Гивлүүрийн цаадахь ЕРТӨНЦ
Элсэн цөлийн ганц бөхтэй тэмээ, цагаан нөмрөгт эрчүүд, хар гивлүүрийн цаана хамаг эрх чөлөөгөө нуусан эмэгтэйчүүд.
Элсэн цөлийн ганц бөхтэй тэмээ, цагаан нөмрөгт эрчүүд, хар гивлүүрийн цаана хамаг эрх чөлөөгөө нуусан эмэгтэйчүүд. Арабын ертөнцийн тухай бидний төсөөлөл энэ. Амьдрал дээр нь очоод харахаар тэс өөр юм аа. Гаднынхан монголчуудыг мал дагасан нүүдэлчин удам, гэрт айраг сөгнөсөн хөдөөгийн борог амьдрал, хог түүсэн тэнэмэл хүүхдүүдээр төсөөлдөгтэй л адил өрөөсгөл талдаа. Баруун өмнөд Азийн хязгаарт, Энэтхэгийн далайн захад Персийн буланд нутаг зассан Эмират, Кувейт, Бахрейн, Оман, Саудын Араб, Катар улс бол Булангийн орнууд, бас арабын ертөнцийн гол төлөөлөл, гол төв. Хувь заяа нь тэднийг ингэж буланд “шахсан” ч, аллах тэнгэр нь баялгаа харамласангүй. Газрын гүнээс 80 жилийн турш олгойдон гарах нөөцтэй хар алтны ачаар арабууд элсэн цөлд хэдхэн жилийн дотор орчин цагийн хөгжлийн загвар болсон хот сүндэрлүүлжээ. 160 давхар цамхагт барилга, Ерөнхийлөгчийн өрөө нь манайхаар хоёр шинэ “Ланд”-ын үнэ буюу хоногийн 70 мянган ам.долларын төлбөртэй долоон одтой зочид буудал, уран барилгын цогцолборыг илтгэх бүхэл бүтэн хот, картаар АТМ-аас алт худалдаж авдаг шинэ технологи, 50 тэрбум доллараар барьж Гиннесийн номд орсон Эмиратын ордон-зочид буудал, хамгийн их мөнгөн хуримтлалтай Абу-Дабигийн сан, Засгийн газар нь мөнгө зээлдэг Кувейтийн Ирээдүйн сан гээд дэлхийд ганцхан хувь эдгээр онцлогууд бүгд Арабынх.
Сэтгүүлч миний хувьд тэнгэр баганадсан өндөр барилгууд, орчин цагийн технологийн дэвшлийг бус, хөгжлийн энэ их давалгаан дунд араб арабаараа үлдэж байгааг онцолмоор санагдлаа. Арабууд дэлхийн хөгжлөөр даяаршсан хэрнээ араб гэх үндэсний онцлог, түүх соёл, уламжлалаар дангааршин үлдэж байна.
