“Монгол Улсын гадаад бодлогын үзэл баримтлалд хоёр хөрштэйгээ найрсаг харилцаатай байх нь эн тэргүүний зорилт” гээд АНУ, Япон, Европын холбоо, Энэтхэг, БНСУ, Турк зэрэг өрнө, дорнын улсуудтай “гуравдагч хөрш” бодлогын хүрээнд түншлэлийн харилцаа, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлнэ гэж заажээ. Мөн энд эдийн засгийн гадаад харилцааны бодлогын зорилгыг “Үндэсний эдийн засгийн тогтвортой өсөлтийг хангах, эдийн засгийн аюулгүй байдлыг баталгаажуулах, хүн амын амьжиргааны түвшинг дээшлүүлэхэд оршино” гэсэн байна.

Энэ бодлого хэрхэн хэрэгжиж, яаж хөгжих хандлагатай байгаад хориод жилийн дараа зарим ажиглалт хийж болох юм. Монголд олон орны төр засгийн тэргүүд айлчилж, манай удирдлагууд олон орноор айлчилж олон баримт бичигт гарын үсэг зурлаа. Удалгүй хоёр хөршийн тэргүүн нар морилно. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж хөрш хоёр орнуудын төрийн тэргүүнүүдтэй дээд хэмжээний уулзалт зохион байгуулах санал дэвшүүлэв. Монгол Улсын гадаад бодлого эдийн засгийн тодорхой салбарт хоёр болон “гуравдагч” хөршүүдийн ашиг сонирхлын тойргуудын огтлолцлыг тэнцвэртэйгээр бүрдүүлж чадаж байгаа эсэх, ер нь энэ огтлолцлын бодлогын аргачлалаа томъёолсон эсэх нь цаг үеийн тулгамдсан асуулт болоод байгаа.

ЭРЧИМ ХҮЧ, УУЛ УУРХАЙН САЛБАР

Газрын тосны салбарт олон улсын 17 компани хайгуул явуулж буйгаас “Петро чайна дачин тамсаг” компани хамгийн том талбайтай, тооцооны нөөц нь 180 сая тонн, баталгаат нөөц нь 20 сая тонн газрын тосны орд газрыг олборлож, экспортолж байна. Гадаадын хөрөнгө оруулалтын хуульдаа огцом өөрчлөлтийг олон удаа хийж, ашигт малтмалын тогтворгүй бодлого явуулсны улмаас гуравдагч хөршийн дийлэнх компаниуд Монголоос гарав.

Тавантолгойн нүүрсний орд газарт урд хөршийн “Шиньхуа”, АНУ-ын “Пибоди” компаниуд оролцох сонирхолтой. Нүүрсийг хийжүүлэх үйлдвэр байгуулж, хийн түлш үйлдвэрлэх, экспортлох олон арван тэрбум долларын төсөл хэрэгж үүлэх санамж бичигт Засгийн газар болон “Синопек” групп жилийн өмнө гарын үсэг зурсан. Энэ төсөлд Германы технологи оруулах эсэх нь тодорхойгүй байна. Оросын Сибирийн газрын тос, байгалийн хийг дамжин өнгөрүүлэх хамгийн дөт, хямд зам нь Алтайн нуруу биш, Монголын тал гэдгийг сүүлийн үед ярих боллоо. Хүрэн нүүрсний орд газруудын дэргэд цахилгаан станц барих тодорхой төслүүд байгаа.

Энэ салбарт урд хөршийн сонирхлын тойргийн оролцоо улам томорч, гуравдагч хөршүүдийнх багасч, хойд хөршийнх бараг байхгүйтэй адил байна.

ДЭД БҮТЦИЙН САЛБАР

Энэ салбарын гол түлхүүр нь аль хөршийнхөө төмөр замын царигийг авахаас хамаарна гэж ихэнхдээ ярьж ирсэн. Гэтэл цариг бол далайд гарах гарцын том асуудал аж. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн хэлснээр “өөр өөрсдийнх нь царигаар” хоёр хөршийнхөө далайн эрэгт хүрч гуравдагч хөршүүдийн зах зээлд гарах сонирхолтой. Одоо Хятадын талаас нутаг дэвсгэр дээгүүрээ Монголын ачааг өөрийн компаниудтай адилхан үнэ тарифаар, дамжин өнгөрүүлэх зөвшөөрлийг хүлээж байна.

