Хамтарсан Засгийн газраас хурд харагдахгүй байна. Харин ч хү­лээлтээр ард түмнээ залхааж эхэллээ. С.Баяр өмнө нь Ерөнхий сайдын тамгыг М.Энхболдоос хүлээж авч байхдаа үүнээс хамаагүй илүү хурдтай, шуурхай, ажил хэрэгч байсан санагдана. Улирсан Ерөнхий сайдын энэ хурд хамтарсан Засгийн газрын өнгөн дээр бүдгэрлээ.

2008 оны сонгуулийн дараа МАХН, АН хоёр Засгийн газарт эвссэн гол шалтгаанаа “сөрөг хүчин нэрээр төрийн ажлыг гацаадаг явдлыг халах” гэж тайлбарласан. Тэдний тайлбар “бай”-гаа оносонгүй. Өмнө нь нэг нам нь гацаадаг байсан бол одоо хоёулаа нийлж гацаадаг боллоо. Сонгууль дуусаад дөрвөн сар болж байхад УИХ нь бүрэн бүрдсэнгүй. 76-уулаа байх ёстой парламент 66 гишүүнтэйгээр анхдугаар чуулганаа дуусгасан бол, одоо Баянгол дүүр­гээс сонгогдсон дөрвөн ги­шүүн­гүйгээр намрын чуулганаа өндөрлөх шинжтэй. Дутуу бүрэлдэхүүнтэй УИХ Монголын ард түмнийг бүрэн тө­лөөлөх үү, үгүй юү. Ямар ч гэсэн төрд өөрийн төлөөлөлтэй болох гэсэн баянголынхны хүлээлт дөрвөн сар хээр хонолоо.

Засгийн газар бүрэн бүрэл­дэхүүнээрээ ажиллаж эхлээд хоёр сар болох гэж байна. Гэтэл хэ­рэгжүүлэх мөрийн хөтөлбөргүй, гүйцэтгэх засаглал гэдэг утгаараа Засгийн газар нь бүрэн бүрдээгүй явна. Дэд сайд, төрийн нарийн бичгийн дарга, агентлагийн дарга нарын томилгоо сунжирснаас төрийн албанд хүлээлт үүсч ажил хийдэг хүн цөөрлөө. Аль намын, хэн гэдэг хүн томилогдож ирэх бол, ирээд намайг яадаг бол гэсэн хүлээлт, айдас хоёроор ажлын найман цагаа өнгөрүүлдэг хүмүүс олшров.

Дэд сайд бол улс­төрийн албан тушаалтан гэхээс өөр нэр хаяггүй. Дэд сайдын албыг анх намыг санхүүжүүлэгчдэд зо­риулж гаргаж ирсэн гэдэг. Тий­мээс зарим хэвлэлд “сай­дын цүнхийг барьж, цайг нь зөөх” гэж дэд сайдын ажил үүргийг томъёолсон нь бий. Ямар ч гэсэн Засгийн газрын гишүүн ч биш, төрийн захиргааны албан хаагч биш дэд сайдын сул албыг энэ Засгийн газар халж зүрхэлсэнгүй. Хам­тарсан учраас хуваах бялуу нь багасчих гээд байсан юм болов уу. Гэхдээ бас дэд сайд нараа томилж зориг­лосонгүй. Дэд сайдыг сонирхогчид яам­ны­хаа тооноос олон учраас тэр болов уу. Бүр сүүлдээ нэг яам хоёр дэд сайдтай байх ч сураг дуулдаж байна. Үндэсний аудитын газар болон төрийн албаны мэргэжилтнүүдийн хэлж буйгаар Эрдэс баялгийн­хаас бусад яаманд хоёр битгий хэл, нэг дэд сайд ч илүү орон тоо ажээ.

Ер нь бол томилгоо сунжрахын хэрээр түүний төлөөх улстөрийн тэмцэл ширүүсч, ханш нь өсдөг урьдын туршлага Мон­голын улстөрд бий. Ерөн­хийлөгч бараг Тамгын газаргүй, Засгийн газар дэд сайдгүй удаан явлаа гээд Монголд удирдлагын хомс­дол үүсэхгүй нь тодорхой. Гэхдээ л сул, эзэнгүй албан тушаал байгаа нь Ерөн­хийлөгч, Ерөнхий сайдыг тойрсон хүмүүсийн дунд өрсөл­дөөн, хардлага үүс­гэдэг. Харин дунд доод шатанд шинэ дарга, дэд сайдаа хүлээсэн хүлээлт бий болж байна. Хамгийн гол нь аль ч шатанд ажлаа хийж бус, хийдүүлж да­раагийн то­мил­гоог хүлээдэг нь хүлээл­тийн сөрөг тал юм.

