Шинэчлэлийн Засгийн газар шахаанаас түр амсхийх 100 хоногоо УИХ-аас авлаа. Хаврын чуулганы хугацааг парламент тэдэнд өгч байна. Ямартай ч Засгийн газар наадамтай золгоно. Энэ хугацаанд чухам юу хийх нь олны анхааралд хамгийн ихээр өртөж байгаа. Үр дүн нь тодорхойгүй, шалгуур байхгүй 23 ажлыг хийснээр эдийн засаг эрчимжинэ гэж сайд нар өөрсдөө ч тооцсон, УИХ ч тэдэнд итгэл үзүүлсэн. Ашигт малтмалын хайгуулын үйл ажиллагааг сэргээх хуулийн төсөл боловсруулах, татварын таатай нөхцөл бүрдүүлэх, төрийн өмчийн “Монголын Баялаг Холдинг” компани байгуулах, үндэсний үйлдвэр, дотоодын компаниудыг мөнгө санхүү, бодлого зохицуулалтаар дэмжих, Хөгжлийн банкны тухай хуулийг өөрчлөх, гадаад валютын урсгалыг сайжруулах, хөрөнгийн зах зээлийг дэмжих, улсын өрийг зохистой түвшинд байлгах, Засгийн газрын баталгаа олгох явдлыг хуульчлах, ОХУ, БНХАУ-ыг холбосон төмөр зам, авто зам, нефть, байгалийн хий, эрчим хүчний дэд бүтцийн урсгал бий болгох гэхчлэн 100 хоногт буюу хаврын чуулганы хугацаанд амжуулна гэхэд эргэлзмээр жагсаалт гаргасны 17 дугаарт “амралт зугаалгын төвүүдийн зарим үйлчилгээг хязгаарлагдмал хүрээнд нэвтрүүлэх чиглэлээр хууль, эрх зүйн орчин бүрдүүлэх”-ээр тусгажээ. Үүнийг УИХ-ын гишүүд “казиногийн хууль боловсруулах” гэж уншсаныг сайд нар илэрхий үгүйсгэж, элдэв янз бололгүй батлууллаа. Эдийн засгийн хөгжлийн сайд Н.Батбаяр энэ талаарх гишүүдийн асуултад “наана чинь тийм үг (казино гэсэн үг) байхгүй шүү” хэмээн өрвөлзсөнийг эс тооцвол шүү дээ.



Соёл, спорт, аялал жуулчлалын сайд Ц.Оюунгэрэлийн тайлж байгаагаар түүний тэргүүлж буй яамны түшмэд “Бооцоот морин уралдааны тухай” хуулийн төсөл боловсруулж байгаа юм байна. Bloomberg-т цахилгаан шуудангаар өгсөн мэдээллээс нь үзвэл Шинэчлэлийн Засгийн газар Хонгконгийн Морин уралдааны клубт санал тавьж, зөвшөөрөл авна. Зун 50 гаруй хүнийг тус улсад сургалтад хамруулах, Хөшигтийн хөндийд баригдаж байгаа нисэх онгоцны буудлын урдхан талд, нийслэлээс 54 км-т орчин үеийн, багтаамж сайтай морин тойруулга барихаар аль хэдийнэ төлөвлөчихсөн байна. Эдний яаман дээр боловсруулж УИХ-д өргөн бариад байгаа бас нэг хуулийн төсөл бол “Онлайн мөрийтэй тоглоом, лоттерейн тухай” юм.

