Цагийг эзэлсэн гэрэл зурагчдын цадиг түүх гэдгийн дэргэд бол миний үзүүлж буй зурагнууд далайд дусал төдий, ёстой хобби төдий.“Британника”нэвтэрхийтольд  дэвэн дэлхийн нэртэй цуутай 1000 шахам хүний намтар орсны дотор “Монголын анхны эмэгтэй гэрэл зурагчин” гээд миний ээж дурайж байгаа.“Гэрэл зургийн тэнгэрт өдөлсөн хараацай” хэмээн миний ээжийг Цэрэнжамц гуай (нэрт гэрэл зурагчин)үнэлсэн байна билээ(Mongolian Photo сэтгүүл, 2011 он, № 04)

Тийм алдрыг хүртсэн ээжийн хайртай хүү – миний бага нас Улсын гэрэл зургийн газрын лабораторид өнгөрсөн гэхэд бараг болно. Миний ээж бол хүүхэд–байгалийн сэдэвт гэрэл зургаараа тухайн цагтаа Монголдоо номер нэг нь байсан юм. Би ч бас байгалийн сэдэвт гэрэл зургандаа тун их харам хэрнээ түүндээ цаг завыг үл хайрламуй.

Ээжийн минь мэргэжил миний хобби болж явсаар би эдүгээ хэдэн мянгаар тоологдоx зургийн фондтой болоод баяжуулж явна. Түүнийхээ тун багахан хэсгээс мэдээллийн эрин зуунд (хэн ч хүртэх эрхтэй), өөрийн зохиогчийн блогтоо байрлуулж, шинэ сэргэг мэдлэг мэдээлэл түгээх, хүмүүсийн стрессийг тайлж, зовлонг мартуулах, гол нь Монголын сэтгүүл зүйд төдийлөн нэвтрээгүй зурагт-нийтлэлийн жанрыг төлөвшүүлэх ариун зорилгод хөтлөгдөж сууна. Энэ үйлс маань миний эрхэлж буй алба ажил, миний дипломатч мэргэжилтэй огтоос харшлахгүйгээс гадна гадагш зорчдог монгол хүн бүхэн камер санжигануулаад явдаг болсон цагт гайхаж шогшроод, ам асуугаад байх ноцтой асуудал ерөөсөө ч биш юм.

Энэ удаа би байгалийн сэдэвт, тэгэх тусмаа монголчуудаас хол–далайн сэдэвт гэрэл зургаараа манай эриний өмнөх 332 онд байгуулагдсан нэгэн түүхт хот руу аялал хийснээ сонирхуулж байна.   


Нил мөрний адагт, Газар дундын тэнгис рүү цутгадаг олон салаа цутгалан дээр Македоны Александр хааны байгуулсан эл хот далайг хөвөөлөн оршмуй. Далайн эрэг дагуудаа 32 км, өргөөшөө нэг их  том биш. Каир хотоос онгоцоор бол хагас цаг ниснэ, харин машинаар бол 2 цаг хагас давхина. Энэ бол далайн хөвөөний жирийн амьдрал буцалсан  Александриа хот нэрийн хуудастайгаа харагдаж буй зураг. Тэр олон завь, тэр цайз, тэнгэрийн өнгө, үүл – нэг л тогтуун намуун, үнэхээр алжаал тайлахаар.


Машинаар давхиж явахад Александриа хот ойртох тусам хоёр мэдрэмж төрдөг юм. Олон салаа цутгалан бүхий Нил мөрний адаг тул намаг болж тогтоод тэндээс нь амиакны өмхий үнэр машиныг нэвт цоргиж, дотор муухай оргиулна. Хоёр дахь мэдрэмж нь номин хөх тэнгэрийн өнгө. Далайн усны гэрлийн ойлт тэнгэрт тусахаар тэгдэг юм болов уу. Каирт тэнгэр нэг л бүүдгэр, хурц наран ээх боловч номин хөх тэнгэрийг олж үзэхгүй, зам дагуу ч мөн адил, харин Александриа хот ойртох тусам тэнгэрийн өнгө хөхрөөд ирэх нь нэн сонин. Алжаалыг чинь тайлуулах бас нэг зураг энэ байна. Тэр наана байгаа ганц загасчин, цаашаа хязгааргүй их далай, алсад үзэгдэх их хот, бүгдийг нь нийлүүлээд Та сайн ажиглаарай.


