УИХ-ын баасан гаригийн хуралдаанд Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг Шилэн дансны тухай хуулийн хэрэгжилтийн талаар мэдээлэл хийлээ. Тэр мэдээллийн үеэр УИХ-ын гишүүн Д.Оюунхорол сэтгүүл зүйн амин чухал сэдвийг хөндсөн. Д.Оюунхорол гишүүн “Засгийн газар хийсэн ажлаа ард түмэнд сурталчилж, тайлагнаж байх хэрэгтэй. Ингэхгүй бол ард түмэн Засгийн газар хоёр хоорондоо хөндийрнө. Засгийн газар юу хийж байгааг ард түмэн мэдэхгүй байна. Тиймээс хийсэн ажил, баталсан хууль тогтоомжоо хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр сурталчлахад мөнгө төсөвлөж байх хэрэгтэй.  Тэр хаалтын гэрээ гээд яриад байдаг юм чинь огт байдаггүй юм билээ.  Хийсэн ажлаа сурталчилж гэрээ хийхийг л тэгж хэлдэг юм байна. Ихэнх хэвлэл мэдээлэл хувийнх байдаг учраас ингэхээс ч өөр аргагүй” гэж хэлсэн.

Ингэж ажлаа сурталчлахгүй бол  төр засаг ч юу хийж байгааг мэдэхгүй олон нийт буруу ойлголттой өнгөрдөг. Эрхэм гишүүний хэлсэн үгийг сэтгүүлчид сонссон ч сонсоогүй мэт огт анзаараагүй. Угтаа зогсоо зайгүй түүний үгийг өлгөж аваад нэвтрүүлж, нийтэлж байх байлаа. Хэвлэлийнхний оршин тогтнох, эрхийнх нь төлөө ойрд хэн нэгэн улстөрч ингэж дорвитой дуугарсангүй.
   
Өмч нь хувийнх учраас сэтгүүлчид өөрсдийн ажилд хөндий хайхрамжгүй ханддаг. Дээр нь одоогийн эрх баригчид  Монголын сэтгүүл зүйд халтай хууль журам, дүрэм гаргаж, байсхийгээд хэвлэлийн эрх чөлөөнд халдсан заалт сэм шургуулж, эсвэл гэнэт орж ирдэг. Эхнийх нь Засгийн газар мөнгө гаргаж хийсэн ажлаа сурталчилж болохгүй, Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар сонинд сурталчилгаа тавьж болохгүй, мөн хувийн хэвлэл мэдээллийн байгууллагыг устгах хуулийн төсөл парламентын босго давж орж ирээд  ногоон гэрлээр батлагдахын өмнө больсон. Хэрэв хэлэлцсэн бол зуун хувийн саналаар батлагдах байв. Эрүүгийн болон Зөрчлийн тухай хуулиуддаа чөлөөт хэвлэл, сэтгүүлчдийн эрхэд маш ноцтой халдсан заалтууд оруулсан байв. Үүнд “Мэдээлэх хэрэгсэл ашиглан сурвалжлага, мэдээ, тоймчийн нийтлэл болон зар сурталчилгааны бус хэлбэрээр зар сурталчилгаа байршуулсан, түгээсний төлөө төлбөр авсан бол хувь хүнийг 250 тооцооны нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 2500 тооцооны нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох ял шийтгэл онооно” гэж заасан байв. Мөн “Сэрэмжлүүлэг зар сурталчилгааг тухайн хэвлэл мэдээллийн нэвтрүүлгийн хөтөлбөрийг харгалзалгүйгээр холбогдох шийдвэрт заасан давтамжаар үнэ төлбөргүй түгээгээгүй бол хувь хүнийг 250, хуулийн этгээдийг 2500 тооцооны нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох ял шийтгэнэ” гэсэн заалт ч байсан.  Ардчилсан засаг чөлөөт хэвлэлийн эрх чөлөөнд тэр тусмаа хувийн хэвлэл мэдээлийн байгууллагад төрөөс дарамт үзүүлэх, боомилох,  ийм заалт оруулсан нь үнэхээр ичгэвтэр, зэвүүцэм байлаа. Энэ мэтээр тоочвол тоймгүй их юм болно. Төр нь буу шийдэм бариад, хэвлэл мэдээллийн байгууллагыг шууд хаагаагүй ч хуулийн хачирхалтай заалтуудаараа амийг нь авч, амыг нь боохыг  санаархсан хэрэг.     
 