Бидний очсон Кувейт, Эмиратад төрийн хэл нь араб. Гаднынхантай төрийн хэргийг хэлэлцэхдээ англиар ярьж арабаар хөтөлнө. Арабууд англи хэлэндээ ч сайн. Бараг л албан ёсны хоёр дахь хэл нь. Тэгсэн атлаа албан байгууллагууд, үйлчилгээний газруудын хаяг бүгд арабаар. Томоохон дэлгүүрүүдэд дэлхийн брэндүүдийн хаягийг л англиар хадна. Араб хэл, аялгатайгаа адил үндэсний хувцсаа ч байнга өмсөнө. Элс л гэж бичээд байгаа болохоос манайх шиг шаргал, зөөлөн, торгомсог элс тэнд байхгүй. Пургисан, бараг цементэрхүү нунтаг цагаан хөрсөө л элс гэх юм. Анх энэ “элс”-нээсээ л хамгаалах гэж хэрэглэж эхэлсэн болов уу гэмээр эрчүүдийн толгойн алчуур, нөмрөг, эмэгтэйчүүдийн гивлүүр нь орчин цагт анхны зориулалтаа гээж улам л гоёлын шинжтэй үндэсний хувцас болжээ. Гаднынханд бол адилхан л нөмрөг гивлүүр харагдах ч, материалын чанар, хийц, чимэглэл нь тухайн хүний зэрэг зиндаа, хөрөнгө чинээг илтгэнэ. Баян, ажил хийдэггүй эрчүүд зундаа цав цагаан, өвөл саарал нөмрөг өмсөнө. Хааны удмынхан, төрийн албан хаагчид нөмрөгөө шараар эмжиж, зиндаархана. Манайд бол Төрийн ордонд, албан байгууллагуудад монгол дээлээ өмссөн хүн содон харагддаг. Харин тэнд европ хувцас өмссөн хүн бүр илүү содон харагдах юм билээ. Эмэгтэйчүүдийн хувьд ихэнхдээ хар нөмрөг, нүүрний гивлүүрээ гээхгүй. Гээх нь битгий хэл, нүүрнийхээ унжуургыг хаана хаана авч болохыг нөхөр л мэддэг бололтой юм. Эрчүүд хуулиараа дөрөв хүртэл авгайтай байж болно. Харин тэднийгээ алагчилж, дотор нь их бага хатан, нялх амраг гэж зэрэг зиндаа тогтоохгүй. Олон эхнэртэй байснаар, тэднийгээ ижил төвшинд халамжилснаар хөрөнгө чинээтэй сайн эрчүүдээр бүхэл бүтэн нийгмээ авч явдаг байсан арабын энэ уламжлал өнөө цагт харин алдагджээ. Учир нь, олон эхнэртэй байх нь хуулиар нээлттэй ч, тэднийг адил зиндаанд тэжээж, тэтгэж явах нь эдийн засгийн утгатай болж ирсэн учраас тэр гэнэ. Айлын эхнэр мөн биш гэлтгүй, бүсгүйчүүдийг хөндлөнгөөс удаан харж болдоггүй ёс жаягтай Кувейт улс эмэгтэйчүүдийн улс төрийн эрхийг 2005 оноос л нээж сонгууль өгөх эрхтэй болгожээ.
Араб, монгол хоёрт ялгаатай мөртлөө адил шинжүүд олон байна аа. Нүүдэлчин удамтай, эрчүүд нь моринд дуртай, махсаг гээд л. Биднийг Кувейтийн хилийн захад орших адууны зүчээ рүү явж байх замд жинхэнэ ориг хөрсөн дээрээ /дээр өгүүлсэн нунтаг цагаан/ майхан платкатай бараг хороолол таарав. Эль-Кувейт хотод очсоноосоо хойш явган хүн, ядуу амьдралтай нэгнийг хараагүй явсан бидний нөхөд ядуусын хороолол нь юм байна гэж таав. Кувейт, Эмиратын ядуус голдуу гаднын цагаач иргэд. Хүн амынх нь арван хувь л ядуувтар амьдралтай. Ядуувтар шүү, түүнээс ядуус биш гэсэн албаны мэдээлэл авсан бид арабуудын манай Ерөнхий сайдаас “нууж” байсан ядуусыг нь олж харсандаа, Улаанбаатартай л адилхан ядуустайд нь монгол зангаараа бяцхан олзуурхлаа. Гэтэл өнөө майхнуудын дэргэд дандаа “Ланд”, “Бенз” маркийн төмөр хүлэг сойсон нь бидний “нээсэн” ядуусын хороололтой нэг л зохицож өгсөнгүй. Тэгсэн хөтчийн тайлбараар айлууд зусландаа гараад байгаа нь энэ ажээ. Уг нь тэнд өвөл болж байгаа. Өвөлжөө гэмээр юм. Өвөл ч гэж хамгийн хүйтэндээ манай зуны 20 хэм шиг л юм билээ. Гэхдээ л зундаа 45-50 хэм хүрдэг цаг агаарт зохицсон арабуудад засмал зам тавьж бүхэлд нь зүлэгжүүлсэн хотынх нь орчин өвөлдөө жиндүүлдэг юм байх. Тийм учраас л өвөлдөө хотоос зайдуу зусланд гарч, ориг хөрснийхөө илчээр дулаан өвөлждөг бололтой юм.