Эдийн засгийг эрчимжүүлэх, үндсэндээ бараг элгээрээ хэвтчихсэн байгааг босгох зорилготой арга хэмжээнүүдийнхээ хүрээнд энэ асуудлыг оруулж буй нь Засгийн газрыг аргаа барж байна уу гэмээр харагдуулж буй. Алт, зэс зэрэг цөөн тооны эрдсийн бүтээгдэхүүний үнэ ханш, эрэлт нийлүүлэлтээс хэт хамааралтай эдийн засгийг юугаар ч хамаагүй төрөлжүүлж, солонгоруулах гэсэн хүчир оролдлого гэж дүгнэхээр. 2011 онд 14.3 хувиар цойлж байсан манай улсын эдийн засгийн өсөлт сүүлийн хоёр жил дараалан буурч өнгөрсөн онд 11.7 хувь болсон. Он гарсаар гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт 50 гаруй хувиар буурч, экспорт танагдан, нөхцөл байдал улам дордож, албан бус мэдээгээр 200 гаруй аж ахуйн нэгж үүдээ барьсан тухай ам дамжин ярьж буй. Ам.долларын ханш 1807 төгрөгт хүрч, цааш тасралтгүй өгсөж явна. Олон улсын үнэлгээний  “S&P” агентлаг манай улсын урт хугацааны зээлжих зэрэглэлийг В+-аас ВВ- болгон бууруулж, харин богино хугацааныхыг В гэж тогтоолоо. Засгийн газрын үрэлгэн байдал, төсвөөс гадуурх мөнгөний урсгал, гадаад өрийн дарамт зэргийг нэн даруй цэгцлэхгүй бол доройтол улам гүнзгийрч мэдэхийг олон улсын байгууллагууд, шинжээч мэргэжилтнүүд анхааруулсаар байгаа.


Өнөөдрийн эдийн засгийн хямрал Казиногийн асуудлыг “орлогын эх үүсвэр” болгон харагдуулж буй нь улс төрчдийн илэрхийлж байгаа байр сууриудаас тун тодорхой үзэгдэнэ. Ерөөс манай парламент казиногийн тухай болон түүнтэй холбоотой асуудлыг сөхөн тавьсан цаг, нөхцлүүд үндсэндээ өнөөдрийнхтэй төстэй хэрэгцээ шаардлагаар түлхэгдсэн байдаг. Товчхондоо орлого хомсдсон, нэг бол орлого хэтэрсэн тохиолдуудад. Түүх сөхье.

“Азийн ханиад” гэж албан ёсоор түүхэнд тэмдэглэсэн санхүүгийн хямрал Зүүн Өмнөд азийн бүхэлд нь намагт шигтгээд зогсохгүй Японоор дамжин АНУ-д хүртэл нөлөөлсөн юм. 1997 оны хоёрдугаар хагасаас эхлэсэн энэ хямрал дэлхийн зах зээлийг бүхэлд нь донсолгож, биржүүд дээр эрдэс түүхий эдийн үнэ ханшийг унагаснаар “ханиад хүрэхгүй” байгаадаа ичингүйрэн, “орчлонгоос тасарсан буйд мухрын булайгууд” гэхчлэн өөрсдийгөө зүхэцгээж суусан манай улсад нөлөөлөл мэдрэгдэж эхэлсэн. 1998 онд зэс, алтны үнэ шалан дээр тэрий хадан хэвтлээ. “Саалийн үнээ” гэж нэрлэж заншчихаад байсан Эрдэнэт үйлдвэр төсвийн татаасаар арай ядан ажиллах боллоо. Өнөө “Өмнөговийг япончуудад түрээслэе” гэсэн “домогт” санаачилга чинь энэ үеийн юм шүү дээ. Өнөөдөр Шинэчлэлийн Засгийн газар эдийн засгаа солонгоруулах арга хайж байгаа шиг тэр үеийн төр, засаг басхүү олон талын бололцоог эрэлхийлж байсны нэг нь казино байлаа.

УИХ дахь АН-ын гишүүд болох Д.Баттулга, С.Батчулуун, Д.Энхбаатар нарын санаачилсан Казиногийн тухай хууль батлагдав. Гэхдээ мөрдөгдөж эхлэлгүйгээр шахуу хүчингүй болж, санаачлан батлуулсан гишүүд нь гадны компаний лоббид автсан, авилга хээл хахууль авсан гэх үндэслэлүүдээр сэжиглэгдэн, дархан бүрэн эрхээ хураалган байж шалгуулсны эцэст татвар төлөөгүй гэдэг ч билүү, нэг тийм яль шальгүй зүйлээр гэмт хэрэгтнүүд болцгоосон юм. Монголын хууль тогтоох дээд байгууллага бүрэн эрхт гишүүдээ шорон руу илгээсэн энэ онцгой бөгөөд цорын ганц тохиолдол Казиногийн хуультай холбогддог.