Энэ бүгдийг сэтгүүлч нар тоогоогүйн гор одоо гарч ирж байна. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагын хэвийн ажиллагааны гол үндэс суурь болсон реклам, зар сурталчилгаа байхгүй болсон. Өнөөдрийн Монголын хэвлэл мэдээллийг хар. Нэг муу, улс төрийн сулхан  нийтлэлтэй, 12 нүүр цулгай сонин гарч байна. Телевизүүд ганц олдсон рекламаа бүтэн өдөржин давтдаг. Үзэж байсан нэвтрүүлэг, киногоо энэ хооронд бараг мартчихдаг юм. Сэтгүүлчдийн үзэж чаддаггүй, байнга шүүмжилдэг гадаадын хөрөнгө оруулагчид аль хэдийнэ явчихлаа. Баячууд гэж элдвээр зүхдэг дотоодын үйлдвэрлэгчид, бизнесмэнүүд реклам тавих чадваргүй болж. Ингээд нөгөө ардчиллаар олж авсан хэвлэн нийтлэх эрх чөлөө маань хэвлэл мэдээллийн байгууллагатайгаа устах өнгөндөө орж, сэтгүүлчид гудамжинд гарч эхэллээ. Өчнөөн олон хэвлэл мэдээллийн байгууллага үүдээ хааж, зарим нэг нь сонгууль дөхөж байгаа болохоор тэр хүртэл амь зогоох төдий бүр тасарчихалгүй явж байна. Монголын сэтгүүл зүйг ганц зогоож байсан нь Засгийн газар,  хувийн хэвшлийнхний сурталчилгаа,  сонгууль. Энэ бүгдийг хийрхүү, эх оронч дүр эсгэсэн сэтгүүлчдийн хийрхэл дээр тоглон улстөрчид нь  элдэв хууль журмаар үгүй хийх болсон. Ингээд ажлаа хаячихаад, эрх баригчдын дохиогоор явсан,  үнэн хэрэгтээ аягаа ч зөв угааж чадахгүй цагаан гартнууд болсон сэтгүүлчид өөрсдөө буруутай. Үүний жишээ нь баасан гаригт өөрсдийнх нь эрх ашгийг хөндөж дуугарсан  Д.Оюунхорол гишүүний  үгийг хэн ч тоосонгүй. Социализмын үед хөдөө орон нутагт Төв хорооныхны томилсон төлөөлөгчийг  очиход  зуд турхан болоод хот нь харлачихсан, өөрөө ядарч туйлдаад жигтэйхэн, өнгө зүс муутайхан  байж “Амьдрал ямар байна” гэж асуухад  өөдөөс нь “Амьдрал яах вэ, Анжела Дэвис яаж байна” гэж асуусан өвгөн  шиг өөрсдийнх нь хувь заяатай холбоотой асуудал яригдаж байхад мэдсэн ч шинжгүй, хаалтын гэрээ муухай, аж ахуйн нэгж, баячууд муухай, гадаадын хөрөнгө оруулагчид муухай гэсээр Монголын хэвлэлүүд гудамжинд гарлаа.  Малчдад Анжела Дэвис ямар хамаа байхав. Өөрийнх нь амьдрал, нүдэн дээр нь зуд турханд үгүй болж байгаа хэдэн мал нь хэрэгтэй баймаар. Хэвлэлийнхэн бид ч  өөрсдийнхөө хувь заяатай холбоотой зүйлийг хойш тавьчихаад “Анжела Дэвисийг” асуугаад сууж байна. Анжела Дэвис гэж АНУ-ын коммунист хөдөлгөөний үүсгэн байгуулагч нарын нэг, арьсны үзлийн эсрэг тэмцэгч өнгөт арьст эмэгтэй. Коммунизмыг дэмжигч хүн болохоор л  ЗХУ-ын нөлөөгөөр манайхан мэддэг болсон.  Тиймдээ ч өөрийнх нь аж байдлыг асууж байхад үзэл сурталжсан өвгөн өнөөх арзгар үстэй, өөрт нь огтоос падгүй Анжела Дэвисийг асууж байгаа нь тэр. Тэрнээс хойш бүхэл бүтэн өөр нийгэмд орчихоод байхад өнөөх л малчин өвгөн шиг юм яриад байж байгаа нь халаглам.
 
Хэвлэлийнхнийг хаалтын гэрээ хийдэг гэж зүхэж байхад хэн ч дуугардаггүй. Угтаа  цагаан дээр хараар “Хамаг мууг нь халхална, хаана” гэсэн хаалтын гэрээ гээч юм байдаггүй. Хамтын ажиллагааны гэрээ буюу хийсэн ажлаа, бараа бүтээгдэхүүнээ сурталчлуулахад байгууллага хоорондын гэрээ байгуулдаг. Ийм гэрээг шууд л хаалтын гэрээ гэж хэлэх нь дэндүү том эндүүрэл. Дэлхийн бүх л хэвлэл мэдээллийн байгууллагад хамтын ажиллагааны гэрээ буюу зар сурталчилгаа, хийсэн ажлаа хувийн хэвлэл мэдээллийн байгууллагад мөнгөө төлж гаргадаг. Байдаг л зүйл, байх ч ёстой. Чөлөөт хэвлэл бол төрийн байгууллага биш учраас эдийн засгийн ойлголтоороо реклам зар сурталчилгаанаас л санхүүжилтээ олдог.  Үүнийг ойлгоход тийм хэцүү байна гэж үү.

Гэтэл хэвлэлүүд, сэтгүүлчид дал наяад оны  намын үзэл сурталжсан үе  шиг эрх баригчдыг уухайлан долдойдож, юу хэлснээр  магтаад суудаг болж. Мөнгөнд дургүйдээ биш амьдралаас тасарсан, үндсэн үүргээ умартсан долдойнууд болж.  Эцэст нь хэлэхэд  Анжела Дэвис яах вэ, амьдралаа бодох цаг боллоо, хэвлэлийнхээн. Ганц ч гэсэн улстөрч ч гэлээ бидний төлөө дуугараад эхэлж.