Нөгөө загасчнаа татаж зургийг нь авлаа. Их хот наашиллаа. Далай маш тогтуун байлаа. Давалгаа бараг алга. Хавартаа тиймэрхүү л байдаг юм. Зуны ид халуунд эндхийн далайн давалгаа гэж ёстой үзүүлж өгнө дөө. Хөөсрөөд л, дээр дээр оволзоод байх нь тэр. Юун загасчлах манатай.


Далай хөвөөлсөн хотын далай хөвөөлсөн хурдны зам дагуу хотын нэг хэсэг энд харагдаж байна. Хотыг эндхийн арабчууд al-’Iskandariyaбуюу Искандрия гэж нэрлэнэ. “Александриа cити” гээд яриа өдвөл ойлгохгүй хүн олон таарна шүү. “Газар дундын тэнгисийн ганц хөх сувд” хэмээн арабчууд бахдалтайя ярих ба аялал жуулчлалын ном хэвлэлд тэгээд биччихсэн байх нь нэн түгээмэл. Эллиний эрин үед Птолэмэйн хаадын Египетийн нийслэл явсан энэ хот олон зууныг(бүр мянганыг) элээж явсаар манай эриний IV-V зуунд мөхсөн байдаг юм.  


Александриа хотын нэг нэрийн хуудас энд харагдаж байна. Помпейн багана. Антик хөшөө дурсгалын дээжсийн нэг. Энэ хотыг манай эриний өмнөх 332 онд байгуулсан байдаг бол Диоклетиан хааны үед 293 онд сүрлэг эл баганыг босгожээ. Хожим загалмайтнууд энд дайлаар ирэхдээ зүгээр л “Помпейн багана энэ байна”  гэчихсэнээс болоод тэр нэрээрээ түүхнээ үлдчихсэн. Уг нь “Диоклетианы багана” гэх байж. Ийм 30 метр өндөртэй хэсэг багана (бүр цогцолбор)байснаас одоо үлдээд байгаа ганц нь энэ. Хожим лалын шашныг Арабын хойгоос хүчээр нэвтрүүлэхдээ христианчуудын алдрыг мохоох гэж хэргээр энэ баганы дэргэд хотын мусульманчуудын оршуулгын газрыг байгуулжээ.


Александриа хотын гол нэрийн хуудас энэ байна.Кайт-бей (Quait Bay)гэдэг нэрээр түүхэнд үлдчихсэн,далайн эргийн цайз, 1477 ондСултаан Малек Ашрафын зарлигаар босгосон, түүхэн сүрлэг барилга.Эртний Вавилоны үед ертөнцийн 7 гайхамшгийн нэг нь болох Александрынмаяк гэх нэгэн  лут барилгыг манай эриний өмнөх 280 онд босгожээ.Асар том, өндөр сүрлэг энэ маяк (маяк – далайн эрэгт байрлах зүг чигийг заагч гэрлэн дохиот 130 метр өндөрцамхаг) хотын эсрэг талдФарос арал дээр байж гэнэ. Тэр арал, тэр маяк нь 1100 оны газар хөдлөлтөөр нурж зөвхөн туурь нь үлджээ. Тэр туурин дээр XV зуунд хааны зарлигаар ийм сүрлэг цэргийн бэхлэлт цайз босгожээ.


