Худал хуурмагийн үндэс нь буруу бусармаг үйлдэл
“Худал хуурмаг нь бүх муу муухай үйлдлүүд дотроос хамгийн илүү нуугдмал, бүхнээс хялбархан хийгддэг учраас л бид түүнийг хамгийн их бузар муухай зүйл хэмээн харааж зүхдэг юм”
“Худал хуурмаг нь бүх муу муухай үйлдлүүд дотроос хамгийн илүү нуугдмал, бүхнээс хялбархан хийгддэг учраас л бид түүнийг хамгийн их бузар муухай зүйл хэмээн харааж зүхдэг юм” гэж нэгэн гүн ухаантан айлджээ. Бузар муухайн адаг хязгаар нь худал хуурмаг аж. Худал хуурмагийн баг дор үнэн төрхөө нуун далдалсан бачтан хамгаас илүү хорлолтой. Тэд нэг суурин дээр хэд хөлбөрч хувирна. Өмнө хэлсэн үгээ ор тас мартаж, тэнгэрээс буусан мэт тэс өөрийг өгүүлж, хүмүүсийн толгойг эргүүлнэ. Худал хуурмагийн үндэс нь буруу бусармаг үйлдэл. Буруу бусармаг үйлдлээ өнгөлөн далдалж, түмний нүднээс нуухын тулд олны чихэнд худал хэлж эхэлдэг. Өөрийгөө өндөг шиг өөгүй болгон дүрслэнэ. Хийгээгүй сайн үйлийг хийсэн болгож дөвийлгөнө. Хийсэн муу үйлээ бусад руу чихэж, уснаас хуурай гарахыг оролдоно. Өмнө үйлдсэн бузар булайгаа нуухын тулд өөр хүмүүс өнөөдөр түүнийг үйлдэж байгаа мэтээр амаа цууртал бурна. Бугийн бодлоо хаацайлахын тулд бурханы нэр барьж андгайлахаас сийхгүй. Тэд сахиулсан тэнгэрийн дүртэй, сарьсан багваахайн явдалтай. Сарьсан багваахай ямар муу явдалтай билээ? Араатан, жигүүртний аймаг хоорондоо арцалдан тэмцэлджээ. Жигүүртний тал ялаад эхэлбэл сарьсан багваахай би нисдэг учир жигүүртэн билээ гэж тэдний талд үйлчилнэ. Араатны тал ялаад эхэлбэл би хулганы төрөлд багтдаг араа шүдтэй араатны гаралтай амьтан билээ гэж эдний талд зүтгэнэ. Байр сууриа олохгүй, барьсан тавьснаа мэдэхгүй, хэлж ярьснаа мартдаг, хийж үйлдсэнээ булзааруулдаг, хов хутган тэрсэлдүүлдэг хүмүүсийг сарьсан багваахайтай зүйрлэдэг. Сарьсан багваахай голцуу шөнийн амьдралтай. Харанхуйд ангуучлан идэш хоолоо залгуулна. Сарьсан багваахай шиг хүмүүст нийгэм харанхуй, ядуу байх тусмаа ашигтай. Худал хэлж хуурахад амар. Идэх хоолыг нь ахиухан амлахад идэж байгаа мэт хошуураад дагана гэсэн ойлголттой. Сарьсан багваахай мэт буруу явдалтан бузар хэргээ бүрэнхий харанхуйд хөшигний ард, далд нууцаар, сэм хуйвалдан амжуулна. Тэд хор найруулахдаа ховорхон мэргэжилтэн шиг, ховлож хутгахдаа ховч эм мэт, дүрсээ өөрчилж дүрд хувирах нь авьяаслаг жүжигчнээс дутахгүй. Сөрөг талын дүрд сэтгэл зүрхээ бүрэн зориулан тоглоно. Эерэг талын дүрд баг өмсөн, нөмрөг нөмрөн жүжиглэнэ. Сарьсан багваахайнууд араатан, жигүүртний дунд чивэлт эм мэт хов хутган, яс хаяж хагаралдуулна. Нэгийг нөгөөгийн эсрэг турхиран байнгын зөрчилтэй