Эхний ялалт. МАХН-ын даргаар сонгогдсон нь С.Баярын анхны ялалт. Тэрээр Ерөнхийлөгч Н.Энх­баяр, Ерөнхий сайд М.Энхболд нарын зөрчил дундуур гүйж чадав. Эцэст нь Их хурлын төлөөлөгчид “С.Баяр + Ерөнхийлөгчийн бүлэг = МАХН-ын дарга” гэсэн сонголт хийлээ. Энэ нь МАХН доторхи зарим бүлэглэлийн тооцоолсноор намын Их хурлын эцсийн бөгөөд оргил шийдвэр байх учиртай байв. Гэтэл үйл явдал тэд­ний сценараар төгссөнгүй.
Удаахь ялалт. Энд хэвлэ­лүүдээр гарч байгаагаас өөр, тэрслүү гэмээр гаргалгаа хиймээр байна. “Элсний-13”-аар өнгөлсөн Ерөнхийлөгчийн бүлэг МАХН-ын даргыг сольж сана­сандаа хүрсэн. Харин зорилгодоо хүрсэнгүй. Тэд М.Энхболдыг ялж чадсан ч, намын даргад дэмжсэн С.Баяртаа эргэж ялагдлаа.
МАХН-ыг шинэчлэхэд Ерөнхий­лөгчийн хүчийг ашиглах бодолтой ганц, хоёр гишүүн Элснийхэн дотор эхэндээ байсан л байх. Эцэстээ тэд бүхлээрээ, 13-уулаа Ерөнхийлөгчийн ивээлд багтав. Хэрэв М.Энхболд намын даргаар үлдвэл “Элсний 13”-ынхны улстөрийн карьер МАХН-ын XXV Их хурлаар дуусах байлаа. Карьераа дуусгахгүйн тулд элсний шинэчлэгчид улайрч, ашиглах гэж байсан Ерөнхийлөгчийн бүлэглэлдээ өөрсдөө ашиглагдахаас өөр сонголт­гүй хоцров. Тэд Ерөнхийлөгчийн бүлэг гэсэн нэг бүтэц дор нэгдлээ. Зорилгоо нэг болгов. УИХ, Засгийн газрын гишүүн бус, хэн нэгэн сул хүнийг намын даргаар сонгож, түү­нийг Цагаан байранд хорионд оруу­лах нь М.Энхболдын эсрэг бүлгийн гол зорилго байлаа. “Сул хүн” гэдэг нь төрийн албан тушаалын хувьд сул болохоос, намын даргын өрсөлдөөнд М.Энхбол­дыг ялах хүчтэй нэгэн байх шаард­ла­га­тай. Энэ шалгуурт ерөн­хий нарийн бичгийн даргаас өөр албан тушаалгүй, түрүүчийн Их хурлаар 20-иодхон саналаар ялагд­сан, намын дарга болох урт хуга­цааны сонир­холдоо үнэнч яваа С.Баяраас өөр хүн олдсонгүй. Ингээд Элснийхнээр “туг” хийсэн Ерөн­хийлөгчийн бүлэг үнд­сэн зорилгодоо хүрэхийн тулд эхлээд С.Баярыг ашиглахаар, хэрэг­лэхээр сонгож, түүнд зохиомол дэмжлэг үзүүлж намын дарга болгов. Энэ бол тэдний үндсэн зорилгынх нь нэг л хэсэг. Үлдсэн хэсгийг нь МАХН-ын байранд биш, Төрийн ордонд хэрэгжүүлэхээр төлөвлөжээ.

Хэрэв үйл явдал С.Баярыг МАХН-ын даргаар сонгосон тэр өдөр хүр­тэлх шиг цааш өрнөсөн бол алсдаа хоёр “Э” дахин эвлэрч, намын дарга С.Баярын эсрэг нэг блок болох, эсвэл Элснийхнээс хэн нэг нь Ерөнхий сайдаар тодрох. Улмаар Засгийн газар, түүний тэргүүн нь улстөрийн хариуцлагаас суларч, Ерөнхий сайд нь саарал ор­донд, намын дарга нь цагаан байранд тус тусдаа, бие биедээ томорч сууж байгаад сонгуульд орсон 1996 оны МАХН-ыг дахин бүтээх ирээдүйг улстөрийн тоглолтууд өөрөө зурж байлаа. Гэвч үйл явдал ингэж өрнө­сөн­гүй. С.Баяр хүний ач санахдаа тааруу нэгэн юм уу, эсвэл улстөрийн “шатар”-ыг арай илүү нүүдэг юмуу, ямар ч гэсэн дэмжигчдийнхээ эсрэг гэнэт ноцов. Ноцох ноцохдоо, Элстэй нь, Ерөнхийлөгчийн бүлэгтэй нь, өөрийг нь эсэргүүцсэн М.Энхболдын багтай нь гээд бараг бүгдийнх нь эсрэг гэнэт хөдлөв. Тэрээр “МАХН-ын дар­га нь Ерөнхий сайд байна” гэсэн тогтоолын төслийг намынхаа Их хуралд орууллаа. Энэ үеэс МАХН-ын Их хурал зөвхөн байгууллагынхаа дотоод асуудлыг биш, Монгол Улсын Засгийн газрын хувь заяаг хэлэлцэж эхэлсэн юм. Энэ үед дээрх хоёр албан тушаалыг салгана гэж зүтгэсэн Элснийхэн шоконд орж, намын дарга нь Ерөнхий сайд байна гэсэн хатуу үзэлтэй лидерүүд, хотын бүлгийнхэн гурван сар ярьснаасаа гуравхан минутын дотор буцав.