Тухайн үедээ хотоосоо далайгаар тусгаарлагдсан  арал дээрхи цайз байсныг Оттоманы хаад эх газартай холбож, далан барьж, одоо бол арал гэж үзэхээргүй хойг, хошуу болгочихсон аж. Фарос арлын цайзын орох хаалганы өмнөх талбай энд харагдаж байна. Хот талаасаа бол нүүрэн тал нь. Ямар нэг урлаг соёлын  арга хэмжээ болсны маргааш нь би хүүхдүүдтэйгээ тийшээ очоод байхдаа энэ зургийг авсан юм.


Нөгөө лут цайзын газрын зураг энэ байна. Араб, англиар бичээтэй, орох хаалганы яг дэргэд байрлуулсан самбар. Эндээс энэ юун цайз, хаана юу нь байдаг талаар тодорхой мэдээлэл авч болно. Хөтөчийн хэрэг байхгүй дээ. Энэ цайз-цитадель дотор одоо бол музейн үзмэр л байгаа.  


Цайзын макет. Цайз дотроо, хоёрдугаар давхарт нь шилэн хоргон дотор байгаа. Энд би хот талаасаа ордог гол хаалгыг оруулж цайзыг авсан зураг байна. Бүхэлдээ хов хоосон баахан өрөө тасалгаа, худгийн туурь, далай харуулж онилсон эртний үхэр буунуудаас өөр юм энд байхгүй. Тэгэхдээ дотор нь зугаацаад явж байхад цаанаа л нэг өөр мэдрэмж төрдөг юм даа.



Макет байгаа цайзын хоёрдугаар давхраас доошоо харвал орох хаалганы голын талбай харагдана. Би хүүхдүүдээ дээрээс нь авсан зураг. Хүү, охин, цагдаа гурав дээшээ хараад, бэр маань хана руу хараад зогсож байна. Гол хаалгаар ороод дээшээ харахад ийм нэг дугуй нүх харагдана. Хоёрдугаар давхарт гараад холоос харвал худаг юм уу гэлтэй, дөхөөд очвол доошоо нүх гаргасан, бодвол тэртээ эрт үед орсон гарсныг энэ нүхээрээ ажиглаж байсан юм болов уу.


Энэ бол уран сайхны зураг, өөлбөл ач холбогдлоор тун маруухан марзан зураг. Гэхдээ би татчихсан юм. Зүгээр л цэнхэр бүрээст баахан сандал байна. Уран сайхны талаас нь авсан иймэрхүү судалбар зураг мэргэжлийн гэрэл зургийн сэтгүүлд хааяа нэг тавигдсан байдаг даа.  “Цайз доторхи хөх агшин” гээд нэрлэчихлээ.


Цайзын нүүрэн талын далайн эрэг харагдаж байна. Цаана нь хотын баруун хязгаар. Ертөнцийн зүгээр бол баруун, харин далайн эрэг талдаа наанаасаа бол зүүн. Цайз руу далайн түрлэг шууд тулж ирэхгүй, замд нь давалгааны хүчийг сааруулдаг ийм том дөрвөлжин чулуун хавтанг хүний гараар бүтээж маш олныг эгнүүлэн байрлуулжээ. Дээр номин хөх тэнгэр, тогтуун тайван давалгаа, сэнгэнсэн сайхан агаар, хүчил төрөгчийг ёстой нэг амьсгалж мэдэрч байлаа.


Хүний гараар боссон далан маань энд хальт харагдаж байна. Арлыг эх газрын эрэгтэй нь холбосон далан нь эдүгээ аялал жуулчлалыг татан дуудсан шүр сувд, хавч, дунгийн наймааны зах болсон. Наймаачид нь нойтон хамуу шиг салахгүй дагахыг яана?


Хотын төвөөс дахин нэг эргэж харъя. Үнэхээр арал байсан гэхээргүй, алсад цайз-цитадельмаань хоттойгоо хаяа нийлэн харагдаж байна.  Далайн ус, тэнгэрийн өнгө нь нэг өнгөтэй, наана нь халуун орны дал мод, уран сайхны талаас нь төсөөл дөө.   