“Дээлээ нөмөрсөн” гишүүдийн хуулийг эрс эсэргүүцэж, Монголд казино байгуулахыг бараг л “улс үндэстнээсээ урвасан” мэтээр үзэж байсан гишүүн Ц.Шаравдорж өөрөө 2007 оны хавар “Хязгаарлагдмал казиногийн тухай” хуулийн төсөл өргөн барилаа. Түүнтэй хамт АН-ын А.Мурат, Батж.Батбаяр, К.Сайраан, Р.Гончигдорж, А.Бакей болон тухайн үеийн МАХН-ын гишүүн Р.Нямсүрэн гээд цөөнгүй улс байсан юм. Энэ үед уул нь Монголын эдийн засаг асар их өсөлттэй гарсан юм. Гэхдээ энэ нь хөдөө аж ахуй, үйлчилгээний салбарын өсөлт, дэлхийн зах зээл дээрх ашигт малтмалын үнийн өсөлт, мөн уул уурхайд чиглэсэн гадаадын мөнгөн урсгалын өсөлтөөс бий болсон байлаа. Нэг үгээр хэлбэл, манай эдийн засагт хэт халалтын шинжүүд илрээд байв. Үнийн өсөлт 1996 оноос хойш хамгийн өндөрт хөөрсөн байв. Хөрөнгө оруулалтаар бий болсон мөнгөн урсгалыг зохицуулах зэрэг үндэслэлээр боловсруулсан уг хуулийн төслийг хэлэлцэх явцад мөн л гадаадын компаний “Морин хуур” төслөөс казиног лоббидоод байгаа гэх мэт мэдээллийг гишүүн Л.Гүндалай гаргаж тавьсан юм. АН-ынхан яаравчлан хуралдаж, казинотой хутгалдсан гишүүдээ ширүүхэн донгодсоноор цаадуул нь санаачлагчийн байр сууринаасаа ухарч, Ц.Шаравдорж нар хүчгүйдэн, төсөл унасан юм. Төслийг унагасан Л.Гүндалай өөрөө бас нэг хууль санаачилсныг мэдээжээр цаадуул нь яаж зүгээр явуулах вэ дээ.

“Морин хуур” төслийнхөнтэй Хан-Уул дүүргийн Засаг дарга байхаасаа нэр холбогдсон Д.Загджав 2008 онд УИХ-ын гишүүн болж, 2010 онд тэр үеийн МАХН-ын Ж.Энхбаяр, Х.Жекей, Д.Хаянхярваа, Ц.Цэнгэл, Р.Буд, АН-ын Кекюшүзан Д.Батбаяр, Батж. Батбаяр, Г.Баярсайхан, бие даагч З.Алтай нартай хамтран Казиногийн тухай хуулийн төсөл боловсруулж, УИХ-аар хэлэлцүүлэхээр өргөн мэдүүлэв. Энэ үед гишүүд ийм хууль батлах сэтгэлзүйн үндэс суурь бүрдээгүй байсан гэж хэлж болно. “Манайхан казиногоос айдаг” гэх өнөөдрийн эшлэлүүд чухам энэ үеийн сэтгэлзүйтэй холбоотой. Хууль батлах гэсэн үүнээс өмнөх оролдлогууд бүгд гадныхны түлхээс, лоббигоор хийгдсэн гэгдэх нэр хүндийн хир буртаг Д.Загджав тэргүүтнүүдийг цаагуураа айлгаж байсан байж мэдэх юм. Нухацтай судлах хэрэгтэй, сайн, муу үр дагаваруудыг нарийвчлан тооцож, сайтар шүүн хэлэлцэх хэрэгтэй гэсэн “зүйлчлэлээр” уг төслийг цаг хугацаанд үлдээсэн юм.