Кувейтэд ажлын цаг өглөө есөд эхлээд 13-14 цаг гэж дуусна. Зуны халуунд бол өглөө бүр эрт эхлээд бараг нэг цаг ажиллаад л завсарлачихдаг, зарим нь өдрийн ажлаа дуусгачихдаг гэсэн. Манайд ажлын цаг ингэж дуусвал өдөр бүр “баасан ах”-ын төрсөн өдрийн тэмдэглэнэ дээ. Манайхны “баасан ах”-ын төрсөн өдрөөр арабууд шашны мөргөл зан үйлээ гүйцэтгэж амардаг байна. Кувейт, Эмиратад шинэ долоо хоногийн ажил манайхаар бүтэн сайнд эхэлж, пүрэв гаригт дуусна. Ажлын таван өдөр, цөөхөн цагтай ч арабууд архи дарс хэрэглэж, элдэв шоу цэнгээн хийхгүй. Томоохон зочид буудалд гаднынханд зориулсан пиво баар ажиллаж, архийг их хэмжээний ус, лимоноор зөөлрүүлж, бараг спирт биш болгож зарна. Эль-Кувейтэд ч, Абу-Дабид ч гудамжаар алхах явган хүн ховор. Литр бензин манайхаар 300 төгрөг, тэндээ цэвэр уснаас ч хямдхан учир хүн бүр машинтай. Голдуу япон машинууд унах юм. Манайтай адил зөв гарын дүрэмтэй, хуультай учраас наран зүгийн төмөр хүлгүүдийн жолооны хүрдийг зөв талдаа байрлалтайгаар захиалж замын хөдөлгөөнд оролцуулдаг нь бас л арабын гэх онцлогийг илтгэнэ.
Үдээс хойш ажилгүй, үдэш архигүй, санхүүгийн проблемгүй, бүсгүйчүүдийнх нь эрх чөлөө хязгаартай гээд уйтгартай ч юм шиг амьдралын хэв маяг, хатуу дэг жаяг, хэл соёл л тэднийг даваршлын давалгаан дунд арабаар нь үлдээж байгаа бололтой. Түүнээс бус, хуучны уран барилгын цогцолбор болсон цөөн хэдэн сүмийг эс тооцвол Эль-Кувейт, Абу-Даби-гийн барилгууд бүгд европ стандартынх. Хар бор ажилчид нь гаднын цагаачид. Худалдан авагчид нь ч гаднынхан. Ялангуяа Эмиратын томоохон зочид буудал, дэлгүүрээр үйлчлүүлэгчдийн 70 гаруй хувь нь оросууд байх юм билээ.
Кувейт, Эмиратад айлчилсан Ерөнхий сайд С.Батболдын багийнхан эдгээр улсаас хөгжлийн туршлага судална л гээд байсан. Тэрийгээ судалсан л байх. Харин сэтгүүлчийн хувьд анзаарсан, санаа авмаар хөгжлийн туршлагуудаас нь өгүүлье. Арабууд анх газрын тос олж байхдаа өнөөдрийн монголчуудын төвшинд иргэншээгүй, соёлжоогүй, ерөнхийдөө л далайгаас сувд түүгч нүүдэлчид голдуу байжээ. Харин баялгаа ашиглаж эхэлсний дараа суурьшиж, хөгжил бүтээх хар ажилчдыг гаднаас авч зөрүүлээд унаган иргэдээ төрийн бодлогоор гадаадад олноор сургасан байна. Тэр үедээ манайх шиг хямд хөлстэй ажилчид биш голдуу мэргэжилтэй ажилчид авч байсан гэж Элчингийн ажилтан тайлбарласан. Кувейт гэхэд гурван сая орчим хүн амтай. Үүний 1.2 сая нь гадаадын иргэд. Эмиратад ч гадаадын ажиллагсад нь уугуул үндэстнээс нь хавьгүй олон. Гэхдээ арабын ертөнцөд улсын иргэн, баялгийн эзэн бол ямагт нэгдүгээрт эрэмбэлэгдэнэ. Энэ эрэмбээ л зөв тогтож, хуульчилж чадвал гадаадын ажиллах хүчнээс айлтгүй, харин ч тэднээр хөгжлийг бүтээлгэж, үр дүнг нь уугуул иргэд хүртэх боломжтой гэж арабууд манай Ерөнхий сайдад зөвлөж байна лээ.
