2017 оны Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хувь заяаг зөвхөн гурван нэр дэвшигчийн халз мэтгэлцээн шийднэ гэсэн хүлээлт бий болжээ. Хэнээр хөтлүүлэх гээд бөөн шалгаруулалт. Урьд нь МҮОНТ онцгой эрхээр тасралтгүй зохион байгуулаад олигтой чаддаггүй байсан бол энэ удаад арилжааны телевизүүд холбоогоороо нийлээд гурван удаа явуулахаар зарласан ч өнгөрөгч Бямба гаригийн үдэш товлосон эхний мэтгэлцээн цуцлагдлаа. Зарим улсад одоо тэр албыг хашдаг, эсвэл илүү рейтингтэй нэр дэвшигч мэтгэлцээнд ирэхгүйгээр томордог тактик бий. Жишээлбэл, Путин хэзээ ч оролцдоггүй. Харин манай гурвын хоёр нь ойролцоо яваа байх, гэхдээ Х.Баттулга М.Энхболдтой нүүр тулахад арай эрт гэж үзсэн. Магадгүй зайнаас балбасаар байгаад мэтгэлцэхгүй дуусгана. Бас нэг тактик.

Хэрвээ мэтгэлцээн болбол ямар байх вэ? Соёлтой, дайрч давшлаагүй, тэгээд хамгийн гол нь бодлогын мэтгэлцээн байх ёстой гэчихжээ. Бусад улс оронд хөтлөгчийг алгасаад өөр хоорондоо хэрэлдэх бол юу ч  биш, үүнийг зурагтаар зөндөө харлаа. Манайх шиг, Ерөнхийлөгч болбол юу хийх вэ гэсэн асуултанд ээлжилж хариулсан үлбэгэр яриа байдаггүй. Ер нь мөрийн хөтөлбөр шиг худал хуурмагаар дүүрсэн хоосон цаас байдаггүй билээ. Манай гэрт хамгийн түрүүнд оруулж өгсөн М.Энхболд, Х.Баттулга  хоёрын сурталчилгаа, мөрийн хөтөлбөрийн гарчгууд (“Үндэсний эв нэгдлийг эрхэмлэн бүтээнэ”, “”Иргэдэд чиглэсэн нийгмийн хамгааллын бодлогыг дэмжинэ”, “Ажлын байрыг ахицтай нэмнэ”, “Олон улсын идэвхтэй хамтын ажиллагаа”), тэдгээрийн цаана буй “Иргэдийн. Эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах Үндсэн хуулиар олгогдсон эрхийг баталгаажуулж...” гэх мэт өгүүлбэрийн  аль нь хэнийх болохыг шууд хэлэх хүн байна уу? Хамгийн сүүлд авсан С.Ганбаатарын мөрийн хөтөлбөр “Есөн хүсэл, есөн зорилт” нэртэй бөгөөд цаашаагаа “Хариуцлагатай засаглалыг буй болгож, ажилгүйдэл ба ядуурлыг арилгана” гэхчлэн үргэлжлэв. Энэ гурваас уйгагүй хайвал, цэргүүдээр ажил хийлгэх зэрэг ганц хоёр содон санаа олдож магадгүй. Ерөнхийдөө, УИХ-ын сонгуулийн үеийн намуудын мөрийн хөтөлбөрөөс ялгаа алга.

Ер нь манайд Ерөнхийлөгч гэж хэн бэ? Юу хийх ёстой, бас юу хийх ёсгүй бэ? Парламентийн засаглалтай Монгол Улсад энэ хүний хамгийн сайн хийх ёстой зүйл бол – УИХ нь, хууль шүүх нь, Засгийн газар нь хийх ёстой ажлаа хийх, харин ард иргэд амьдралаа өөрсдөө аваад явахад саад болохгүй байх явдал мөн. Зөвлөхөөрөө юмуу тамгын газартаа ажилд авах гээгүй юм бол “Ажлын байрыг ахицтай нэмэх” нь түүний үүрэг яавч биш. Дайн байлдаан, их цэрэг хөдөлгөх гээд онцгой юм тохиолдохгүй бол цэмбийгээд, Үндсэн хуулинд бичээд өгсөн билэг тэмдэг болоод сууж байх. Овоо тахиж, одон тараавал тараасхийгээд. Өмнөх ерөнхийлөгч шиг бүх юманд хөл, гар, хүзүүгээ шургуулж, жонхуу хутгахгүй, гарт таарснаа ийш тийш авч давхихгүй байх. Тогтуун, бат бэх, тайван байх. Дураараа дургидаггүй, хуульд захирагддаг байх.