Хөршүүд рүүгээ эдийн засгийн ашигтай боомтоор, өөрсдийнх нь царигтай төмөр замаар дамжин худалдаа хийж, нутаг дээрээ хоёр хөршийн төмөр замыг уулзуулан, уулзвар бүртээ ачааг сэлгэн ачих үйлчилгээг монголчууд хийх, хөндлөн төмөр замаа хос царигтай байгуулах, энэ бүх төсөлд хоёр болон гуравдагч хөршүүд хөрөнгө оруулалт хийх сонирхлын тойргуудыг оновчтой огтлолцуулах нь бүх талд ашигтай. Тэгвэл Ази-Европын транзит тээврийн жинхэнэ суваг болох, оросуудад ч эрдэс баялгаа Зүүн өмнөд Ази, Энэтхэгт гаргах бололцоо нээгдэх юм. Энэ салбарт хоёр хөршийн сонирхлын тойргийг ижил хэмжээгээр давхцуулах нь оновчтой.

АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН САЛБАР

Эрдэс баялгийг олборлох, боловсруулах, эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх үнэ цэнийн гинжин хэлхээний тодорхой шатлал хүртэл Монголын дотоодын хэрэгцээг хангах, улмаар гадаадад гаргах хэсгийг худалдан авагчийн баталгаатайгаар, бүтээгдэхүүнээрээ хөрөнгө оруулалтаа төлөхөөр нөхцөлд хөгжүүлж болох юм.

Энэ талаар Хятадын тал тодорхой санаачилга гаргаж, боловсон хүчин бэлтгэх санал тавьж байгаа аж. Аж үйлдвэрийн салбар бүрт гуравдагч хөршүүдийн сонирхлыг үнэ цэнийн хэлхээний хэсэг бүрт оруулж тэргүүний техник технологийг нэвтрүүлэх шаардлагатай.

Энэ салбарт гурван хөршийн ашиг сонирхлын тойргийн огтлолцлын талбайг адил тэгш байлгах бодлого баримтлах нь оновчтой.

САНХҮҮГИЙН САЛБАР

Монголбанк Хятадын Төвбанктай (Ардын банк) харилцан мөнгөн тэмдэгтээрээ хангаж байх своп гэрээ байгуулснаа дахиад гурван жилээр саяхан сунгалаа. Энэ гэрээгээр Монголбанк 20 хүртэл тэрбум юань буюу 3.3 тэрбум доллартай тэнцэх юанийн зээл шаардлагатай үедээ авах эрхтэй гэсэн үг. Энэ бол бас Монгол Улсын гадаад худалдаа юаниар явагдах болсныг баталж байна.

Салбараа нээх хүсэлтээ Хятадын банк (Bank of China) өгсөн бөгөөд зөвшөөрөх эсэх талаар Монголын төр засаг нэгдмэл байр суурьт хүрээгүй байна. Энэ банк том төслүүдийг зөвхөн санхүүжүүлэх гэж байгаа ч зээлийн барьцаа болгон авах газар, тусгай зөвш өөрлийн асуудлыг хэрхэхийг тодруулах ажээ.

Дээрх салбаруудад Хятад улсын сонирхлын тойргийн огтлолцол улам томрох хандлагатай болсон нь Монголын нийгмийг хоёр хуваагаад байна. Нэг хэсэг нь Хятад, Монгол Улсын түүхийг сөхөж, хараат улс болох магадлал өсөж, өөрийнх нь царигаар төмөр зам тавибал маш их хятад иргэд ирж суурьших, иргэдийн хооронд маргаан тэмцэл гарвал тэд цэргийн хүчээ хурдан оруулж ирнэ гэж болгоомжилж байна. Нөгөө хэсэг нь Хятад улс бол Монголын гадаад худалдаа, гадаадын хөрөнгө оруулалтын хамгийн том түнш, эрдэс баялаг, барааны бараг цорын ганц хэрэглэгч учир хэрэглэгч шигээ хандах ёстой гэсэн байр суурь баримталж байна. Хоёр дахь хэсэг нь сүүлийн үед Европын орнуудын удирдлага эдийн засгийн илүү прагматик бодлого явуулж Хятад улстай хүний эрхийн асуудлыг бага ярьж, Далай ламын Европын айлчлал цөөрч байгааг эш татаж байна.

Монголчуудын энэ хуваагдлыг саармагжуулахын тулд эдийн засгийн том төслүүдэд хоёр хөрштэйгээ ойрхон хамтран ажиллахын хэрээр гуравдагч хөршүүдийн ашиг сонирхлыг адил хэмжээнд оруулах шаардлага гараад буй. Хоёр хөршийн компаниудад төрийн өмч нь давамгайлсан учир хамтран байгуулах шинэ компаниудыг ямар хугацааны дараа, хувьцаагаа олон улсын хөрөнгийн зах зээлд гаргахаа эхнээсээ тохирох учиртай. Тэгж чадвал гуравдагч хөршийн хөрөнгө оруулагчийг татаж, тэдний тойргийн оролцоог нэмэгдүүлэх юм.