"Хар хүний өмнөөс шар хүн..." хэмээн өвөг дээдэс сур­гажээ. Шарын тухайд гэ­вэл бид нар угаасаа шар арьс­тан. Гачлантай нь, ма­найд хар арьстан бараг байх­гүй. Гэвч "Бурхан үүдээ хаа­сан ч цонхоо нээдэг" гэлээ гэгчээр "хар" тодотголтонгууд манайд  санаснаас олон,  хар царайтай, хар санаатай, хар мөртэй,  гадаадад харласан баагийнуудаас элбэг юм алга.
Өгүүлбэрийн төгсгөл нь алга болчихсон учраас хү­мүүс түүнийг янз янзаар тайлж иржээ. Нэг хэсэг нь "харынхаа хоолыг өмнөөс нь идэж бай" гэсэн үг гэж ташаа ойлгосон явдал ч гарсан байдаг. Уул нь өгүүлбэр бүтэн байхдаа "Хар хүний өмнөөс шар хүн нь гүйж бай" гэсэн үг байж. Аз болоход ихэнх сайн шар арьстнууд сургаалыг үнэн зөвөөр ойл­госон байдаг.

Жинхэнэ тэмцэгч буюу монгол хүн хэзээ ч өөрийнхөө төлөө явж байсангүй. Дандаа дүүрчихсэн "хар"-уудынхаа өмнөөс л нэр нүүрээ барж яваа хэрэг шүү дээ. Одоо энэ жагсаал цуглаан хийж байгаа улс чинь  дандаа хэн нэгэн харынхаа төлөө явж байгаа юм. Тэрнээс биш өөрт нь мөнгө, төгрөг, эрх мэдэл дутсанаас тэгж байгаа юм биш. Би ч гэсэн хэдэн хар юмны өмнөөс л юм бичиж ирлээ. Бичлэгийн шагналаа ч тэр харуудынхаа өмнөөс  авч байна гэж боддог шүү.

Саяын "Анод банк"-ийг тойрсон явдлууд  намайг хэд хэдэн "хар"-ыг өмөөрч нэрээ бататгах сайхан боломж  өг­лөө л дөө. Хадгаламжийн хоршооныхон хэлж байна лээ. Банкны  хадгаламж эзэм­шигчийн мөнгийг төр хамгаа­лах атлаа Хадгаламжийн хор­шоонд залилуулагчдын мөн­гийг татвар төлөгчдийн мөн­гөөр хагасласан нь буруу байна гэж. Ард түмнээ ингэж ялгаж болохгүй. Иймд хор­шоонд залилуулсан иргэдийн алдагдлыг татвар төлөгчдөөр бүрэн төлүүлэх хэрэгтэй хэмээн тэдний шаардаж бай­гаа нь зөв. Ер нь бол төр хохирсон иргэн болгоноо тэгш ивээн тэтгэх ёстой.

 Саяхан манай  "хар"  Хэн  гадаадад явж байгаад казино тоглосон байна.  Монгол тө­рийн хийморь тэр үед до­ройтс­оноос болсон уу яасан иргэнийх нь хийморь до­ройт­жээ. Болсон  уу гэх юу байхав, болсон л хэрэг. Ингээд хар Хэн маань харийн улсын казинод зуун мянган доллар алдав. Төр засаг нь олигтой хийморьтой байсан бол  иргэн нь юу л боллоо гэж мөнгөө алдах билээ дээ. Иймд иргэн хар Хэний казинод алдсан мөнгөнд Монголын төр хад­галамжийн хоршооныхны нэгэн адил хандах үүрэгтэйг сануулах гэж үүнийг бичиж байна. Сануулгыг тоохгүй бол цаашдаа улам хүчтэй тэм­цэнэ. Монгол хүн, монгол хүний мөнгө хаана байсан, хэрхэн үрэгдсэнээсээ үл ха­маа­ран тэгш эрхтэй билээ. Иймд иргэн Хэний казинод алдсан мөнгийг Монголын төр нөхөн олгох үүрэгтэй.  Ер нь тэгш эрхийн зарчим  алдагдаж байгаа жишээ ганц энэ биш. Хаа сайгүй тэгш байдал ал­дагдаж харагдана. Жишээлэ­хэд, манай шүүх хохирогч, хариуцагч нарыг адилхан шоронд хийхийн оронд нэгийг нь чөлөөтэй орхиж байгаа нь тэгш шийтгэлийн зарчим ал­дагдсны жишээ гэж шүүмжлэх хүн ч байна. Хоёуланг нь шийтгэхгүй юмаа гэхэд ав адилхан нөхөн төлбөр олгох замаар тэгшитгэж болно оо доо, ядаж.