Тухайлбал, Кувейтэд орлогынхоо 94 хувийг олдог газрын тосны салбарын компаниудын 50-иас дээш хувийг кувейтүүд эзэмших хуультай. Германд дотоодын хөрөнгө оруулагчдаа гаднынхнаас хамгаалах агентлаг байдаг бол арабууд үүнийг бараг хуульчилжээ. Эмиратад гэхэд ямар ч бизнес хамгийн багадаа 51 хувь нь тус улсын иргэний, үндэстний мэдэлд байх ёстой гэсэн шаардлага тавьдаг байна. Манайд ч ийм хууль, хувь эзэмшлийн босго, хэрэгтэй юм шиг санагдсан. Манай улс “Эрдэнэт”-ийн зэсээс орлогынхоо ихэнхийг олдог. Гучин жил зэсэн төсөвтэй явснаа сүүлийн үед нүүрсэн болж ерөнхийдөө л зөвхөн уул уурхайгаар хэтэрхий туйлширч яваа. Гэтэл биднээс илүү туршлагатай, баялгаа хөгжил болгох тал дээр биднээс хол явчихсан арабууд байгалийн баялаг бол нөхөн сэргээгдэхгүй учраас олон тулгуурт эдийн засгийн эрэлд аль хэдийнэ гарчээ. Эмират эдийн засгийнхаа 80-аас илүү хувийг нефтээс олдог байснаа одоо 50 гаруй хувийг нь аялал жуулчлал, худалдаа үйлчилгээний салбараас олох болжээ. Одоо булангийн бусад улс орнууддаа цөмийн эрчим хүч нийлүүлэх бизнест эрчимтэй орж буй. Ерөнхий сайдын айлчлалын үеэр ч энэ тухай ярьж манайхаас уран сонирхож буйгаа арабууд хэлж байсан.
Манай улс байгалийн баялгаас орж ирсэн орлогынхоо тодорхой хувийг Хүний хөгжлийн санд төвлөрүүлж эхэлсэн. Одоогоор хүүхдийн мөнгө, хүн бүрийн 21 мянган төгрөг олгож байгаа энэ сангаа Аляскийн сангийн монгол хувилбар гэдэг. Харин ийм санг үндсэн утгаар яаж ажиллуулдаг жинхэнэ хувилбар Арабад л байна. Кувейтэд Ирээдүйн сан, Эмиратад Абу-Дабийгийн сан гэж бий. Зорилго, эх үүсвэр нь манай Хүний хөгжлийн сантай яг адилхан. Манайхан иргэдийнхээ нэрийн дансны хуримтлалыг хөгшдийн тэтгэвэрт тараачихдаг, Хүний хөгжлийн сангийн мөнгийг сонгуулийн амлалтыг биелүүлэхэд зориулчихдаг бол арабууд ийм сангуудаасаа мөнгө гаргах маш хатуу хуультай. 1976 онд байгуулсан Абу-Даби-гийн сангийн мөнгийг ард түмний амьдрал, дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтад л зарцуулдаг. Кувейтүүд Ирээдүйн сангийнхаа мөнгөөр сургуулийнхаа сургалтыг төлж, эмнэлгээр үнэгүй үйлчлүүлж, амьдрах байраа худалдаж авах, эсвэл зээлийн урьдчилгаагаа төлдөг. Мөн гадаадын өндөр боловсролтой мэргэжилтнийг Кувейтэд ажиллуулахад цалинг нь энэ сангаас өгч болдог гэнэ. Үүнээс өөр зориулалтаар мөнгө гаргах ямар ч боломжгүй. Иракийн түрэмгийллийн дараа Эль-Кувейт хотын сэргээн босголтод зориулж Ирээдүйн сангаас мөнгө гаргахад парламент нь бүтэн гурван өдөр хэлэлцэж байжээ.