Александриа хотын бас нэг гол нэрийн хуудас энэ байна. “Александрина” хэмээх номын сангийн уншлагын гол танхим. Онцлог нь цонх нь ханандаа бус дээвэртээ. Дээшээ хамгийн өндөр цонх нь 32 метрийн өндөрт, хааш хаашаа 160 метрдиаметр дотор олон арван шилэн цонх байна.Номын санг анхлан Македоны Александр хаан санаачлан байгуулж эрт галав үед энд соёлыг түгээж байсан юм гэнэ лээ. Тэгэхээр энд байлдан дагуулагч нэрт жанжны тухай бус аугаа их соён гэгээрүүлэгчийн тухай ярьж байнаа даа.


Номын сангийн уншлагын гол танхимын гэгээвчнүүдийг гаднаас нь харахад ийм байна.ЮНЕСКО-гийн ивээл дор, норвегийн уран барилгачдын Snøhetta гэх нэг баг,  австрийн архитекторч К.Капелл нарын зураг төслөөр 1988 онд Британи, Италийн хамтарсан консорциум байгуулж байж энэ лут барилга байгууламжийг босгожээ. Уншлагын танхим 70 000 м², 11 давхар, 8 сая номтой гэж танилуулж байсан.


Энэ том хөх саарал бөөрөнхий дугуй юм юуг илтгэнэ вэ? Норвег, австрийн архитекторчид энэ бөөрөнхийгөөр юуг үзүүлэх гэсэн юм бол? Бид гэр бүлээрээ саяхан тийшээ аялаж очоод байхдаа энэ зургийг авсан юм. Бэр бид хоёр номын сангийн гол хаалганы өмнө зогсож байна. Энэ бөөрөнхий юу вэ гэдгийг уншигч Та тайлж ол доо.


Энэ лут гранитан хана байна. Номын сангийн нүүрэн хэсгийн хажуу тал нь. Энэ том ханаар норвег, австрийн архитекторчид юуг илэрхийлэх гэсэн юм бол?  Энэ лут хананы цаана уншлагын танхимаас гадна гурван чухал музей, урлагийн 4 галерей, эх бичиг судлалын бүхэл бүтэн хүрээлэн ажиллаж байгаа юм шүү. Энэ ханан дээр хүн төрөлхтөний бий болгосон цагаан толгой–бичиг үсгийн 120 төрлийн дүрс үсэг мөнхөрчээ. Тэр улаан цамцтай нь Испаниас аялаж ирсэн манай гэр бүлийн найз хүүхэн, УИХ-д өрсөлдөж явсан олны танил эрхмийн хадам ээж нь.


Номын сангийн өмнө талд далайн эрэгт байгаа бас нэг сүрлэг хөшөө. Номин хөх тэнгэрийн наана буй дун цагаан хөшөө – уран сайхны талаас нь төсөөл дөө. Энэ бол номын сангийн цогцолборт хамаарахгүй зүгээр л нэг хөшөө. Түүхэн хэн нэгэнд зориулсан юм биш. Гэхдээ абсракт урлагийн бүтээл мөнөөсөө мөн дөө.


Энэ бол Египетэд миний үзсэн тоотой хүндэт харуулын нэг нь. Ораби талбай дахь (MidanOrabi) хагас дугуй сүрлэг хаалга, арабаар бичээс бичсэн даруувтар хөшөө.  Нэр үл мэдэгдэх дайчдад зориулсан хөшөө. Александриа хотын Анфуши дүүрэгт, далайн эрэгт, нөгөө номын сан, цайзаасаа холгүй газар бий. Хурандаа Ораби гэгч  1882ондбританийн цэргийн эсрэг бослого дэгдээж тулалдсан, тэр хүний нэрээр энэ талбайг мөнхжүүлээд дээр нь эл хөшөөг босгож, дайн тулалдаанд амиа өгсөн бүх египет дайчдын гэгээн дурсгалыг мөнхжүүлсэн нь энэ ажээ.  Энэ хөшөөний цаад руу хотын худалдаа-бизнесийн төв, зах зээл үргэлжлэнэ.