байлгаж, хэрүүл тэмцэлдээний утаан хөшгин дунд буруу явдлаа халхлахыг санаархана. Араатан, жигүүртэн хоорондоо хэдийчинээ муу, хорсон дайсагнаж байна, төдийчинээ сарьсан багваахайд сайн. Тэднийг тэмцэлдэн үсээ зулгаалцаж, ясаа хэмхэлж байхад айван тайван бузар хэргээ булахыг нь булж, амжуулахыг нь амжуулна. Хоёр нохой булууны яс булаацалдан уралцахад гуравдахь нь ясыг аваад зугтдаг гэдгийг тэр хэнээс ч илүү мэддэг учир ухасхийхэд бэлэн анаж отож сууна. Намгийн хөлд хэвтэх мэлхий тэнгэрт түгэх одноос амаараа сорон залгихыг мөрөөддөгөөс дутуугүйг сарьсан багваахай мөрөөднө. Араатнууд ялан дийлбэл багваахай араатны хаан арслангийн дээр гараад суучих дотор бодолтой. Жигүүртнүүд ялан дийлбэл жигүүртний хаан хангарьдын дээр гараад заларчих далд санаатай. Өөрөө дээдийн сэнтийд тухалж чадахгүй бол өөрийнх нь гарын зангаа, нүдний харцаар бузрыг хутгах хэн нэгэн дуртай этгээдийг суулгачих санаархалтай. Тэр дуртай этгээд нь тэнэгээрээ илжиг шиг байсан нь ч хамаагүй. Хаан сарьсан багваахайн хэл гэснийг хэлж, хий гэснийг хийж байвал болох нь тэр. Илжиг байх тусмаа сайн. Тархин дундуур нь татаж байхад муухай орилохоос өөр үйлдэл үл хийнэ. Хэрэв араатан жигүүртний хэн нэг нь илт давуу ялаад ирвэл хэвлээр явагч, газраар мөлхөгч, хоёр нутагтан сээр нуруутны аймгийг хор найруулан толгойг эргүүлж өөрийн талдаа татан ялагчийн эсрэг тулаанд турхирна. Хамгийн гол нь сарьсан багваахайн бусармаг үйлдлийг шүүн хэлэлцэх цаг зав өгөхгүй, байнгын үймээн бужигнаан, хэрүүл тэмцэлтэй байх ёстой. Сарьсан багваахайн худал үгэнд хууртсан долдой бялдуучид амтат балан дээр цуглах ялаа мэт бужигнан овоорно. Багваахайн эргэн тойронд овоолгоостой байгаа торхнуудад дүүрэн амтат бал бий гэж хууртагдана. Үнэндээ торхнууд нь аль эрт хоосорсон. Балтай торхнууд тэс өөр хүмүүсийн агуулахад хадгалагдаж байгаа. Бялдуучид багваахайн үгийг тоть мэт даган, үйлдлийг нь сармагчин мэт дууриах үүрэгтэй. Сарьсан багваахайн үнэн төрх ил болж, торхонд бал байхгүйг мэдмэгц хар ялаа шиг шавсан долдойчууд ан араатан шатаж буй ойгоос зугатан холдох мэт зүг зүгтээ зүг буруулан дутаана. Багваахай хөсрийн мод шиг доён ганцаар хаягдана. Сарьсан багваахай мэт явдалтны төөрөг тавилан ийм бөлгөө.
“Худал хуурмаг нь дорой сэтгэл, үлбэгэр ухаан, шалиг араншинг ялгаад өгдөг”. Худалч, нэг худлаа батлаж, нээрээ болгохын тулд ахин дахин, ээлж чөлөөгүй худал ярихад хүрдэг. Тэд нэг худлыг зуу дахин ярихад үнэнд ойртуулан итгүүлж болно гэдгийг тун сайн мэднэ. Худал маш их хор уршигтай. “Үнэний дунд орооцолдсон ганцхан худал бүх зүйлийг эргэлзээтэй болгодог”.