Ийм хатуу хуультай, бас бидний суралцах юм ихтэй гивлүүрийн цаадахь ертөнц Монголыг маань үнэхээр их сонирхож байна. Асар их эрэлттэй зах зээлээ хангах мах, ураныг Монголоос авахын тулд цаасаар биш, амаар удахгүй уулзахын баяртай буландаа үлдлээ.
Арабууд “Зоос жингэнэхэд бүгд сонсдог. Хэтэвч нимгэн нь түрүүлээд авч байвал сайн худалдаачин. Хэтэвч зузаантай нь түрүүлж авсан бол тэр бүр сайн худалдаачин” гэж ярьдаг байна. Монгол маань бодит амьдрал дээр хэтэвч нимгэнтэй ч юм шиг, газрын доорхи баялаг, цаасан дээрх тоогоо харвал хэтэвч зузаантай нь ч юмшиг. Ер нь аль нь ч байсан жингэнэсэн зоосыг сонсч чаддаг худалдаачин байх л хэрэгтэй. Булангаас зоос жингэнэж байна.
Сэтгүүлч миний хувьд тэнгэр баганадсан өндөр барилгууд, орчин цагийн технологийн дэвшлийг бус, хөгжлийн энэ их давалгаан дунд араб арабаараа үлдэж байгааг онцолмоор санагдлаа. Арабууд дэлхийн хөгжлөөр даяаршсан хэрнээ араб гэх үндэсний онцлог, түүх соёл, уламжлалаар дангааршин үлдэж байна.
Бидний очсон Кувейт, Эмиратад төрийн хэл нь араб. Гаднынхантай төрийн хэргийг хэлэлцэхдээ англиар ярьж арабаар хөтөлнө. Арабууд англи хэлэндээ ч сайн. Бараг л албан ёсны хоёр дахь хэл нь. Тэгсэн атлаа албан байгууллагууд, үйлчилгээний газруудын хаяг бүгд арабаар. Томоохон дэлгүүрүүдэд дэлхийн брэндүүдийн хаягийг л англиар хадна. Араб хэл, аялгатайгаа адил үндэсний хувцсаа ч байнга өмсөнө. Элс л гэж бичээд байгаа болохоос манайх шиг шаргал, зөөлөн, торгомсог элс тэнд байхгүй. Пургисан, бараг цементэрхүү нунтаг цагаан хөрсөө л элс гэх юм. Анх энэ “элс”-нээсээ л хамгаалах гэж хэрэглэж эхэлсэн болов уу гэмээр эрчүүдийн толгойн алчуур, нөмрөг, эмэгтэйчүүдийн гивлүүр нь орчин цагт анхны зориулалтаа гээж улам л гоёлын шинжтэй үндэсний хувцас болжээ. Гаднынханд бол адилхан л нөмрөг гивлүүр харагдах ч, материалын чанар, хийц, чимэглэл нь тухайн хүний зэрэг зиндаа, хөрөнгө чинээг илтгэнэ. Баян, ажил хийдэггүй эрчүүд зундаа цав цагаан, өвөл саарал нөмрөг өмсөнө. Хааны удмынхан, төрийн албан хаагчид нөмрөгөө шараар эмжиж, зиндаархана. Манайд бол Төрийн ордонд, албан байгууллагуудад монгол дээлээ өмссөн хүн содон харагддаг. Харин тэнд европ хувцас өмссөн хүн бүр илүү содон харагдах юм билээ. Эмэгтэйчүүдийн хувьд ихэнхдээ хар нөмрөг, нүүрний гивлүүрээ гээхгүй. Гээх нь битгий хэл, нүүрнийхээ унжуургыг хаана хаана авч болохыг нөхөр л мэддэг бололтой юм. Эрчүүд хуулиараа дөрөв хүртэл авгайтай байж болно. Харин тэднийгээ алагчилж, дотор нь их бага хатан, нялх амраг гэж зэрэг зиндаа тогтоохгүй. Олон эхнэртэй байснаар, тэднийгээ ижил төвшинд халамжилснаар хөрөнгө чинээтэй сайн эрчүүдээр бүхэл бүтэн нийгмээ авч явдаг байсан арабын энэ уламжлал өнөө цагт харин алдагджээ. Учир нь, олон эхнэртэй байх нь хуулиар нээлттэй ч, тэднийг адил зиндаанд тэжээж, тэтгэж явах нь эдийн засгийн утгатай болж ирсэн учраас тэр гэнэ. Айлын эхнэр мөн биш гэлтгүй, бүсгүйчүүдийг хөндлөнгөөс удаан харж болдоггүй ёс жаягтай Кувейт улс эмэгтэйчүүдийн улс төрийн эрхийг 2005 оноос л нээж сонгууль өгөх эрхтэй болгожээ.
