Хэвлэлүүд Богд уу­лыг хараад  "Пээ. Дархан газ­рыг хэн хуваагаад идчих­вээ" хэмээн олон жил га­салсан. Ялангуяа Зайсан толгой орчимд сул газар дууссан. Ха­рин тэнд нэг сул байшин байдаг. Тэр байшинд  аль социа­лиз­мын үеэс амьдарч бай­сан эмнэ­лгийн ажилч­дын асуу­дал байнга шүүмж­­лэлийн баатар бол­дог. Байшингийн эр­гэн той­рон дахь газрыг муусайн феодалууд хэ­дийнэ ав­чихсан боло­хоор бай­шинг суллахыг шаард­даг. Ажилчид бай­раа өгөхгүй хэмээн эсэр­гүү­цэн тэмцдэг ба ядуу шуд­арга ард түмнийг өмөө­­рөх эх орончид мунддаг­гүй.


Богд уулын ам, суган дахь газруудыг үе үеийн Байгаль орчны сайдууд цохож өгсөөр байгаад одоо үндсэндээ дуусч байгаа. Ямар зорилгоор өгдөг вэ гэхээр дархан цаазат газар руу хэн дур­тай нь гарч гал түй­мэр тавихаас эхлээд тран­шей­ныхан хүртэл очиж орогнож эзгүйчилдэг тул бэл чадалтай пүүс компа­ниудад эзэмшүүл­чихвэл аль талдаа ашиг­тай гэсэн шийдэл бай­даг. Уулын хаяанаас то­дорхой хэс­гийг тав, таван жилийн хугацаатай эзэм­шихдээ зөвхөн аялал жуулчлал, мод үржүүлэг, амралт су­виллын чиг­лэлээр зөв­шөөрнө гэж заасан. Эхний хэд нь ч тэгж очсон байх. Энэ ууланд очсон бүхэн аялал жуулчлал гэсэн ганцхан салбар нээгээд байх тийм зах зээлгүй нь угаасаа ойл­гомжтой. Гэ­сэн ч мэдсээр байж "ая­лал жуулчлал"-ын зөв­шөө­­рөл өгсөөр нөгөө нь ч авсаар ирсэн юм. Хүмүүс энд газар аван­гуутаа орон сууц барь­сан. Бүр хороолол ба­ригд­­сан. Ямар үхсэ­нийх нь амралтын газар бай­хав. Одоо дараа­гийнх нь барилга бари­хаар тоос­гоо зөөж байна.  


Аливаа дархан цааз­тай газрыг дэлхий ний­тийн жишгээр гурваас дөрвөн ангилалд баг­таан захаасаа гүн рүү шат дараалан хязгаар тог­тоо­дог аж. Хамгийн гүн хэсэгт нь онгон бүс гээд хүний хөл ч гиш­гэхийг хориглох ба за­хаар нь арай сул анги­лалтай орч­ны бүс гэдэгт нь байгаль хамгаалах чиглэлийн үйл ажил­лагаа явуулах зо­рил­го бүхий аж ахуйн нэгжүүд байршиж болно. Дэл­хийн анхны дархал­сан газруудын нэг гэгддэг Богд Дүнжингарав уулын хувьд үндсэндээ Туул голын урд эргээс эхлэн тэр орчны бүс гээч нь эхэлдэг юм байна. Одоо энд ямаршуу барилга бай­шингаар дүүрснийг хүмүүс хэлүүлэлтгүй мэ­дэж байгаа.