Александриа хотод эртний Ромын үлдээсэн амфитеатрыг би хүүхдүүдтэйгээ очиж үзсэн юм.Египетэд археологчдын олж илрүүлсэн цорын ганц дугуй театр. Хоёр мянган жилийн тэртээх энэ театрыг хараад элдэв юм бодогдож байлаа. Уран сайхны мэдрэмж дурсамж талаасаа бол Спартак,  Клеопатра хатан хааны тухай кинонууд шууд бууж байдаг шүү. Тэр дугуй чулуун сандлуудын голд очоод чимээ гаргахад цууриатна гэж жигтэйхэн.


Амфитеатрын эргэн тойронд ухаж малтаж гаргасан эртний Ромын хотын туурь байна. Малтаад байвал олдоод л байх бололтой. Египетийн аугаа их Хатан хаан  Клеопатраг бид ном зохиол киноноос маш сайн мэднэ дээ. Чухам энд л аж төрж байсан байх. Тэрээр Есдүгээр Птолэмэй  хааны охин болж манай эриний өмнөх 69 онд энд мэндэлж, 18-хан насандаа хаан ширээнд заларч, Ромын захирагчЦезарьАлександриа хотод ирээд түүнд дурлаж, дараа нь алуулж, түүний орыг авсан Антониа жанжин Клеопатратай гэрлэж, Антониа Ромыг бүр мөсөн мартаж, Ромын Сенат Клеопатрад дайн зарлаж дайтсан тухай нэгэн киног манайхан амтархан үзсэн байдаг даа. Тэгвэл тэр түүх чинь яг энд өрнөжээ.


Түүхэн тайлбараа энэ хүргээд өндөрлөөд ахуй амьдрал руу орж хэдэн тайлбар хэлмээр санагдлаа. Энд би зуны халуун өдөр их давалгаан руу орохоор усны иж бүрдэлээ өмсөж зүүгээд босох гэж байна.Александриа хотын далайн эрэг бол тэр чигээрээ пляж юм билээ. Зуны халуунд бол хот тэр чигээрээ пляж болчихов уу гэлтэй. Хэд гурван цаас төлөөд түшлэгт санал, сүүдрэвч авахгүй л бол бараг бүх пляж үнэгүй, буудал болгон өөрийн өмчийн пляжтай, түүнийгээ хэрэндээ тохижуулсан, тийшээ бол явуулын хүмүүсийг оруулахгүй.


Энэ бол хүүхдийн сэдэвт ёстой супер зураг.  Александриа хотын хөвгүүд далайн хөвөөнд зуны халууныг туулж байгаа зураг. Энэ зургийг би сэлж байсан тэр пляждаа татаж авсан юм. Ази царайтай гадны хэдэн нөхөд ард түмний “Зэрлэг пляж” дээр ирээд сэлээд эхэлтэл баахан хүүхэд бүчээд авлаа.



“Зэрлэг пляж” гэдэг нь далай тэнгис хөвөөлсөн, аялал жуулчлал хөгжсөн орнуудад хэлж хэвшсэн нэр томъёо болохоос бус энд зэрлэг харгисийн тухай яриа байхгүй л дээ. Зүгээр л үнэ төлбөргүй сэлж, шардаг ард түмний наран шарлагын газрыг хэлж байгаа юм. Энд миний хүү “Зэрлэг пляж”-ны эзэдтэй жинхэнээсээ найз болоод байгаа зураг харагдаж байна. Хөөсөрсөн их давалгаа, цаана нь хотын нэг хэсэг, тэр олон янзын хүн ард энэ зурагт маягтай буух шиг боллоо.