Араб, монгол хоёрт ялгаатай мөртлөө адил шинжүүд олон байна аа. Нүүдэлчин удамтай, эрчүүд нь моринд дуртай, махсаг гээд л. Биднийг Кувейтийн хилийн захад орших адууны зүчээ рүү явж байх замд жинхэнэ ориг хөрсөн дээрээ /дээр өгүүлсэн нунтаг цагаан/ майхан платкатай бараг хороолол таарав. Эль-Кувейт хотод очсоноосоо хойш явган хүн, ядуу амьдралтай нэгнийг хараагүй явсан бидний нөхөд ядуусын хороолол нь юм байна гэж таав. Кувейт, Эмиратын ядуус голдуу гаднын цагаач иргэд. Хүн амынх нь арван хувь л ядуувтар амьдралтай. Ядуувтар шүү, түүнээс ядуус биш гэсэн албаны мэдээлэл авсан бид арабуудын манай Ерөнхий сайдаас “нууж” байсан ядуусыг нь олж харсандаа, Улаанбаатартай л адилхан ядуустайд нь монгол зангаараа бяцхан олзуурхлаа. Гэтэл өнөө майхнуудын дэргэд дандаа “Ланд”, “Бенз” маркийн төмөр хүлэг сойсон нь бидний “нээсэн” ядуусын хороололтой нэг л зохицож өгсөнгүй. Тэгсэн хөтчийн тайлбараар айлууд зусландаа гараад байгаа нь энэ ажээ. Уг нь тэнд өвөл болж байгаа. Өвөлжөө гэмээр юм. Өвөл ч гэж хамгийн хүйтэндээ манай зуны 20 хэм шиг л юм билээ. Гэхдээ л зундаа 45-50 хэм хүрдэг цаг агаарт зохицсон арабуудад засмал зам тавьж бүхэлд нь зүлэгжүүлсэн хотынх нь орчин өвөлдөө жиндүүлдэг юм байх. Тийм учраас л өвөлдөө хотоос зайдуу зусланд гарч, ориг хөрснийхөө илчээр дулаан өвөлждөг бололтой юм.
Кувейтэд ажлын цаг өглөө есөд эхлээд 13-14 цаг гэж дуусна. Зуны халуунд бол өглөө бүр эрт эхлээд бараг нэг цаг ажиллаад л завсарлачихдаг, зарим нь өдрийн ажлаа дуусгачихдаг гэсэн. Манайд ажлын цаг ингэж дуусвал өдөр бүр “баасан ах”-ын төрсөн өдрийн тэмдэглэнэ дээ. Манайхны “баасан ах”-ын төрсөн өдрөөр арабууд шашны мөргөл зан үйлээ гүйцэтгэж амардаг байна. Кувейт, Эмиратад шинэ долоо хоногийн ажил манайхаар бүтэн сайнд эхэлж, пүрэв гаригт дуусна. Ажлын таван өдөр, цөөхөн цагтай ч арабууд архи дарс хэрэглэж, элдэв шоу цэнгээн хийхгүй. Томоохон зочид буудалд гаднынханд зориулсан пиво баар ажиллаж, архийг их хэмжээний ус, лимоноор зөөлрүүлж, бараг спирт биш болгож зарна. Эль-Кувейтэд ч, Абу-Дабид ч гудамжаар алхах явган хүн ховор. Литр бензин манайхаар 300 төгрөг, тэндээ цэвэр уснаас ч хямдхан учир хүн бүр машинтай. Голдуу япон машинууд унах юм. Манайтай адил зөв гарын дүрэмтэй, хуультай учраас наран зүгийн төмөр хүлгүүдийн жолооны хүрдийг зөв талдаа байрлалтайгаар захиалж замын хөдөлгөөнд оролцуулдаг нь бас л арабын гэх онцлогийг илтгэнэ.