Богд ууланд газрын хишиг олгох кампанит ажиллагаа анх У.Барс­болд сайдын үеэс гараа­гаа эхэлсэн байдаг. Тэр үед Их тэнгэр дэх тө­рийн тэргүүнүүдийн ор­дон, Зайсан дахь ХААИС, шорон, эмнэлэг зэрэг улсын байгуул­лагуудыг нэгэнт өдий хүртэл бай­гаа юм чинь нүүлгэн шилжүүлэх бо­ломжгүй гэж үзээд буюу ерөнхий­дөө барьцаад хажуугаар нь газар ол­гоод эхэлсэн.  Газар олголтын оргил үе 2008 оны сонгуулийн өмнө­хөн болсон байдаг. Тэр үеийн сайд Г.Ший­лэгдам­ба, харьяа дүүр­гийн За­саг дарга Д.Загд­жав, Тусгай хам­гаалалт­тай газрын дарга (одоо бай­гаа) Д.Намхай нар МАХН-ыг сонгуульд ялуу­лахын тулд газрыг ёстой баруун солгойгүй цацсан. Үүний үр дүнд Д.Загджав нь хотод нэр дэвшсэнийх ялж, Өвөр­хангайд нэр дэвш­сэн Ший­лэг сайд газар хол­доод ялагдсан түүх­тэй.


Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам хам­тарсан Засгийн газрыг байгуулахад Ардчилсан намд оногдсон. Ардчил­сан намаас томилогдсон Л.Гансүхийг сайдаар очи­ход Богд уулын газрууд эзэндээ очоод нэгэнт дуус­сан байв. Эзний алба ээлжтэй тул очих нэг өдөр байхад буцах бас нэг өдөр то­хиож таарна. Тэр үед урьд өмнөх Бай­галь ор­чин хариуцсан сайдуу­дын жишгээр Богд уул­наас өөртөө болон өөр­сдөдөө хишиг авмаар байдаг. Л.Гансүх сайд ажлаа авснаас хойш нэг ч хүнд Богд уулын газраас олгоогүй тас хам­гаалж байгаа гэдэг бо­ловч үнэн­дээ тэнд гү­ний онгон бү­сэд л халдахгүй юм бол өөр газар байхгүй бол­сон. Одоо харин жин­хэнэ ажил эхлэх нь бо­лолтой.


Хэд хоногийн өмнө БОАЖ-ын сайдын 160 тоот тушаал гарч нийт 59 иргэн, аж ахуйн нэгжийн тус бүр 1-20 га газруудын зөвшөөрлийг цуцалж ор­хилоо. Одоо Богд ууланд газар авсан нөхдүүд жин­хэнэ бужигнаж шу­гам шу­гамаараа танил тал руу­гаа гүйлдэж "тан­каа асаац­гаалаа". Газ­рыг цуцлах шалтгаан нь гэвэл 2008 оноос хойш хоёр жил өнгөрөөд бай­хад хоосон хашаа хат­гаад юу ч хийгээгүй нөх­дүүд бу­руудав. Угаасаа газрын хуулинд тийм заалт бий. Тариа тарина гээд авсан газарт ч ял­гаагүй үйл ажиллагаа эрхлээгүй удвал авто­матаар газар хураагд­дагийг хүмүүс мэдэж байгаа.


Богд уулын газар ху­раагдаж буй мэдээлэл арай өөр өнцөгтэй байна. Тэр нь юу гэхээр уулын ам, суга болгоныг авчих­сан муусайн феодалуу­даас газрыг нь хурааж, Дүнжингарав уулаа цэм­бийтэл цэвэрлэж байгаа мэт ойлголтыг төрүүлж байна. Үүн шиг худлаа бөгөөд бүтэшгүй юм байх­­гүй. Нэгэнт газар эзэмших зөвшөөрөл, хууль бий. Хуулийн дагуу авч өгөлцсөн бичиг ба­римт байгаа. Тийм боло­хоор замбараагүй ч гэсэн газар олгосон Д.Загджав, Г.Шийлэгдамба нарыг шүү­­хэд өгөх ямар ч үндэс­лэл байхгүй.


Одоо тэгээд тэр 59 хэсэг газрыг хурааж аваад дараа нь яах вэ? Хэнд ч өгөхгүй, хэн ч авах­гүй юу? Тэр газруу­дыг чөлөөлснөөр  Богд уулын Зайсан толгой хов хоосон болж буга урамд­сан хан­гай болох уу?. Тийм юм ёстой байхгүй. Зарим газрыг харж бай­хад цаа­на нь орон сууц барь­чихсан хүн машин бужигнаж байхад наана нь хоосон хашаа онгой­гоод байж л байна.