Тэглээ гээд намын дарга С.Баярыг дийлсэнгүй. Түүний энэ саналыг өөрийг нь намын дарга бо­лоход гар өргөснөөс ч олон төлөө­лөгч дэмжжээ. Магадгүй, энэ нь Элсний­хэн, М.Энх­болд­ын бүлэг хоёр тэрхэн зуур нэгд­сэн ч, зааландаа цөөнх байсан, төлөөлөгчдийн олонхи дээрх хоёр албан тушаалыг салга­вал Засгийн газар МАХН-аас хөн­дийрөөд явчихна гэдгийг ойлгосон­той холбоо­той болов уу. Дээрх тог­тоол нэг талаас С.Баярыг дараагийн Ерөнхий сайд болохыг зарлаж, нөгөө талаас Элснийхэн, Ерөнхийлөгчийн хамтар­сан бүлгийн үндсэн зорилгын хоёр дахь буюу Төрийн ордонд хэрэг­жүү­лэх хэсгийг нураалаа. Энэ нь С.Бая­рын удаахь ялалт, МАХН-ын Их хурлын оргил шийдвэр болов. Ерөн­хий­лөгчийн бүлэг мэхэндээ бүдэрч, С.Баяр ашиглагдаж байсан Элснийх­нээ эргэн ашиглаж “Засгийн газар-МАХН-ын удирдлага”-ыг нэг баг бол­гон авч үлдсэ­нээр хоёр дахь ялалтаа байгуулсан хэрэг. Өөрөөр хэлбэл, сонгогдсон дарааллынхаа эсрэг “МАХН-ын дарга -Ерөнхий­лөгчийн бүлэг = С.Баяр” болж үлдлээ гэж ажиглагчид харж, дүгнэж байна.

Одоо намын дарга С.Баярыг Ерөнхий сайд болгохгүй гэж, МАХН-ын дээд байгууллагынхаа улстөрийн шийдвэрийн эсрэг зогсох ямар ч лидер-гишүүн энэ намд гарахгүй нь тодорхой.

Гурав дахь ялалт. Энэ хэсэг бол С.Баярын эхний хоёр ялалтын шууд үр дүн. Дэмжсэн, дэмжүүлсэн та­лууд одоо бие биедээ өргүй тийшээ ханд­­сан. Намын удирдлагууд, удир­дах зөвлөлийн бүтэц ч үүнийг ямар нэгэн хэмжээгээр илтгэнэ. Хэрэв өр төлөх байсан бол ганцхан Т.Ганди­гаа удир­дах зөвлөлд багтаах нь Элснийхний хүч чадалд таарсан “шагнал” уу. Ал­бан тушаалаа­раа орж байгаа Т.Билэгт болон У.Барс­болд, Ё.Отгон­баяр нар Удирдах зөвлөлд Ерөнхий­лөгчийн бүлгийг хангалттай төлөөлөх квот мөн үү гэсэн асуулт гарна. Дээр нь Ерөн­хийлөг­чийн бүлгийн Ё.Отгон­баярыг ерөн­хий нарийн бичгийн даргаар, Элсний 13-аас Т.Гандийг нарийн бич­гийн даргаар сонгууллаа. Энэ бүг­дийг нам, бүлэглэлүүдийн эв нэгдлийг бодсон сонголт байгаасай гэж найдаж байна. Хотын бүлгийг М.Энхболдоор, жигүүр хөдөлгөөнийг У.Барсболдоор төлөөлүүлэн нарийн бичгийн даргаар томилсныг ч бас эв нэгдэл талдаа, Их хурлын төлөөлөгч­дийн 44 хувийн саналд үзүүлж буй хүндэтгэл байгаасай гэдэг утгаар нь зарим хүн хүлээн авч, тийм байхыг хүсч байна. Удирдах зөвлөлд харин Онц их хурлын төлөө хөдөлгөөний тэргүүлэгчдээс төлөөлөл оруулсан­гүй, Засгийн газарт багтаах юм болов уу. Ингэж намын дэргэдэх албан болон албан бус бүтцүүдийн төлөөл­лийг намын удирдлагад жигд баг­таас­­наас гадна удирдах зөвлөл нь уламж­лалт лидерүүдийн цугла­ралт байсныг өөрчиллөө. Үүнийг зарим хүн хүчгүй удирдах зөвлөл гэж бай­гаа. Удирдах зөвлөлийнхөө өмнө хүчгүйдэх үе М.Энхболдод хэдэнтээ тохиолдож байсныг биеэр мэдэх учраас зориуд ийм хүчгүй, намын даргынхаа нөмөрт явах удир­дах зөвлөлийг бай­гуулсан болов уу. Эдийн засгийн бүлэг­­лэлийн төлөө­лөл, “улстөрийн олигархи” хэсгээс чөлөөлж намын даргатайгаа эрх мэдэл булаацал­дахгүй тийм “жижиг” удирдах зөвлө­лийг өөрийн санас­наар, бусдын шахалтгүйгээр бай­гуулж чадсан нь С.Баярын хувьд гурав дахь ялалт нь юм. Харин нам­даа ялалт мөн эсэхийг цаг хугацаа ха­руулна. С.Баярын гурав дахь ялалт Зас­гийн газрын бүрэл­дэхүү­ний то­мил­гоогоор баталгааж­на. Намын удирдах зөвлөлөө байгуу­лах­даа ашиг­лаагүй өр төлөлтөө Засгийн газрын бүрэл­дэхүүний томилгоонд хэрэглэх­гүй байх эсэхээс хамаарна гэсэн үг.