Өөрийн хэлсэн худал, үйлдсэн бузрыг бусад руу чихэж мэлзэх нь хамгаас ёс зүйгүй, бусармаг үйлдэл. Тийм хүмүүс өөрийн бузар булайгаа халхлахаар нөмөрч байсан нөмрөгөө тэр чигээр нь өөр хүнд нөмрүүлж, би биш, тэр нөмрөгтэй нөхөр гэж ичиж зовохгүй заах увайгүй замдаа орсон байдаг. Тэд бусдыг, тэр тусмаа үнэнийг сонсохоо больсон байна. Тэдний чих нь дүлий биш мөртлөө юм дуулахыг болиод зогсохгүй дотоод сэтгэл нь сонсохоо больж, зөвхөн бусдад өөрийнхөө худал хуурмагийг сонсгохыг улайран зүтгэнэ. Ингэхдээ гүтгэх, тулгах, доромжлох, дарамтлах муу арга бүхнийг ил цагаан хэрэглэнэ. “Гүжирдлэг ба худал хуурмаг бол бэртэгчингүүдийн улс төрийн бодлогын хууль мэт арга юм. Одоо хорвоогийн аугаа их хүмүүсийн дунд бохир зүйлээр нялгадуулаагүй нэг ч болов хүнийг олно гэж үү” хэмээн дуу алдсан үнэн үг бий.
Хариуцлага хийгээд бурууг өөрөөсөө зайлуулан холдуулахын тулд ханилж явсан эрхэм журмын нөхдөө ч анхны гарман дээр худалдахад хэзээд бэлэн, нэр төрийг нь шавар шавхайд хутгах бусармаг үйлдлийг алга урвуулах төдийд юман чинээнд бодолгүй хийнэ. Тэдний хувьд “ярих нь гомдоох гэсэн үг. Тэд өргөс мэт хатгамтгай, шүлт мэт идэмхий, яриа нь шарилжны хандтай хольсон цөс мэт гашуун байдаг ба амнаас нь хөх инээд, тохуурхал, доромжлол шүлс мэт гарна”. Өнгөн дээрээ мууг сайжруулах, бурууг зөвтгөх, алдааг засах аядуу эвлэг үгийг гэгээнтний дүрээр ярих боловч өрцөн дороо хорлох үгүйсгэх, үймүүлэн түйвээх, хагалан бутаргах хорон санаагаа хэрэгжүүлэх гэмтний үйлдлээ зэхнэ. Хэн нэгэнд өсөрхсөн хорслоо тайлах бохир үгний цуглуулгыг үлдээлгүй цацаж, түүндээ гаж донтон шиг баясна. Өс өвөрлөн хонзон санасан хариугаа авахын тулд харааж зүхэх, хардаж сэрдэх, хагалан бутаргах, хуурч мэхлэх есөн шид нь бүрдсэн арга мэхүүдийг угсруулан хийнэ.
Худалчийн үг нь худал, үйлдэл нь хуурамч байна. Өглөгч буянтны дүрд хоромхон зуур хувилж, мөнгөөр мөндөр оруулах тухай амны зоргоор амлаж, аманд хоол халбагадаж өгөх нь холгүй аяглана. Ядуу гуцуу хүмүүсийн сэтгэл зүйгээр их гарын даалуучин шиг тоглоно. Дутагдаж гачигдаж байгаа хийгээд хүсч хүлээж буй зүйл дээр нь тоглолт хийн, хэзээ мөдгүй хишиг буяны бороо цутгах мэтээр үгээр илбэдэн хуурна. “Хуурамч зүйл хэзээ ч бат бөх байдаггүй”. Таван алхмын цаана л тар нь танигдаж, зэс гууль нь цухуйн худал үгээр тархи угааж, хуудуу явдлаар хуурч байгаа нь мэдэгдэнэ. Нэг удаа, богино хугацаанд хүмүүсийг хуурч дөнгөдөг юмаа гэхэд байнга хууртагдаад байна гэж байхгүй, худалдан авч бүр чадахгүй. Олон түмэн нүдээр харж, чихээр сонсохгүй ч зүрх сэтгэлээрээ мэдэрч, хэн нь хэн бэ гэдгийг ялгаж салгаж байдгийг худал үгт, хуурамч явдалтнууд ойшоодоггүй, буруугаа булах хүсэлдээ хөтлөгдөн шинэ шинэ хуурамч үйлдлээ бэлдэж зэхсээр байдаг. Буруу замаар будаа тээж явна гэдгээ өөрөө мэдэж зогсохгүй бол яван явсаар ариун гэгээн юмны үртэс өөдөсгүй болж адгийн шаар гэж хэлэгдэх хэмжээнд доошилно. “Чухамхүү худал хуурмаг л хүнийг доошлуулдаг билээ”. Худал хуурмагаас салж чадахгүй орооцолдсоор яваа хүн олон давхар шийтгэл хүлээж өөрийгөө хохироосоор байна. Худалчийг үнэн яриад байхад нь хүртэл худал хэлж байна гэх нь түүнд оноох шийтгэл. Улмаар түүнийг хэн ч сонсохоо болих нь хамгийн хатуу шийтгэл. “Худалчийн шийтгэл нь түүнд хэн ч дахиад итгэхгүйд биш, харин тэрээр өөрөө дахиад хэнд ч итгэж чадахгүйд байдаг”. Худалчид хэзээ итгэж болох вэ? Өөрөө худлаа хэлсэн юмаа гэсэн үгэнд нь л итгэж болно. Саруул ухаантай хүн өөрт байгаа бүхнээ худал хуурмагт зориулж яавч болохгүй. “Хүн байдгаа худал хуурмагт зориулахын цагт түүнийг ухаан болон авьяас орхидог нь ямар гээчийн агуу үнэн билээ” хэмээн нэгэн агуу хүн халаглан хэлсэн байна.