Бас өмнөөс нь дуугарч байхгүй бол болдоггүй өөр нэг "хар" болох  хар толгой Жал­бууд төрийн нөхөн олговор хэрэг болоод байна. Тэрээр гонио хийж олсон чамгүй мөнгөө  оймсондоо хадгалж байсан юм. Монгол Улсын иргэний бүхий л  хадгаламж арилжааны банк, зээлийн хоршоо, оймсонд байрш­са­наа­раа үл хамааран тэгш эрхтэй билээ. Мөн оймсыг шинэ хуучин, шивэртэй, ариун хэ­мээн төрийн зүгээс ялгавар­лахыг олон улсын конвенциор хатуу хориглодог. Гэтэл нэрт гониоч хар толгой Жалбуу  маань оймсоо алдчихсан бай­на. Траншейд нь үер ороод урсгаад явсан болтой байдаг. Үер бол байгалийн даваг­дашгүй хүчин зүйл. Иймд иргэн Жалбуу "байгалийн да­вагдашгүй хүчин зүйлийн нөлөөгөөр  оймсон хэлбэрийн мөнгөн хадгаламжаа алдсан" байна. Монголын төр иргэн Жалбуугийн энэ алдагдлыг төсвөөс нөхөж өгөх үүрэгтэй.  Мөн Жалбуу шиг мянга мян­ган хохирогч эрхээ мэдэх­гүйн улмаас хохирсон хэвээр байгаа нь нууц биш ээ. Тө­рийн энэ үүргийг сануулах зорилготой "Монголын оймсон хадгаламж эзэмшигчдийн  хохирлыг барагдуулах ассо­циаци" байгуулснаа сонор­дуулж байна.

Мөн Монгол Улсын тэгш эрхт иргэн хар нүдэн  Балбий­тай холбоотой асуудлыг той­рох арга даанч алга. Түүнд ерөөсөө хадгаламж байхгүй.  Гэтэл төрөөс хадгаламж бү­хий иргэддээ туслаад, алдса­ныг нөхөөд  байгаа нь түүний эрх ашгийг ноцтой зөрчиж эхэлжээ. Хүн хадгаламжтай, хадгаламжгүйгээс үл хамаа­ран тэгш эрхтэй. Тийм боло­хоор хадгаламжтай байс­наасаа үл хамааран Монгол улсын иргэн нөхөн олговор авах эрхтэй юм.  Иргэн "хар нүдэн"  Балбий гуайд хадга­ламжаа алдагсдад олгож бай­гаагийн нэгэн адил нөхөн олговор өгснөөр сая шударга ёс хэрэгжинэ. Энэ шударга ёсыг сэргээх үүднээс бид "Хадгаламжгүй иргэдийн хо­хирлыг барагдуулах консер­циум" байгуулж Хууль зүйн яамнаас 5200000 тоот гэр­чилгээ аваад байна аа. Манай Монголын төрийн бус бай­гууллагуудын тоо хүн амаа­саа хоёр дахин олон байгаа нь дээрх дугаараас ха­раг­дана.

Бас хадгаламжийн хор­шоо­ны хохирлыг барагдуулах явцад муухай алагчлал гар­сан байна. Тухайлбал, их хадгаламжтай байсанд нь их мөнгө, бага хадгаламжтай байсанд нь бага мөнгө өгч ялгаварласан  нь төрөлхийн ардчилсан үзэлтэй олон хү­ний дургүйг хүргэжээ. Энэ чинь "их мөнгөтэй хүн сайн, бага мөнгөтэй хүн муу" гэс­нээс ямар ч ялгаагүй, хүн ардаа хөрөнгө чинээгээр нь ялгаварлан гадуурхсан, алаг­чилсан бузар муухай явдал биш гэж үү?   Бага хадгаламж­тайд нь их нөхвөр, их хадга­ламжтайд бага нөхвөр олгох замаар тэгшитгэн ардчи­лаагүй чинь ариун явдал уу? Энэ чинь ариун явдал уу... ариун явдал уу?.. аан, аан цэг коом гэж.