Үдээс хойш ажилгүй, үдэш архигүй, санхүүгийн проблемгүй, бүсгүйчүүдийнх нь эрх чөлөө хязгаартай гээд уйтгартай ч юм шиг амьдралын хэв маяг, хатуу дэг жаяг, хэл соёл л тэднийг даваршлын давалгаан дунд арабаар нь үлдээж байгаа бололтой. Түүнээс бус, хуучны уран барилгын цогцолбор болсон цөөн хэдэн сүмийг эс тооцвол Эль-Кувейт, Абу-Даби-гийн барилгууд бүгд европ стандартынх. Хар бор ажилчид нь гаднын цагаачид. Худалдан авагчид нь ч гаднынхан. Ялангуяа Эмиратын томоохон зочид буудал, дэлгүүрээр үйлчлүүлэгчдийн 70 гаруй хувь нь оросууд байх юм билээ.
Кувейт, Эмиратад айлчилсан Ерөнхий сайд С.Батболдын багийнхан эдгээр улсаас хөгжлийн туршлага судална л гээд байсан. Тэрийгээ судалсан л байх. Харин сэтгүүлчийн хувьд анзаарсан, санаа авмаар хөгжлийн туршлагуудаас нь өгүүлье. Арабууд анх газрын тос олж байхдаа өнөөдрийн монголчуудын төвшинд иргэншээгүй, соёлжоогүй, ерөнхийдөө л далайгаас сувд түүгч нүүдэлчид голдуу байжээ. Харин баялгаа ашиглаж эхэлсний дараа суурьшиж, хөгжил бүтээх хар ажилчдыг гаднаас авч зөрүүлээд унаган иргэдээ төрийн бодлогоор гадаадад олноор сургасан байна. Тэр үедээ манайх шиг хямд хөлстэй ажилчид биш голдуу мэргэжилтэй ажилчид авч байсан гэж Элчингийн ажилтан тайлбарласан. Кувейт гэхэд гурван сая орчим хүн амтай. Үүний 1.2 сая нь гадаадын иргэд. Эмиратад ч гадаадын ажиллагсад нь уугуул үндэстнээс нь хавьгүй олон. Гэхдээ арабын ертөнцөд улсын иргэн, баялгийн эзэн бол ямагт нэгдүгээрт эрэмбэлэгдэнэ. Энэ эрэмбээ л зөв тогтож, хуульчилж чадвал гадаадын ажиллах хүчнээс айлтгүй, харин ч тэднээр хөгжлийг бүтээлгэж, үр дүнг нь уугуул иргэд хүртэх боломжтой гэж арабууд манай Ерөнхий сайдад зөвлөж байна лээ.