Одоо сарьсан багваахайн үлгэрээ жаргаая. Араатан жигүүртнүүд арцалдан тэмцэлдэхээ зогсчээ. Хоёр талд хов зөөн хутгаж, хагаралдуулан тэмцэлдүүлэгч нь араатан ч биш, жигүүртэн ч биш-сарьсан багваахай юм байна гэдгийг мэдээд түүнийг ой хөвчөөсөө нэгэн дуугаар хөөв. Түүнээс хойш араатан жигүүртнүүд арцалдан тэмцэлдэхгүй амар тайван аж төрөх болжээ. Сарьсан багваахайн үлгэрийг санаж яваарай гэж үлгэр жаргадаг байж билээ.
“Худал хуурмаг нь дорой сэтгэл, үлбэгэр ухаан, шалиг араншинг ялгаад өгдөг”. Худалч, нэг худлаа батлаж, нээрээ болгохын тулд ахин дахин, ээлж чөлөөгүй худал ярихад хүрдэг. Тэд нэг худлыг зуу дахин ярихад үнэнд ойртуулан итгүүлж болно гэдгийг тун сайн мэднэ. Худал маш их хор уршигтай. “Үнэний дунд орооцолдсон ганцхан худал бүх зүйлийг эргэлзээтэй болгодог”.
Өөрийн хэлсэн худал, үйлдсэн бузрыг бусад руу чихэж мэлзэх нь хамгаас ёс зүйгүй, бусармаг үйлдэл. Тийм хүмүүс өөрийн бузар булайгаа халхлахаар нөмөрч байсан нөмрөгөө тэр чигээр нь өөр хүнд нөмрүүлж, би биш, тэр нөмрөгтэй нөхөр гэж ичиж зовохгүй заах увайгүй замдаа орсон байдаг. Тэд бусдыг, тэр тусмаа үнэнийг сонсохоо больсон байна. Тэдний чих нь дүлий биш мөртлөө юм дуулахыг болиод зогсохгүй дотоод сэтгэл нь сонсохоо больж, зөвхөн бусдад өөрийнхөө худал хуурмагийг сонсгохыг улайран зүтгэнэ. Ингэхдээ гүтгэх, тулгах, доромжлох, дарамтлах муу арга бүхнийг ил цагаан хэрэглэнэ. “Гүжирдлэг ба худал хуурмаг бол бэртэгчингүүдийн улс төрийн бодлогын хууль мэт арга юм. Одоо хорвоогийн аугаа их хүмүүсийн дунд бохир зүйлээр нялгадуулаагүй нэг ч болов хүнийг олно гэж үү” хэмээн дуу алдсан үнэн үг бий.
Хариуцлага хийгээд бурууг өөрөөсөө зайлуулан холдуулахын тулд ханилж явсан эрхэм журмын нөхдөө ч анхны гарман дээр худалдахад хэзээд бэлэн, нэр төрийг нь шавар шавхайд хутгах бусармаг үйлдлийг алга урвуулах төдийд юман чинээнд бодолгүй хийнэ. Тэдний хувьд “ярих нь гомдоох гэсэн үг. Тэд өргөс мэт хатгамтгай, шүлт мэт идэмхий, яриа нь шарилжны хандтай хольсон цөс мэт гашуун байдаг ба амнаас нь хөх инээд, тохуурхал, доромжлол шүлс мэт гарна”. Өнгөн дээрээ мууг сайжруулах, бурууг зөвтгөх, алдааг засах аядуу эвлэг үгийг гэгээнтний дүрээр ярих боловч өрцөн дороо хорлох үгүйсгэх, үймүүлэн түйвээх, хагалан бутаргах хорон санаагаа хэрэгжүүлэх гэмтний үйлдлээ зэхнэ. Хэн нэгэнд өсөрхсөн хорслоо тайлах бохир үгний цуглуулгыг үлдээлгүй цацаж, түүндээ гаж донтон шиг баясна. Өс өвөрлөн хонзон санасан хариугаа авахын тулд харааж зүхэх, хардаж сэрдэх, хагалан бутаргах, хуурч мэхлэх есөн шид нь бүрдсэн арга мэхүүдийг угсруулан хийнэ.
