний зах–чанарын хяналтыг хамарсан бүхэл бүтэн системийг боловсронгуй болгох шаардлагатай байна. Мах, гурилын стратегийн нөөц бүрдүүлэлт, хөргөлтийн агуулах, тээврийн дэд бүтэц, бөөний худалдааны ил тод биржийн ажиллагаа, хүнсний аюулгүй байдлын стандарт зэрэг нь нийлүүлэлтийн тогтвортой байдлыг хангах нь инфляцын дарамтыг зөөлрүүлэхэд чухал үүрэгтэй.

Монголын инфляцын суурь дарамтыг бууруулах өөр нэг гарц бол өрсөлдөөний бодлого. Энэ нь цөөн компанийн давамгайллыг бууруулах, үнийн хуйвалдааныг таслан зогсоох, ил тод байдлыг хангах, жижиг дунд бизнесүүдийн оролцоог дэмжихэд чиглүүлнэ гэсэн үг. Шатахуун, махны бөөний худалдаа, супермаркетын сүлжээнд үнийн хиймэл өсөлт бий болдог нь хэрэглэгчдэд шууд дарамт болж байна. Өрсөлдөөний орчныг бодитоор сайжруулбал хэрэглэгч олон сонголттой болж, үнэ тогтвортой байхад чухал нөлөө үзүүлнэ.

Дүгнэлт

Богино хугацаанд ханшийн савлагааг тогтворжуулж, шатахууны нөөцийг сайн удирдах нь үнэ тогтворжуулахад чухал. Харин дунд хугацаанд илүү системийн өөрчлөлт хэрэгтэй. Төсвийн зарлагаа орлогын өндөр үед хэтрүүлэхгүй байх, валютын нөөцөө нэмэгдүүлэх, хүнсний тогтолцоо, өрсөлдөөний бодлого зэрэг урт хугацааны шинэчлэл шаардлагатай. Эдгээрийг зэрэг хэрэгжүүлж чадвал инфляцыг зорилтот зурваст шат дараатай бууруулах боломжтой юм. 

Эцэст нь хэлэхэд, инфляц бол эдийн засгийн “гал” юм. Энэ галыг унтраахын тулд мөнгөний бодлогоо чанга барих, төсвийн сахилга бат, хүнсний тогтолцоо, өрсөлдөөний бодлого гэсэн дөрвөн багц арга хэмжээг зэрэг хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Гэхдээ, хамгийн гол нь бодлого хэрэгжүүлэгч байгууллагууд улс төрөөс хараат бус, мэргэжлийн түвшинд шийдвэр гаргах чадвартай болохгүй бол инфляцын галыг унтраах биш, улам сэвэх эрсдэл хэвээр байх юм.

Зураг 1. Монголын инфляцын өөрчлөлт (%)

Зураг 2. Инфляцын эх үүсвэрийн бүтэц

Зураг 3. Монгол ба бусад орны инфляцын харьцуулалт (%)