Аливаа шинэ Засгийн газар 100 хоногийн давуу эрхтэй байдаг. Энэ нь нэг та­лаас тухайн Засгийн газрыг бүрдүүлэн мөрийн хөтөлбөрөө батлуулж эхний үр дүн гарах хуга­цаа, нөгөө талаас шинэ танхмын талаар шүүмж­лэлийн муу үг унагадаггүй жишиг болдог юм. Энэ жишгийг дагаж зарим хүн хамтарсан Засгийн газрын талаар сайн, муу үг уна­гахгүй байх шиг байна. Уна­гая ч гэсэн баримт бол­гон ярих мөрийн хөтөлбөр нь одоогоор алга. Гэтэл улс орнуудын хөг­жил, дэл­хийн эдийн засгийн хямрал, түүхийн эдийн үнийн хувьсан өөрчлөлт нь Мон­гол Улсын хамтарсан Зас­гийн газрын 100 хо­ногийг хүлээсэнгүй. Зас­гийн газар танхмаараа ажиллаж эхэлс­нээс хойшхи хоёр сарын дотор л гэхэд Мон­гол Улсын төсвийн тавиас илүү хувийг бүр­дүүлдэг зэсийн үнэ бараг хоёр дахин уналаа. 68 хувийн татвараар бүр­дүүлж бай­сан Монгол Ул­сын хөгж­лийн сан орло­гогүй болох нь тодорхой болов. Энэхүү уналт манай улсаас, Зас­гийн газрын хурдаас ха­маа­раагүй ч, эдийн зас­гийн хямрал, зэсийн үнийн уналтаас хамгаалсан нэг ч арга хэмжээг Монголын төр засаг авч хэрэгжүүл­сэнгүй. Харин ч энэ үйл явдлыг “дэлхийн улс ор­нуудын хямрал болохоос Мон­голынх биш” гэж өөрөөсөө холдуулж, “хям­рал манайд шууд нөлөө­лөхгүй” гэсэн “солгой” тайл­бар хийгээд сууж байна. Зэсийн үнээс хамаарч 2007 оны төсвөө тодотгосноо, мөн л зэсийн үнийн уналтаас шалт­гаалан 2009 оны төсвөө төслийн явцад нь дахин тодотгох гэж байгаа нь дэлхийн эдийн засгийн хямралын шууд нөлөөлөл биш хэрэг үү. Сангийн сайдын хэлж буйгаар бол, удахгүй иргэдийн хадга­ламжийг даатгах хууль батлах бололтой. Үүнийг Шадар сайд асан М.Энх­сайхан “байхгүй хадга­ламжийг байхгүй мөнгөөр даатгах тархи угаалт” гэсэн утгатай ярилцлага өгсөн байна лээ. М.Энх­сайханы хардлага үнэн бол энэ нь сонгуульд 1-1,5 саяыг амладаг сон­гуулийн популизмтай л төстэй бололтой. Сангийн яамныхан 68 хувийн тат­вараар бүрдүүлж 2009 онд хэрэглэхээр нөөцөлсөн 290 тэрбум төгрөгийг дуу­сашгүй мэтээр тайл­барлаж байгаа ч, цаанаа бол 2009 онд зогсоох нийгмийн халамжийн жаг­саалтыг аль хэдийнэ бэ­лэн болгочихсон явна. Үүнийг эдийн засгийн хямралын шууд нөлөөлөл биш эрх баригчид л хэлж байгаа. Тэд энэ үгээ мян­ган удаа давтавч “Эр­дэнэт”-ийн зэс дэлхийн зах зээл дээр, Оюутолгойн нөөц хөрсөн дороо үнэгүйдэж байгаа нь түүхэн үнэн билээ. Үнэнийг гуйвуулж, үйл явдлаас тэс хөндлөн хийсэн тайлбар, шийд­вэрүүд үүнээс өөр ч бий. Жишээ нь, Төвбанкны ерөн­хийлөгч нь УИХ-д “дэлхийн эдийн засгийн хямрал харин ч Монголд ашигтай тусна” гэсэн хачин мэдэгдэл хийв. Ажлаа хийж чадаагүй зарим нь бухимд­лаа, сайд болж чадаагүй хэсэг нь хорслоо Монгол­банкны удирдлагуудад тайлж, тэднийг инфляц өсгөсөн буруутан болгов. Ер нь монголчууд нийтээ­рээ нэг л их буруутан хай­сан, тодруулсан, шүүсэн, ялласан улс боллоо. Сон­гуульд ялсны, ялагдсаны, долдугаар сарын 1-ний хэрэг явдлын, инфляц өсгөсний буруутныг дэс дараалан тодруулж байна. Шударга ёсыг тогтоох нь зөв боловч ирж байгаа эдийн засгийн аюулыг зөөллөх нь өнөөдрийн хувьд нэгдүгээр асуудал, илүү олон хүний эрх ашгийг хөндсөн баймаар. Гэтэл УИХ, Засгийн газар нийг­мийг тэгж залсангүй. Тэд Монгол Улсыг сүүлийн нэг жил Их хурлын сонгуулиар амьсгалсан сонгуулийн орон болгосон. Дараа нь олимпийн алтан медалиар түүчээлэн спортын орон болгож нэг хэсэг явлаа. Одоо дэлхийн эдийн зас­гийн хямралын энэ үед Мон­голыг сонгуулийн дүн, томилгоо хүлээсэн хү­лээлтийн орон болгож хувиргалаа.