Эдгээр ялалт бол МАХН-д л илүү хамаатай. Сайн, муу үр дүнг нь тус на­мынхан илүү хүр­тэнэ, үүрнэ. Харин ард түмэн үр дүнг нь шууд хүртэх тийм ялалтыг С.Баяраас олон нийт хүлээж байна. Энэ нь шинэ Засгийн газрыг хэрхэн бүрдүү­лэхээс, ажлынх нь гараа­наас эхэлнэ, хамаарна.

Сөрөг хүчнийхний хувьд Н.Энх­баяр, С.Баяр, М.Энхболд, Н.Бага­банди нарыг хооронд нь сөргөл­дүүлэн МАХН-ын хагарал бутралын эхийг энэ Их хурлаас хүлээж бай­лаа. Эцэстээ Н. Энхбаяр+С. Баяр ба М. Энхболд+Н. Багабанди гэсэн тэмцэл ил, далд явсаар Их хурал дээр Ерөнхийлөгчийн баг Ерөнхий­лөгч асаны багийг 56:44 харьцаа­гаар яллаа. Энэ нь зөвхөн МАХН доторхи ялалт. Харин тэдний ялалт шударга байсан эсэхийг нийгэм одоо гадна талаас нь шүүнэ. С.Баяр ба түүний баг тэрхүү шүүлтүүрийн өмнө ирлээ.

XXV Их хурал бол шинэчлэлийн салхин дор болсон хурал. Ардчилсан намынх уу гэж андуурмаар ардчи­лал­тай хурал болсныг сөрөг хүч­нийхэн ч хүлээн зөвшөөрлөө. Гэхдээ энэ нь МАХН доторхи л шинэчлэл. Харин энэ намын гаднахь шинэчлэл үнэ хөөрөгддөг цалин тэтгэврийн ээлжит нэмэгдлээр цааш явахгүй ээ. Хамгийн түрүүнд тус намын “бай”-гаа оносон боловсон хүчний бодлогоор үргэлжлэх учир­тай. С.Баяр ч өөрөө энэ шалгуураар намын дарга болсон билээ.

С.Баяр дээр өгүүлснээр дараал­сан гурван ялалт байгуулснаар ирээ­дүйд, бүр хэн нэгэнтэй, намын удирд­лагын аль нэгэн бүтэцтэй ч хуваалцахгүйгээр хүлээх хариуцла­га­тайгаар дүйцэхүйц эрх мэдлийг нам нь түүнд өглөө. Зарим хүний тодор­­хойлсноор С.Баяр өөрөө шаггүй стратегичийн хувьд бүх эрх мэдлийг өөртөө төвлөрүүлж чадлаа. Төвлө­рүүлсэн эрх мэдлээ буруу ашиглаж, Их хурлынхаа эхлүүлсэн шинэчлэл­ийг шилгээвэл МАХН-ын өмнөх дарга М.Энхболдынх шиг ирээдүй С.Баярыг хүлээж байна, 2008 онд.