Худалчийн үг нь худал, үйлдэл нь хуурамч байна. Өглөгч буянтны дүрд хоромхон зуур хувилж, мөнгөөр мөндөр оруулах тухай амны зоргоор амлаж, аманд хоол халбагадаж өгөх нь холгүй аяглана. Ядуу гуцуу хүмүүсийн сэтгэл зүйгээр их гарын даалуучин шиг тоглоно. Дутагдаж гачигдаж байгаа хийгээд хүсч хүлээж буй зүйл дээр нь тоглолт хийн, хэзээ мөдгүй хишиг буяны бороо цутгах мэтээр үгээр илбэдэн хуурна. “Хуурамч зүйл хэзээ ч бат бөх байдаггүй”. Таван алхмын цаана л тар нь танигдаж, зэс гууль нь цухуйн худал үгээр тархи угааж, хуудуу явдлаар хуурч байгаа нь мэдэгдэнэ. Нэг удаа, богино хугацаанд хүмүүсийг хуурч дөнгөдөг юмаа гэхэд байнга хууртагдаад байна гэж байхгүй, худалдан авч бүр чадахгүй. Олон түмэн нүдээр харж, чихээр сонсохгүй ч зүрх сэтгэлээрээ мэдэрч, хэн нь хэн бэ гэдгийг ялгаж салгаж байдгийг худал үгт, хуурамч явдалтнууд ойшоодоггүй, буруугаа булах хүсэлдээ хөтлөгдөн шинэ шинэ хуурамч үйлдлээ бэлдэж зэхсээр байдаг. Буруу замаар будаа тээж явна гэдгээ өөрөө мэдэж зогсохгүй бол яван явсаар ариун гэгээн юмны үртэс өөдөсгүй болж адгийн шаар гэж хэлэгдэх хэмжээнд доошилно. “Чухамхүү худал хуурмаг л хүнийг доошлуулдаг билээ”. Худал хуурмагаас салж чадахгүй орооцолдсоор яваа хүн олон давхар шийтгэл хүлээж өөрийгөө хохироосоор байна. Худалчийг үнэн яриад байхад нь хүртэл худал хэлж байна гэх нь түүнд оноох шийтгэл. Улмаар түүнийг хэн ч сонсохоо болих нь хамгийн хатуу шийтгэл. “Худалчийн шийтгэл нь түүнд хэн ч дахиад итгэхгүйд биш, харин тэрээр өөрөө дахиад хэнд ч итгэж чадахгүйд байдаг”. Худалчид хэзээ итгэж болох вэ? Өөрөө худлаа хэлсэн юмаа гэсэн үгэнд нь л итгэж болно. Саруул ухаантай хүн өөрт байгаа бүхнээ худал хуурмагт зориулж яавч болохгүй. “Хүн байдгаа худал хуурмагт зориулахын цагт түүнийг ухаан болон авьяас орхидог нь ямар гээчийн агуу үнэн билээ” хэмээн нэгэн агуу хүн халаглан хэлсэн байна.
Одоо сарьсан багваахайн үлгэрээ жаргаая. Араатан жигүүртнүүд арцалдан тэмцэлдэхээ зогсчээ. Хоёр талд хов зөөн хутгаж, хагаралдуулан тэмцэлдүүлэгч нь араатан ч биш, жигүүртэн ч биш-сарьсан багваахай юм байна гэдгийг мэдээд түүнийг ой хөвчөөсөө нэгэн дуугаар хөөв. Түүнээс хойш араатан жигүүртнүүд арцалдан тэмцэлдэхгүй амар тайван аж төрөх болжээ. Сарьсан багваахайн үлгэрийг санаж яваарай гэж үлгэр жаргадаг байж билээ.