АНУ, Европын холбоо, Хятад, Солонгос гээд хү­чир­хэг гүрнүүд эдийн зас­гийн хямралаас хам­гаалж иргэдийнхээ хадга­ламжийг даатгалаа. Харин манайх ямаанд гучин тэрбум төг­рөг хуваарилж дэлхий­гээс сондгойров. Дэлхийн бүх л улс орон арилжааны бан­куудаа дэмжиж хөрөнгө оруулалт хийн зээлийн бодлогыг нь дэмжиж байна. Харин Монголбанк угийн өндөр хүүтэй зээлийн бод­логоо улам чангаруулж, зээлийг хязгаарлаж их гүрнүүдээс онцгойров.

Дэлхийн улс гүр­нүү­дийн удирдлагууд эдийн засгийн хямралыг давахад зориулсан дээд хэмжээний хамтарсан уулзалтад оролцож явахад манай Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд нар сүүлийн нэг сарын дотор АНУ, Франц, Солон­гос, Хятад зэ­рэг улсад ганцаарчилсан уулзалт хийж, өөрсдийгөө төрийн тэргүүн, гүйцэтгэх засаг­лалын тэргүүн гэдгийг нэг хэсэгтээ марттал ойр ойр­хон гадаадад айл­чиллаа.

Дэлхийн улс гүр­нүүдийн парламент хям­ралыг давахад зориулсан, ард түмнээ санхүүгийн эрсдэлээс хамгаалсан хуулиуд баталж байхад манай УИХ малыг онлай­наар бүртгэнэ, бүртгэхгүй гэж хагас сар маргаж суу­на. Ямаанд мөнгө хуваа­рилж, малыг онлайнаар бүртгэхийн хажуугаар эрхэм гишүүд ирэх 2012 онд болох УИХ-ын сонгуу­лийн хуулийн өөрчлөлтөд анхаарлаа хандуулжээ. Тэд дөрвөн жилийн дараа болох сонгуулийн хуулийг ирэх онд учирч болох эдийн засгийн хямралаас илүүд үзэж байна. Тэд ядаж жилийн дараа сонгуулийн хуулиа ярьж болох ч, өнөөдрөөс хэт яаравчилж буй нь “Сонгуулийн хуу­лийг өөрчлөх нэрээр на­муудын удирдлагын байр суурийг бэхжүүлэх гэсэн улстөрийн акц” гэж болох хардлагыг төрүүлж байна. Учир нь одоо ярьж буй төслөөр бол 2012 оны сонгуулийг про­порциональ хувилба­раар явуулах юм байна. Тэгээд ч УИХ-ын сонгуулийн хууль бол сон­гууль явуулах про­цессыг л илүүтэй зохи­цуулна. Түү­нээс биш, улс орны эдийн зас­гийн чадавхи, ард түм­ний амьдралыг дөрвөн жи­лийн дараа болох сонгуу­лийн хуулиар сайж­руу­лахгүй.  

Ямар ч гэсэн их улстөр тойрсон хүлээлт илүү сартай намраас урт болж байна.