Цаг хугацаа нь тэгвэл хэзээ юм бэ? Монголчууд хэзээнээсээ л тоглоомч, наргианч түмэн. Бооцоо, мөрий тавьбал тавьсан шиг тавьдаг нүнжиг бас бий. Ардын хувьсгалын удирдагчид маань улсын томилолт, гэр, хороогоо хүртэл алдталаа тоглочихдог байсан түүх бий. Өнөөдөр Шинэчлэлийн Засгийн газрын өргөн мэдүүлж байгаа бооцоот морин уралдаан гэгч одоо л анх удаа Монголд бий болох гээд байгаа юм биш. Бүр 1920-оод оны сүүл үед Нийслэл хүрээний баячууд, гадаад пүүсийн эзэдтэй хамтран бооцоо тавьж хурдан буянуудаа тойрог замаар уралдуулдаг тойруулга байгуулж байсан баримт бий. Өдгөөгийнхтэй харьцуулалтгүй ч гэлээ тэнд хөөрхөн хөрөнгө мөнгө эргэлддэг байсан нь дамжиггүй.

Хэдийгээр Засгийн газар 100 хоногт хийх ажлынхаа төлөвлөгөөнд казино байгуулах тухай цогц ажил тусгаагүй ч “зугаа цэнгэлийн төв” байгуулах санаачилгатай нь уялдан боссон энэ тухай сэдэв хэсэгтээ өрнөн, хууль санаачлах хэмжээнд хүрэхийг ч үгүйсгэхгүй. Хэрэзээ тэгж гэмээнэ эсэргүүцэхээсээ илүүтэй дэмжих хандлага улстөрчдийн дотор ч, олон нийтийн дунд ч давамгай байна.

...Үнэн л дээ, казино баялаг бүтээдэг салбар биш. Бидний төсөөлж байгаагаас ч их хэмжээний хөрөнгө мөнгө бүртгэл, хяналтгүй эргэлдэж болзошгүй ч эрх зүйн чамбай зохицуулалтаар энэ мэтийг шийдчих боломж бий. Монголчууд орохыг хориглох, иргэдийг огцом ядуурч үгүйрэхээс сэрэмжлэх, тодорхой бүс, хязгаарын дотор үйл ажиллагааг нь хяналттай явуулах, улсын төсвийн хөрөнгийг завшиж, луйвардах нүх сүвийг хаах зэргийг нягт нямбай зохион байгуулж чадвал айж цэрвээд байх зүйл байхгүй. Сөрөг үр дагавар гэж зарим хүмүүсийн нэрлээд, казинотой нааж хамаатуулаад байгаа хар тамхи, биеэ үнэлэлт, зэвсгийн наймаа, гэмт хэрэг, хуурамч мөнгө, танхайрал гэхчлэнгийн хууль бус үйлдлүүд гарахаа хүрвэл казинотой казиногүй л гарна.


Монголд казино байлгавал бүгдийн түрүүнд бидний хамгийн их жийрхэж, үзэн яддаг хятад, солонгосууд дүүрчихнэ гэж зарим хүмүүс болгоомжилж байгаа нь харин бодох л асуудал. Дэлхийн мөрийтэй тоглоомын төв болсон, казиногийн өндөр соёл бүрдсэн, төлбөр мөнгөний чадвар бий болсон газруудаас илүүтэйгээр манайхыг шууд л сонгоод зориод ирнэ гэж итгэх нь гэнэн хэрэг. Шинэхэн байгуулсан зугаа цэнгэлийн төв, казино маань тухайн салбартаа хэр өрсөлдөх чадвартай байж, зах зээлдээ хэрхэн байр сууриа эзлэх вэ гэдгийг хуультайгаа зэрэг бодож, шийдэх учиртай. Анхнаасаа зөв зохион байгуулж, эрх зүйн болон эдийн засаг, хяналтын харилцааг гүйцэт шийдэхгүй бол энд тэндэхийн элдэв гэмт бүлэглэл, мафи, мөнгө угаагчдын үүр уурхай болж мэдэх урхаг бий. Нэгэнт ийм юм бий болгож орхивол засаж залруулах ажилд 100 байтугай 1000 хоног ч хүрэлцэхгүй.