Алдсан хүн арван тамтай гэгчээр газраа хураалгасан нөхдүүдийн яриагаар бол эртхэн нэг шавар амбаар барьчих­сан бол яаж ч чадахгүй байж. Түүнээс гадна нэг ноцтой зүйл бол тэдгээр 59 нэрсэд томчуулын буюу олны танил нэг ч хүн байхгүй байгаа юм. Тус яамны дархан газар хариуцсан дарга, Богд уулын дарга хоёрын сайд­даа гаргаж өгсөн нэрс бол дээрэлхээд дий­лэх хэмжээний жа­раа­хайнууд юм. Түүнээс бус хоёр жил болоод үйл ажиллагаа явуулаагүй өчнөөн томчуул цаана нь байж л байгаа. Зориу­лалтын бус байдлаар орон сууц баригдсан гэж хуулиа баривал энэ ха­вийн бүх байшинг ну­раах хэрэг гарна. 1937 он биш тул хүний олон сая төгрөгийн үнэ шингэсэн үл хөдлөх хөрөнгийг шууд нурааж чадахгүй. Анх баригдаж байхад нь болиулах ажил хийгээгүй болохоор одоо яах юм. Тэрнийгээ мэдээд ба­рилга барьчихсан том­чуулд огт гар хүрэлгүй орхисон нь бөөн хэл ам барьцалдах үндсийг тавьж орхижээ. 


Нөгөө талаас яагаад газар дээрээ юм барих­гүй, бас төлбөрөө одоо хүртэл төлөөгүй юм бэ гэсэн шалтгааныг олон газар эзэмшигчид шууд эсэргүүцэж байна.  Бид зохих зөвшөөрлөө хөө­цөлдөж газрын төлбө­рөө төлье гэж бүтэн хоёр жилийн турш гүйсэн. Яам боло­хоор "Та нар түр хүлээж бай. Нэгдсэн жур­маар асуудлыг шийднэ. Ер нь Богд уулын газрын асуу­дал их хэл амтай байдаг" гэхчилэн арга саам хий­сээр байгаад өнөөдрийг хүргэсэн гэнэ. Тэгж тэгж байгаад өнөө­дөр ший­дэж байгаа нь энэ гээд газрыг нь ху­раагаад ав­чихжээ. Энэ хооронд "нэг л юм хүлээ­гээд" байс­ныг нь ойлгоо­гүй нөх­дийн буруу болж таарлаа. Одоо эдгээр газрыг ху­рааж аваад "хүлээлгэж зовоодоггүй" уриалгахан өөр хүмүүст шилжүүлэх нь ойлгомж­той болж бай­на. Богд ууланд газраа алдсан нөхдүүд  хэн юм бол гэж сонирхоод суд­лахад голдуу өөрийн хүч хөдөлмөрөөрөө амьд­ралд хөл дээрээ боссон, улс төр, нам энэ тэр гэж давхидаггүй дундаж чи­нээлэг буюу нийгмийг чирч яваачуудын төлөө­лөл байна. Нөгөө айхтар төрөөс төрсөн тэрбум­т­нууд нь "Идсэн чоно хонгилд..." гэгчээр суга­раад үлдчихэж. Ард түмэн гэхээр л заавал нэг ядуу зүдүү хүмүүсийн төлөө тэмцэх ёстой юм шиг ойл­годог. Ардчил­сан ний­гэмд ноён ч ард түмэн, гуйлгачин ч ард түмэн. Бүгд өөр өөрийн эрх ашиг­тай. Бүр нарийн яри­вал нийгмийг авч яваа дунд давхаргынх­ныг дан­даа хохироодог бо­лоод байна. Хэт нь луй­варчин болох гээгүй, яваандаа дарга, сон­гогдогч болох санаагүй дундаж давха­р­гын түм буман татвар төлөгчийн нуруун дээр энэ улс орон тогтож яваа болохоос дээд доод туйлд нь бай­гаа "ноён нохой" хоёр бидэнд юу­гаар гийгүүл­сэн юм.