Нэр дэвшигчийн өөрсдийнх нь  сурталчилгааг үзэх юм бол төгс гурван хүмүүн ажээ. Харин бие биенийхээ муу муухайг дэлгэсэн, эргүүлээд хариу барьсан гурвалжин дөрвөлжин хэрүүлийг үзэх юм бол жинхэнэ авлигач, хулгайч, худалч гурав нэр дэвшжээ. Төсөл сонгон шалгаруулж, эсвэл дуудлагаар худалдах учиртай нийслэлийн газрыг тэгэхгүйгээр баруун солгойгүй зарсан, хэдэн зуун тэрбумыг урсгасан төмөр зам, аж үйлдвэрийн цогцолбор баригдаагүй, ардын намынхны 60 тэрбумын яриа, өчигдөр уржигдар илэрсэн офшор хөрөнгө... Баримттай юм уу? АН-аас нэр дэвшигч “Женко” Х.Баттулга анхныхаа компанийн нэрийг олж авсан гэгдэх “Загалмайлсан эцэг” киноны гол дүрийн жүжигчин Аль Пачино “Хүний үйлдэл нь үгнээс нь үргэлж чухал байдаг. Зарим хүн чам руу хоёр цаг хашгичсан хэрнээ тусалдаг. Зарим хүн чамтай хоёр жил нялуурчихаад урвадаг” гэсэн бий. Өөр нэгэн суутан “Үг ярианд хэзээ ч бүү итгэ. Зөвхөн үйлдлийг нь хар. Тэгвэл бүх юм тодорхой болно” гэжээ. Сурталчилгааны сүүлийн өдрүүдэд улам ихээр цацагдаж буй эдгээр болон бусад “хар пиар”, “гүтгэлэг”, “хов  жив”-үүдийн цаана гарцаагүй баримтууд байна. “Үнэний хувь” гэж ойлголт бий. Энэ хувь хэд болох тоон дээр маргаж болно, гэхдээ хараал ерөөл, гуйвуулга, хачрыг хассан ч дан баримтууд.
 
Ямар ч хүн нэгэн сайхан өглөө босоод гэнэтхэн авлигач, худалч, хулгайч болдоггүй. Манай гурвын намтрыг сөхөх юм бол үүнд олон жилийг зарцуулж түүхэнд ул мөрөө үлдээжээ. Зах зухаас нь санаж байна. 1999 онд Миеэгомбын Энхболд нийслэлийн дарга болмогцоо хэдэн телевиз дагуулан хоттойгоо танилцах зуураа Хан-Уул дүүрэгт боксын холбооны нэрээр барьсан Сайхансамбуугийн SS клуб гэгдэх барилгууд илт хууль зөрчсөнийг хараад ихэд хилэгнэн шууд буулгах үүрэг өгч, түүний шударгыг дээр доргүй шагшсан билээ. Даанч буулгаагүй, тэр үеэс л эхэлсэн байх даа. Халтмаагийн Баттулга 17 чингэлэг спирт оруулж, Максимпекс, Баянгол, Талх чихэр-ийг хувьчилж авсан он жилүүд, харин Сайнхүүгийн Ганбаатар гэдэг залуу “Би Англид банкинд дэд захирлаар дэндүү өндөр цалинтай ажилласаар залхлаа” гэсээр онгоцноос буусан тэр мөч. Энэ гурвыг манай энхрий хайрт намууд сонгогч бидэнд өргөн барьжээ. Уг нь иймэрхүү нөхдөд шүүлтүүр болж, тэртээ доохнуур тогтоож байхын тулд нам гээч юм баймаарсан. Гутармаар, гэхдээ азаар зөвхөн нэг нь Ерөнхийлөгчөөр сонгогдоно. Харин үлдсэн авлигач ба хулгайч, эсвэл хулгайч ба худалч, эсвэл авлигач ба худалч хоёулаа ялагдана гэж тайвширсугай.

Насанд хүрсэн хүнийг, тэр тусмаа улс төрчийг өөрчилж болно, үгүй бол өөрсдөө засарна гэдэгт би итгэхгүй. Эхлээд нэг худлаа ярьсан бол бол түүнийгээ далдлахын тулд дараа дараачийн худлааг хэлсэн, тэгээд шулуудсан байж таарна. Нэг урвасан бол дахиад урвана гэж үзээд толгойг нь авдаг байсан өвөг дээдэс бидэнд юуг захиж үлдээсэн гэвэл - сурсан юмыг сураар боож болдоггүй. Манай хэвлэл мэдээлэл аль ерээд оноос “Ирээдүйн ерөнхийлөгчийг хүмүүжүүлнэ” хэмээн амалж тун цовоо эхэлсэн ч барсангүй. Ядахдаа зарим нэг булчирхайг нь олигтой хөгжүүлж чадсангүй. Манайд улаан цайм баримтууд ямар ч үр дагаваргүй замхраад байх юм. Улс төрчид сонин хэвлэл, радио, телевизээс айхаа больжээ. Очиж очиж нэр дэвшигчид өөрсдөө баримт дэлгэж, сэтгүүлчдэд захиалга өгөн бусдыгаа илчилж, харин сонин хэвлэл, радио, телевизүүд зүгээр нэг дамжуулагч суваг төдий болжээ. Тэгтэл нийгмийн цахим сүлжээ гарч ирээд гүйцээчихэв..

Харин энэ сонгуулиар телевизүүд ганц тусгаар ажил хийж магадгүй болсон нь мэтгэлцээн. Гэхдээ бодлогын биш баримтын мэтгэлцээн байвал зүгээр ч юм уу...