Тухайлбал, Кувейтэд орлогынхоо 94 хувийг олдог газрын тосны салбарын компаниудын 50-иас дээш хувийг кувейтүүд эзэмших хуультай. Германд дотоодын хөрөнгө оруулагчдаа гаднынхнаас хамгаалах агентлаг байдаг бол арабууд үүнийг бараг хуульчилжээ. Эмиратад гэхэд ямар ч бизнес хамгийн багадаа 51 хувь нь тус улсын иргэний, үндэстний мэдэлд байх ёстой гэсэн шаардлага тавьдаг байна. Манайд ч ийм хууль, хувь эзэмшлийн босго, хэрэгтэй юм шиг санагдсан. Манай улс “Эрдэнэт”-ийн зэсээс орлогынхоо ихэнхийг олдог. Гучин жил зэсэн төсөвтэй явснаа сүүлийн үед нүүрсэн болж ерөнхийдөө л зөвхөн уул уурхайгаар хэтэрхий туйлширч яваа. Гэтэл биднээс илүү туршлагатай, баялгаа хөгжил болгох тал дээр биднээс хол явчихсан арабууд байгалийн баялаг бол нөхөн сэргээгдэхгүй учраас олон тулгуурт эдийн засгийн эрэлд аль хэдийнэ гарчээ. Эмират эдийн засгийнхаа 80-аас илүү хувийг нефтээс олдог байснаа одоо 50 гаруй хувийг нь аялал жуулчлал, худалдаа үйлчилгээний салбараас олох болжээ. Одоо булангийн бусад улс орнууддаа цөмийн эрчим хүч нийлүүлэх бизнест эрчимтэй орж буй. Ерөнхий сайдын айлчлалын үеэр ч энэ тухай ярьж манайхаас уран сонирхож буйгаа арабууд хэлж байсан.
Манай улс байгалийн баялгаас орж ирсэн орлогынхоо тодорхой хувийг Хүний хөгжлийн санд төвлөрүүлж эхэлсэн. Одоогоор хүүхдийн мөнгө, хүн бүрийн 21 мянган төгрөг олгож байгаа энэ сангаа Аляскийн сангийн монгол хувилбар гэдэг. Харин ийм санг үндсэн утгаар яаж ажиллуулдаг жинхэнэ хувилбар Арабад л байна. Кувейтэд Ирээдүйн сан, Эмиратад Абу-Дабийгийн сан гэж бий. Зорилго, эх үүсвэр нь манай Хүний хөгжлийн сантай яг адилхан. Манайхан иргэдийнхээ нэрийн дансны хуримтлалыг хөгшдийн тэтгэвэрт тараачихдаг, Хүний хөгжлийн сангийн мөнгийг сонгуулийн амлалтыг биелүүлэхэд зориулчихдаг бол арабууд ийм сангуудаасаа мөнгө гаргах маш хатуу хуультай. 1976 онд байгуулсан Абу-Даби-гийн сангийн мөнгийг ард түмний амьдрал, дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтад л зарцуулдаг. Кувейтүүд Ирээдүйн сангийнхаа мөнгөөр сургуулийнхаа сургалтыг төлж, эмнэлгээр үнэгүй үйлчлүүлж, амьдрах байраа худалдаж авах, эсвэл зээлийн урьдчилгаагаа төлдөг. Мөн гадаадын өндөр боловсролтой мэргэжилтнийг Кувейтэд ажиллуулахад цалинг нь энэ сангаас өгч болдог гэнэ. Үүнээс өөр зориулалтаар мөнгө гаргах ямар ч боломжгүй. Иракийн түрэмгийллийн дараа Эль-Кувейт хотын сэргээн босголтод зориулж Ирээдүйн сангаас мөнгө гаргахад парламент нь бүтэн гурван өдөр хэлэлцэж байжээ.
Ийм хатуу хуультай, бас бидний суралцах юм ихтэй гивлүүрийн цаадахь ертөнц Монголыг маань үнэхээр их сонирхож байна. Асар их эрэлттэй зах зээлээ хангах мах, ураныг Монголоос авахын тулд цаасаар биш, амаар удахгүй уулзахын баяртай буландаа үлдлээ.
Арабууд “Зоос жингэнэхэд бүгд сонсдог. Хэтэвч нимгэн нь түрүүлээд авч байвал сайн худалдаачин. Хэтэвч зузаантай нь түрүүлж авсан бол тэр бүр сайн худалдаачин” гэж ярьдаг байна. Монгол маань бодит амьдрал дээр хэтэвч нимгэнтэй ч юм шиг, газрын доорхи баялаг, цаасан дээрх тоогоо харвал хэтэвч зузаантай нь ч юмшиг. Ер нь аль нь ч байсан жингэнэсэн зоосыг сонсч чаддаг худалдаачин байх л хэрэгтэй. Булангаас зоос жингэнэж байна.
